تشریح ویژگی‌های کتاب درسی آموزش قرآن اول دبستان از سوی کارشناس تألیف

به گزارش ایکنا؛ رضا نباتی در یادداشتی ضمن اشاره به خاستگاه و روند شکل‌گیری گروه مستقل درسی قرآن در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، ویژگی‌های کتاب درسی آموزش قرآن اول ابتدایی را در بندهایی به شرح زیر برشمرد:

باسمه تعالی

ويژگی‌های كتاب درسی آموزش قرآن اول دبستان

ابتدا برای آنكه بتوان تصور بهتری از كتاب درسی قرآن اول ابتدايی داشت، بهتر است به پيشينه برنامه درسی قرآن جديد (فعلی) نگاهی انداخت. اين توجه برای نقد منصفانه و عالمانه‌تر ساير كتاب‌های درسی قرآن نيز مفيد خواهد بود. ان شاء‌الله

الف – ويژگی برنامه درسی قرآن دوره ابتدايی

به دنبال توصيه‌های مقام معظم رهبری به وزير محترم وقت آموزش و پرورش (آقای دكتر حسين مظفر) در توجه ويژه به آموزش قرآن درآموزش و پرورش، درسال 1376 اقدامات زير انجام شد:

1ـ ازسال 1376 گروه درسی قرآن به صورت گروه درسی مستقل از گروه درسی تعليمات دينی در سازمان پژوهش و برنامه‏‌ريزی آموزشی تأسيس شد. (اين گروه در سال‌های اخير با گروه درسی تعليمات دينی مجدداً تلفيق شد).

2ـ به دنبال آن، شورا و کميسيونی مربوط به پيگيری دستورهای مقام معظم رهبری و فراهم آوردن زمينه‌های لازم برای بازنگری، تصحيح و تکميل اهداف آموزش قرآن در دوره‌های تحصيلی تشكيل شد.

3 ـ همايش بازنگری و اعتلای آموزش قرآن به مدت 3 روز در خرداد 77 در تهران، همراه با فراخوان مقاله و دريافت بيش از 350 مقاله از سراسر کشور برگزار شد.

4 ـ در اهداف، رويکردها، اصول و روش‌های تدريس قرآن در دوره‌های تحصيلی تغييرات اساسی انجام گرفت.

5 ـ برای اوّلين‌ بار اهداف آموزش قرآن در آموزش و پرورش در قالب «راهنمای برنامه درسی آموزش قرآن دوره ابتدايی» تهيه شد. (تا قبل از اين كار، تأليف كتب عمدتاً‌ برمبنای سلايق مؤلفين بود و هرچند سال يك بار با تغيير ساختار نيروی انسانی دستخوش تغيير می‏‌شد).

6 ـ اين اهداف برای اولين بار به تصويب شورای عالی آموزش و پرورش رسيد. (مصوبه 677)

7 ـ با توجه به اين راهنما، كتاب‌های جديد‌التأليف در خصوص آموزش قرآن در کليه پايه‌های ابتدايی و راهنمايی انجام گرفت.

8 ـ برای اولين‌بار كتاب‌های نونگاشت طی مراحلی مورد اجرای آزمايشی  قرار گرفت.

9 ـ اجرای آزمايشی مورد ارزيابی و اعتباربخشی از سوی صاحبنظران و معلمان قرار گرفت.

10 ـ برای اولين بار دوره‏‌های متعدد تأمين مدرس آموزش قرآن كشوری برگزار شد.

11 ـ برای اولين بار دوره تربيت معلم قرآن، برای کليه آموزگاران در تمامی استان‌ها و مناطق سراسر کشور برگزار شد.

12 ـ به تدريس اين درس توسط «آموزگار پايه» در دوره ابتدايی تأکيد شد. تا قبل از سال77 درس قرآن در قالب برنامه‌‏های پرورشی وعمدتاً‌ توسط مربيان پرورشی اجرا می‌شد.

13 ـ آموزش قرآن از پايه اوّل ابتدايی شروع شد؛ يعني اوّلاً دو سال به آموزش قرآن در آموزش و پرورش اضافه شد و ثانياً آموزش قرآن همگام با سواد آموزی فارسي صورت گرفت.

14 ـ مبنای آموزش روخوانی، سواد آموزی فارسی قرارگرفت.

قبلاً درپايه سوم، دوباره حروف وحرکات را آموزش داده می‌شد، اما درشيوه جديد، دانش‌آموزان دچار تکرار درآموزش نمی‌شوند.

15ـ به استماع آيات قرآن و تهيه نوار (لوح فشره) به عنوان يک رسانه آموزشی توجه شد و برای آموزگاران، نوار قرآن معلم و برای دانش‌آموز، نوار دانش‌آموز تهيه شد.

16ـ در حال حاضر هر يك از كتاب‌های درسی قرآن، علاوه بر كتاب راهنمای تدريس معلم، به فيلم روش تدريس (بر فراز آسمان)، نرم‌افزار آموزشی، لوح فشرده صوتي (كتاب گويا)، نگاره آموزشي، وب سايت آموزشي، سايت رشد و ... مجهز هستند.

17ـ به آموزش قرآن، جامع ترنگريسته شد وبه جای توجه صرف به آموزش روخوانی، به آموزش مفاهيم (درک و معنای آيات ساده و پرکربرد) و حفظ قرآن و آموزش پيام‌های تربيتی قرآن و زيبا خوانی آيات - البته با محوريت روخوانی قرآن - پرداخته شد.

18ـ نسبت به آموزش قرآن تلقی جديدی پديد آمد. درحال حاضر، دانش‌آموز علاوه بر قواعد، با فرهنگ و معنويت و مفاهيم ساده و معاني کاربردی نيز آشنا می‌شود. تجربه نشان داده است دانش‌آموزان دوست دارند معنای آيه‌ای را که می‌خوانند بدانند.

19ـ براي اولين بار در آموزش روخوانی به جای توجه به روش شنيداری، به روش ديداری (اشاره ثابت و متحرك) توجه شد. (اين روش علمی‌تر، تعميم‌پذيرتر و ساده‌تر بود).

20ـ برای اولين‌ باربه منظورتعميق آموزش قرآن، در پايه‌های اول تا سوم ابتدايی «لوحه‌های آموزشی» (نگاره) از آيات و قواعد درس، تهيه شد.

21ـ كتاب‌ها به صورت چهار رنگ چاپ شد. از نقاشی و عكس‌های مناسب استفاده شد.

22ـ قطع كتاب از وزيری به رحلس تبديل شد. (بزرگ‌تر شد).

23ـ برای اولين‌ بار بخش « قرآن در تابستان» برای كتاب‌های درسی قرآن در نظر گرفته شد.

لازم به ذكر است: سال تحصيلی از اول مهر هر سال شروع شده و پايان آن 31 شهريورماه سال بعد است. تنها كتاب‌هايی كه تاكنون، به اين موضوع توجه كرده‌اند، كتاب‌های قرآن‌های درسی هر شش پايه تحصيلی دوره ابتدايی هستند.

24ـ در نگارش آيات به استفاده از رسم‌الخط آموزشی توجه شد. (رسم‌الخط كم علامت، با عنايت به تمايز حروف ناخوانا به صورت توخالی يا رنگ آبی)

25ـ از فلش اتصال برای آموزش حروف ناخوانا هنگام اتصال استفاده شد.

26ـ  از صفحات قرآن كم‌علامت برای تمرين روخوانی و روان خوانی در داخل كتاب درسی توجه ويژه‌ای مبذول شد.

27ـ برای هريك از كتاب‌های درسی قرآن دوره ابتدايی «کتاب راهنمای تدريس معلم» تأليف شد.

28ـ کتاب «مباني و روش آموزش قرآن در دوره  ابتدايی- با کد 6011 ويژه مراکز تربيت معلم» تأليف شد.

29ـ عناوين و سرفصل‌های دروس مراکز تربيت معلم طبق اهداف و برنامه‌های مصوب و كتاب‌های جديد، بهسازی و اصلاح شد.

30ـ برای اولين بار 650 هزار جلد قرآن كامل (مصحف شريف) در مدارس دوره ابتدايی(به ازاء هرمدرسه شهری 20 جلد و هرسه دانش‌آموز روستايی يک جلد) چاپ وتوزيع شد.

31ـ با تغيير نظام آموزشی و اضافه شدن پايه ششم به دوره ابتدايی، يك پايه به آموزش قرآن در دوره ابتدايی اضافه شد.

32ـ به ساعات آموزش قرآن در دوره ابتدايی در هر پايه تحصيلی يك ساعت اضافه شد. (مجموعاً 6 ساعت در هفته اضافه شد).

قبلاً مجموع ساعات درسی آموزش قرآن در دوره ابتدايی در طول يكسال، 180 ساعت بود كه در نظام جديد، به 510 ساعت افزايش يافت. سه دليل عمده در افزايش ساعات درسی دخيل بود:

- شروع آموزش قرآن از اول دبستان (به جای پايه سوم) دو سال به آموزش قرآن اضافه كرد.

- تأسيس پايه ششم ابتدايی

 -افزايش يك ساعت در هفته برای شش پايه ابتدايی

33ـ برای اولين بار نظام ارزشيابی از كمي به ارزشيابی كيفی– توصيفی در درس قرآن عملی شد.

ب – ويژگی كتاب درسی قرآن پايه اول ابتدايی

1ـ آموزش قرآن از پايه اوّل ابتدايي شروع شد؛ يعني دو سال به آموزش قرآن در آموزش و پرورش اضافه شد. (قبلاً از اين برنامه، درس آموزش قرآن از پايه سوم ابتدايي شروع می‌شد).

2ـ اين تصميم با نظر و تصويب شورای عالی آموزش و پرورش انجام گرفت. (مصوبه 677)

3ـ كتاب درسی طبق راهنمای مصوب برنامه درسی قرآن، تأليف و منتشر شد.

4ـ كتاب و برنامه درسی قرآن اول دبستان، دو سال اجرای آزمايشی شد.

5ـ اجرای آزمايشی مورد ارزيابی و اعتباربخشی از سوی صاحبنظران و معلمان قرار گرفت.

6ـ كتاب به صورت چهار رنگ چاپ شدد. از تصاير و نقاشی‌های مناسب با كودكان استفاده شد.

7ـ  در نگارش آيات كتاب درسي، شيوه علامت‌گذاري و رسم‌الخط قرآن كم علامت، با تمايز حروف ناخوانای آبی محور كتابت آيات قرار گرفت.

8ـ كتاب در قطع رحلی و مناسب نظر كودكان منتشر شد.

9ـ دوره‏ تأمين مدرس آموزش قرآن كشوری برای آن برگزار شد.

10ـ دوره تربيت معلم قرآن، برای کليه آموزگاران پايه اول ابتدايی در تمامی استان‌ها و مناطق سراسر کشور برگزار شد.

11ـ به تدريس اين درس توسط « آموزگار پايه » در دوره ابتدايی تأکيد شد.

12ـ مبنای آموزش روخوانی قرآن، سواد‌آموزی فارسی قرار گرفت.

13ـ به استماع آيات قرآن و تهيه نوار (لوح فشره) به عنوان يک رسانه آموزشی توجه شد وبرای آموزگاران، نوارقرآن معلم و برای دانش‌آموز، نوار دانش‌آموز تهيه شد.

14ـ در حال حاضر كتاب درسی قرآن اول دبستان، علاوه بر كتاب راهنمای تدريس معلم، به فيلم روش تدريس (بر فراز آسمان)، نرم‌افزار آموزشی، لوح فشرده صوتی (كتاب گويا)، نگاره آموزشی، وب‌سايت آموزشی، سايت رشد و ... مجهز است.

15ـ به آموزش قرآن در اين پايه، جامع نگريسته شد و به جای توجه صرف به آموزش روخوانی، به آموزش مفاهيم (درک و معنای آيات ساده و پرکاربرد) و پيام‌های تربيتی قرآن و زيبا خوانیآيات البته با محوريت روخوانی قرآن پرداخته شد.

16ـ  نسبت به آموزش قرآن تلقی جديدی پديد آمد. درحال حاضر، دانش‌آموز علاوه بر قواعد، با فرهنگ و معنويت و مفاهيم ساده و معانی کاربردی نيز آشنا مي‌شود. تجربه نشان داده است، دانش آموزان دوست دارند معنای آيه ای را که می‌خوانند بدانند.

17ـ در آموزش روخوانی به جای توجه به روش شنيداری، به روش ديداری (اشاره ثابت و متحرك) توجه شدد. (اين روش علمی‌تر، تعميم پذيرتر و ساده‌تر بود).

18ـ به منظورتعميق آموزش قرآن، «لوحه‌های آموزشی» ( نگاره )از آيات و قواعد درس، تهيه شد.

19ـ كتاب به صورت چهار رنگ چاپ شد.

20ـ بخش « قرآن در تابستان » برای كتاب های درسی قرآن در نظر گرفته شد.

لازم به ذكر است، سال تحصيلی از اول مهر هر سال شروع شده و پايان آن 31 شهريورماه سال بعد است. تنها كتاب‌هايی كه تا كنون، به اين موضوع توجه كرده‌اند، كتاب‌های قرآن های درسی هر شش پايه تحصيلی دوره ابتدايی هستند.

21ـ برای كتاب درسی قرآن پايه اول ابتدايی « کتاب راهنمای تدريس معلم» تأليف شده است.

22ـ برای اين پايه مجموعاً 60 ساعت آموزشی (هفته‌ای دو جلسه 45 دقيقه‌ای ) در جدول هفتگی پيش بينی شده است..

23ـ اولين درسی كه ارزش‌يابی پيشرفت تحصيلی آن، از همان ابتدا به صورت ارزشيابی كيفی - توصيفی انجام شد، درس قرآن اول ابتدايی بود.

24ـ اين كتاب مجموعاً 95 صفحه دارد كه 10 صفحه آن مربوط به « قرآن در تابستان » است.

25ـ از مجموع 85 صفحه، تنها15 صفحه آن مربوط به روخوانی  دانش آموزان است.

26ـ 70 صفحه باقیمانده مربوط به تصوير خوانی » است. (حتی هفت سوره كوتاه كه با شنيدن و خط بری از روی تصوير خوانده می‌شود).

27ـ در كلاس اول تنها يك نماد تدريس می‌شود: «علامت سكون»

28ـ دانش آموزان در درس فارسی با حروف و علائم ( صامت و مصوت ) آشنا می‌شوند؛ و با آن مهارت قرآن می‌خوانند.

29ـ كتاب هفت درس دارد كه هر درس با يك موضوع شروع می‌شود، اولين فعاليت هر درس تصوير خوانی است تا دانش آموزان موضوع درس را بيابند.

30ـ كتاب هفت سوره و 11 شعر كودكانه دارد كه همگی در لوح فشرده متناسب با توان دانش‌آموزان خوانده شده است.

31ـ كتاب دارای 10 پيام قرآنی (مانند: و بالوالدين احسانا) است كه دانش‌آموزان ضمن حفظ، با معنا و آداب عمل به آن آشنا می‌شوند.

32ـ ذيل پيام‌هاي قرآنی، كلمات و تركيب‌های قرآنی ساده و مشترك با فارسی آموزش داده می‌شود. (حدود 20 كلمه) كه حفظ آن الزامی نيست.

33ـ كتاب دارای 9 داستان و داستانك درباره قرآن و سوره‌هاست. (مانند داستان هديه امام حسين ع به معلم قرآن فرزندشان و داستان آموزش قرآن پيامبر(ص) به حسنين / داستان پيامبران و ...) به عنوان مثال : برای داستان كودكی حضرت موسی(ع) نمايشنامه راديويی تهيه شده است (حدود 15 دقيقه)

34ـ برخی احاديث ساده و مرتبط با موضوعات هر درس آورده شده است. (مجموعاً 4 حديث)

35ـ با توجه به اينكه در پايه اول ابتدايي كتاب هديه‌های آسمان ديده نشده است، اين كتاب به آموزش مفاهيم ساده اخلاقی و اعتقادی نيز توجه داشته است. مانند: نظم، بهداشت، احترام به والدين، سلام كردن، احترام به معلم، شناخت خدا و پيامبر و امامان و حضرت زهرا صلوات‌الله عليهم اجمعين.

تذكر:

1ـ برای اين مقدار محتوا حداقل 60 جلسه (هفته‌ای دو جلسه كامل) در طول يك سال تحصيلی در نظر گرفته شده است.

2ـ اغلب موضوعات به صورت در هم تنيده و به شيوه فعال به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود.

در پايان ضمن تشكر صميمانه از عنايت صاحب‌نظران و خوانندگان ارجمند، به استحضار می‌رساند بخش قرآن گروه درسی معارف اسلامی با افتخار آماده شنيدن نظرات و پاسخگويی به سؤال‌های شما عزيزان است.

شماره تماس: 88490223 – 88306072 نشانی اینترنتی: quran-dept.talif.sch.ir ایمیل: quran-dept@talif.sch.ir

با احترام مجدد

رضا نباتی، كارشناس برنامه درسی قرآن دفتر تأليف كتب درسی و از مؤلفان كتاب‌های درسی قرآن دوره ابتدايی

برای دیدن کتاب درسی قرآن اول دبستان اینجا کلیک کنید.

کتاب راهنمای تدریس معلم قرآن اول دبستان را می‌توانید اینجا مشاهده کنید.

انتهای پیام