اهمیت سه ساحت معرفتی، هیجانی و رفتاری در فریضه حجاب

حجاب و عفاف از مهم‌ترین مصادیق وجود جامعه اسلامی است که رعایت آن هم برای زنان و هم مردان از اهمیت بالایی برخوردار است. علاوه بر اینکه فضیلت حجاب اسلامی در راستای حفظ حرمت‌های الهی قابل تبیین است، فضیلت پوشش و حجاب نیز ریشه عمیقی در فرهنگ و اخلاق اجتماعی جوامع بشری دارد؛ فارغ از اینکه آن جوامع پایبند به آموزه‌های وحیانی باشند یا نه، در بحث پوشش و حجاب فضیلت فطری حفظ حیا نیز رکن مبنایی و نقش ویژه‌ای دارد. 

علی احمد پناهی، استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، که در کنار تحصیلات حوزوی در سطح 4 به تحصیلات دانشگاهی نیز پرداخته و فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد روانشناسی است؛ در گفت‌‌و‌گو با کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ در این باره گفت: حجاب چارچوب مشخصی دارد؛ یکی از آموزه‌های اخلاقی و شرعی اسلام بوده و در تمام مذاهب اسلامی واجب شده است. در قرآن کریم نیز به این فریضه اشاره شده و روایات و آموزه‌های دینی به رعایت آن تأکید دارند. ممکن است کسی حجاب را رعایت نکند یا کمتر به این فریضه التزام داشته باشد، ولی اصل وجوه حجاب را همه قبول دارند. احکام اسلام تابع مصالح و مفاسد است، یعنی اگر حکمی واجب شده است برای بشریت منفعت دارد که ممکن است منفعت فردی باشد یا اجتماعی و چیزی هم که حرام شده برای بشر ضرر دارد.

وی توضیح داد: حجاب یکی از واجباتی است که هم منفعت فردی و هم اجتماعی برای افراد دارد که جلوه‌گری منفعت اجتماعی طبیعتاً بیشتر از منفعت فردی آن است؛ برای اینکه در جامعه با یکدیگر تعاملات اجتماعی و همچنین ارتباط داریم، یعنی انسان‌ها زیست اجتماعی دارند و در زندگی اجتماعی از رفتار و منش دیگران هم تأثیر می‌گیرند و هم اثر می‌گذارند. حجاب باعث حفظ منزلت و کرامت یک زن می‌شود و نیز افراد از آسیب‌های اخلاقی و اجتماعی به دور می‌مانند. اگر حجاب نباشد، موجبات تحریک جنسی و اخلاقی در سطوح مختلف جامعه فراهم می‌شود و زمینه‌های گناه به‌‌ وجود می‌آید و از طرفی بنیان‌های خانواده در معرض آسیب قرار می‌گیرد.
این کارشناس حوزه دین و روانشناسی تصریح کرد: حیا، عفت و پاکدامنی از نظر مفهوم به یکدیگر نزدیک هستند، گرچه فرق‌هایی هم با هم دارند. یعنی پیامد و نتیجه رعایت این سه مورد آن است که انسان نفس شهوانی خود را کنترل کند و نتیجه‌اش این است که زن یا مرد را از میل به گناه یا انجام رفتار گناه‌آلودی، که معمولاً جنبه شهوانی دارد، بازمی‌دارد. منظور ما از تفاوت این سه مقوله آن است که یک نیروی خودکنترلی و بازدارنده در روان و نفس مرد و زن شکل می‌گیرد یا نه؟ به‌ گونه‌ای که این‌ها را از میل به رفتارهای گناه‌آلود مانند بی‌حجابی بازدارد. البته ممکن است درجه حیا و پاکدامنی در افراد متفاوت باشد، یعنی مقوله به تشکیک و درجه به درجه است که این درجه در یک زن جوان با زیبایی‌های خاص خود با یک زن میانسال از اهمیت متفاوتی برخوردار است.
علی احمد پناهی با بیان اینکه عفاف فقط در مورد مسائل جنسی نیست، تصریح کرد: عفت در بطن نیز وجود دارد، مثل شکم انسان که هر غذایی را نمی‌خورد و این عفاف به گفته امیرالمؤنین(ع) «المتقون انفسهم عفیفة و حاجاتهم خفیفة»: یعنی مردمان با تقوا نفس‌هایشان عفیف و پاک و خواسته‌هاشان خفیف و سبک است. افراد مؤمن و پرهیزکار عفیف‌اند؛ هم دامنشان و هم رفتارشان عفیفانه و نجیبانه است. چیزی که در مورد عفاف بیشتر نمود دارد، نحوه راه رفتن افراد است؛ افرادی هستند که راه رفتنشان با حیا و عفیفانه است و جلوه‌گری ندارد و همچنین حیا در حرف زدن هم نیز بسیار نمود دارد؛ بعضی کلماتشان متواضعانه و با حیاست و برخی عکس این مورد است. عفت در زمینه پوشش نیز بسیار مطرح است که بستگی به نحوه پوشش زن و مرد دارد. عفاف در موارد دیگر نیز وجود دارد مانند رفت‌و‌آمدها و روابط. برای مثال اختلاط زن و مرد نامحرم در مراسم یا بی‌عفتی در تعارفات و احوال‌پرسی‌ها. یکی از زمینه‌های بی‌عفتی که امروزه نیز نمود پیدا کرده است بحث محل کار و دانشگاه است که زن و مرد خیلی با هم راحت هستند و گفت‌وگوهای غیر کاری زیادی با هم دارند.
وی با اشاره به روایتی از پیامبر گرامی اسلام(ص) گفت: زنان نقش محوری در فساد یا عدم فساد در جامعه دارند. شاید به این دلیل باشد که بانوان تأثیرگذاری بیشتری در افراد دارند چون جنبه عاطفی، هیجانی دارند که در مردان بسیار کم است. به همین دلیل است که دشمن برای رسیدن به اهداف در هر جامعه‌ای بر روی زنان آن جامعه سرمایه‌گذاری می‌کند. حجاب سنبل عفت درونی، دینداری و خداباوری است. بعضی گناه‌ها به دنبال خود گناهانی را به‌ وجود می‌آورند؛ بی‌حجابی نیز به همین شکل است و از گناهان کلیدی در جامعه به‌ شمار می‌رود.
استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه با بیان اینکه در بحث حجاب و عفت سه ساحت یا بُعد را باید رعایت کرد، افزود: این ساحت‌ها عبارت‌اند از ساحت شناختی یا معرفتی، ساحت هیجانی یا عاطفی و ساحت رفتاری. یعنی ما به چیزی که باور قلبی و آگاهی داریم، این طور نیست که ما را وادار به انجام عمل یا ترک آن عمل کنند. علاوه بر این باور باید جنبه‌های هیجانی و میل و انگیزه وجود داشته باشد که همه در جنبه عاطفی قرار می‌گیرد. در بحث حجاب آن‌هایی که باورهای مذهبی عمیق دارند طبیعتاً رفتارهایی از خودشان نشان می‌دهند که رفتار اسلامی نامیده می‌شود، ولی ممکن است کسی معرفت خوبی داشته باشد و در مورد حجاب همه چیز را بداند، ولی انگیزه کافی را برای ترک بی‌حجابی نداشته باشد که یا مربوط به اراده خودش می‌شود و یا ساختار جامعه. لذا در بحث حجاب ما علاوه بر اینکه باید به مردم شناخت و بصیرت دهیم باید زمینه‌های میل و گرایش به آن را هم تقویت و موانع را هم بر طرف کنیم. پس در بحث حجاب باید تمام ساختار جامعه هماهنگ و هم‌طراز با مسئله حجاب شود. صدا و سیما، دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و... همه می‌توانند در زمینه رعایت حجاب کارهای مثبتی انجام دهند و تمام مؤلفه‌های تربیتی در این حوزه باید هم‌طراز و هماهنگ باشند.
میلاد جعفری‌مهر
انتهای پیام