ازدواج هیچ کجای دنیا به اندازه ایران پیچیده نیست/ مهریه از مدار اصلی خود خارج شده است

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد، رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه قم، در گفت‌وگو با ایکنا؛ از اولین مهریه تاریخ بشر و از اینکه اصل و مبنای مهریه در اسلام چیست سخن گفت و ضمن انتقاد از تغییر جایگاه و مفهومی که در قوانین مهریه ایجاد شده است، بیان کرد: به نظر می‌رسد مهریه از روز اولی که خانواده حضرت آدم و حوا شکل گرفت وجود داشته است. در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که فرموده‌اند: زمانی که آدم(ع) به ازدواج با حوا(ع) علاقه‌مند می‌شود، خداوند به او می‌گوید که او را از من بخواه(خواستگاری کن) حضرت آدم می‌پرسد چگونه رضایت تو جلب می‌شود؟ خداوند می‌فرماید: رضایت من در این است که از حقایق و معارف دین که به تو یاد دادم به حوا یاد بدهی.

وی با اشاره به اینکه قبل از اسلام هم مهریه وجود داشت، اما در اینکه آیا مهریه در اختیار زن قرار می‌گرفته یا در اختیار ولی زن مباحثی مطرح است، گفت: براساس آیه قرآن وقتی حضرت موسی خواست دختر حضرت شعیب را خواستگاری کند هشت یا 10 سال کار کردن برای حضرت شعیب را به عنوان مهریه پذیرفت.

نویسنده کتاب «درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام» در ادامه به تغییرات و اصولی که اسلام برای مهریه تعیین کرده است اشاره و اظهار کرد: اسلام چند قانون در خصوص مهریه معین کرده‌ است: اول اینکه مهریه حتماً باید در ازدواج تعیین شود و بدون تعیین مهریه ازدواج شکل نمی‌گیرد. دومین مسئله این است که مهریه متعلق به زن است و حتی ولی زن حق ندارد طمعی در مهریه داشته باشد. سوم اینکه مهریه باید به چیزهایی که مالیت دارند تعلق گیرد.

مهریه می‌تواند به صورت عقلایی زیاد تعیین شود

وی از توافقی بودن مهریه در اسلام سخن گفت و اظهار کرد: در اسلام گفته شده که مهریه محصول توافق است و می‌توان مهریه را کم یا زیاد گرفت. یعنی می‌توان براساس ویژگی‌های دو طرف مهریه عقلایی زیاد تعیین کرد، اما مهریه‌هایی که عقلایی نیست و توان پرداخت آن وجود ندارد نباید تعیین شود. مهریه باید جدی باشد(اینکه مثلاً تعیین شود یک کوه طلا یا امثال اینها که بیشتر به شوخی شبیه است) و امکان پرداخت و تهیه آن وجود داشته باشد. اینکه عده‌ای از زوج‌ها چون می‌خواهند بگویند که هرگز از هم جدا نمی‌شوند یک مهریه شاعرانه یا غیرعقلانی غیرقابل پرداخت انتخاب می‌کنند هم درست نیست، چون معمولاً ارزش مالی ندارد. اما آنچه را ارزش مالی دارد و عرفاً هم قابل پرداخت است می‌توان براساس توافق طرفین تعیین کرد.

مهریه بهترین زنان کم است

حجت‌الاسلام زیبایی‌نژاد با تأکید بر اینکه اسلام برای میزان مهریه محدودیتی تعیین نکرده، اما تشویق قولی و عملی کرده است که مهریه کم تعیین شود، گفت: در تعدادی از روایت‌ها آمده است که بهترین زنان زنانی هستند که با وجود برازندگی مهریه آنها کم است. ائمه(ع) نیز مهریه کم را برای همسران خود تعیین می‌‌کردند. از سوی دیگر سنت‌ این است که اگر اعتماد بین زن و مرد هست، زن مهریه خود را ببخشد.

وی البته در خصوص بخشش مهریه هشدار داد خانم‌هایی که بعد از عقد مهریه خود را می‌بخشند اگر قبل از ازدواج، شوهرشان آنها را طلاق دهد نصف مهریه را بدهکار خواهند شد، چراکه قبل از دخول (ازدواج) نصف مهر متعلق به زن است و بعد از عروسی کل مهریه متعلق به زن می‌شود. اگر زنی در زمان عقد کل مهریه را ببخشد در حالی که نصف آن متعلق به اوست، نصف دیگر را بدهکار می‌شود و باید به مرد پرداخت کند.

این نویسنده و پژوهشگر دینی ادامه داد: رسم بین ائمه(ع) این بود که حتی اگر با دختر پادشاه هم ازدواج می‌کردند (مثل امام حسین(ع) و امام جواد(ع)) مهر السنه که مهر حضرت زهرا(س) بوده را مهر تعیین می‌کردند که آن زمان 500 درهم نقره بود و به حساب امروز چون طلا گران شده و نقره به اندازه طلا گران نشده شاید چهار تا پنج سکه بهار آزادی و یا حتی کمتر شود و ائمه(ع) نیز تشویق کرده‌اند که مهریه از 500 درهم بیشتر نباشد.

وی در پاسخ به این سؤال که دیدگاه علما در خصوص تعیین مهریه بیشتر یا برابر با مهر السنه چیست؟ گفت: بعضی از فقهای قدیم معتقد بودند که اگر مهریه بیش‌تر از مهرالسنه باشد، حرام است. بیشتر فقها هم می‌گفتند که مکروه است. فقهای امروز مثل امام خمینی(ره) معتقد بودند که مهرالسنه انتخاب شود و به این سنت احترام گذاشته شود و اصولاً کم بستن مهریه استحباب دارد.

ازدواج و مهریه در دنیا مانند ایران پیچیده نیست

حجت‌الاسلام زیبایی‌نژاد ضمن اظهار تأسف از اینکه مسئله ازدواج و تعیین مهریه در ایران تا به این حد پیچیده و مشکل‌‌آفرین شده است، گفت: آیت‌الله ابراهیم امینی مطرح می‌کردند که به بسیاری از کشورهای اروپایی سفر کرده‌اند، اما در هیچ جای دنیا ازدواج به پیچیدگی آن در ایران نیست. مسلمانان اروپا هم که می‌خواهند ازدواج کنند پول کمی را تعیین می‌کنند که ازدواج آنها مشروع شود و نگاهشان به مهریه در قالب سرمایه نیست. اما در ایران عرف‌هایی وجود دارد که قابل نقد هستند. مثلاً روز اول می‌گویند «مهریه را کی داده کی گرفته» در حالی که روایت داریم اگر کسی موقع ازدواج در ذهن خود داشته باشد که نمی‌خواهد مهریه را پرداخت کند در نزد خدا همانند فرد زانی است؛ پس باید قصد این باشد که حتماً مهریه قرار است پرداخت شود.

وی در ادامه به اشتباهاتی که در تعیین مهریه رخ می‌دهد اشاره و اظهار کرد: ابتدا در تعیین مهریه تسامح و فکر می‌کنند قرار نیست پرداخت شود. از سوی دیگر کسانی در تعیین مهریه دخالت می‌کنند که در پرداخت آن نقشی نخواهند داشت. مهریه باید از سوی کسی که می‌خواهد آن را پرداخت کند و کسی که می‌خواهد آن را دریافت کند تعیین شود. از سوی دیگر میزان مهریه ابزاری برای پز دادن نیست که بر سر آن رقابت به وجود آمده است.

مهریه سرمایه زن نیست

حجت‌الاسلام زیبایی‌نژاد اشتباه دیگر در مسئله مهریه را، که بسیار باب شده است، سرمایه دانستن مهریه برای زن دانست و گفت: قبلاً در میان مردم مهریه به منزله سرمایه زن در صورت طلاق بود، اما اخیراً روشنفکران و اصحاب قلم و رسانه با تأیید و برجسته کردن این مسئله به ترویج بیشتر این تفکر پرداخته‌اند، اما نگاه دین به مهریه از روز اول نگاه سرمایه‌ای نبوده است. زن مادامی که در خانه پدری است مسئولیت تأمین هزینه‌های وی برعهده پدر یا جد پدری و در زمان ازدواج نیز برعهده همسر و در صورت طلاق نیز باز برعهده پدر است. اگر پدر نبود و این زن فرزند بزرگی داشت مسئولیتش برعهده فرزند و اگر هیچ کس نبود، برعهده حاکمیت است.

وی تصریح کرد: یعنی شوهر موظف نیست که در صورت طلاق هزینه زندگی بعدی زن را پرداخت کند، اما پز دادن و ناراحت کردن مرد در صورت جدایی منجر شده است که زنان تصور کنند می‌توانند با مهریه امتیاز بگیرند.  

طلاق یک واقعیت اجتماعی است که باید به بهترین صورت اتفاق بیفتد

رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده از بیش از حد بد و منفی معرفی کردن طلاق در کشور هم انتقاد کرد و گفت: در جامعه ایران آن قدر گفته‌ایم که طلاق بد و مغبوض است که اصلاً به طلاق خوب فکر نکرده‌ایم. درست است که بهتر است طلاق نباشد، اما مگر پیامبر(ص) و ائمه(ع) زن طلاق نمی‌دادند؟ طلاق واقعیتی اجتماعی است که باید به بهترین صورت اتفاق بیفتد. یعنی هنگامی که زن و مرد نمی‌توانند با هم زندگی کنند زن و شوهر همدیگر را حلال کنند و بچه‌ها را وارد جریان نکنند تا در دسته پدر باشند یا در دسته مادر و از هم جدا شوند.

به غیر از مهریه، مرد به زن هدیه‌ای دهد تا فضای طلاق تلطیف شود

وی افزود: آنچیزی که قرآن به ما می‌گوید «فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ؛ يا [بايد زن را] بخوبى نگاه داشتن يا بشايستگى آزاد كردن» است. (آیه 229 سوره بقره). البته این احسان غیر از مهریه است. توصیه شده است که از آنجایی که زن بعد از طلاق با نگاه منفی اجتماع به خانه پدر می‌رود و ممکن است مطرح شود که وی توان اداره زندگی خود را نداشته است مرد هدیه‌ای به او ببخشد که این فضا را تلطیف کنید.

حجت‌الاسلام زیبایی نژاد به تفسیر بسیار لطیف آیه‌های طلاق توسط علامه طباطبایی نیز اشاره و اظهار کرد: ایشان وقتی به آیات طلاق می‌رسد مطرح می‌کند که این فضا چه قدر فضای اخلاقی است و اسلام می‌خواهد این مسئله به بهترین وجه صورت گیرد. یعنی خصال انسانی باید بیش از همه در طلاق خود را نشان دهد نه اینکه فراموش شود. فرهنگ دینی یعنی اینکه زن به نفع شوهر عمل کند و شوهر به نفع زن. اینکه مستحب است زن مهریه را به مرد ببخشد و اینکه مرد باید مهریه را به زن بدهد همه در راستای ایجاد همین فضا است.

مهریه از مدار اصلی خود خارج و به امری مزاحم برای زندگی تبدیل شده است

وی با تأکید بر اینکه اساس مهریه باید بر این باشد که مرد می‌خواهد و تلاش می‌کند آن را پرداخت کند، گفت: اگر مهریه معقول و کم باشد مرد در طول زندگی می‌تواند آن را پرداخت کند. ما باید توجه داشته باشیم که مهریه امری بسیار جدی است به حدی که اگر مرد ورشکسته شود و به 10 فرد مقروض باشد اول باید مهریه همسر خود را پرداخت کند بعد سایر دیون خود را اما در کشور ما شوخی بودن بحث مهریه و تبدیل شدن آن به پرستیژ برای زن باعث شده مهریه از مدار اصلی خود خارج و به امری مزاحم برای زندگی مردم تبدیل شود.

نویسنده کتاب «نظام اسلامی و مسئله روسپی‌گری» تصریح کرد: تبدیل شدن مهریه به وسیله‌ای برای گروکشی، امتیاز دادن و امتیاز گرفتن پدیده خوش یمنی برای جامعه نیست.  

وی در واکنش به این دیدگاه که بسیاری معتقدند چون حق طلاق با مرد است اگر زن مهریه کمی داشته باشد وسیله‌ای برای وجه ‌المصالحه قرار دادن برای گرفتن طلاق، حضانت و ... ندارد، گفت: این موضوع را باید تحلیل کرد. ما مصوبات قانونی زیادی در خصوص مهریه داریم که یکی از آنها تعیین مهریه به نرخ روز است.

زیبایی‌نژاد ادامه داد: همچنین اگر مرد خودش بخواهد زن را طلاق بدهد اجرت‌المثل فعالیت‌های خانگی که زن تبرعی انجام نداده باشد و به درخواست مرد بوده باشد را باید پرداخت کند. همچنین اگر مردی به دلخواه خود زنش را طلاق داد نیمی از دارایی خود را که پس از ازدواج کسب کرده باید به زن بدهد. (این قانون اقتباس ناقصی از قوانین فرانسه در این زمینه است).

مهریه زیاد انگیزه مرد را برای آزار زن با هدف بخشیدن مهریه افزایش می‌دهد

وی افزود: در کشور ما مجموع طلاق‌هایی که به درخواست زن یا توافق بین زن مرد انجام می‌شود حدود 90 درصد طلاق‌ها است. اما مواردی که مرد می‌خواهد زن خود را طلاق دهد و زن نمی‌خواهد، بسیار کم است. در چنین مواردی طلاق توافقی شده مهریه پرداخت نمی‌شود، تنصیف دارایی(نصف کردن اموال) هم صورت نمی‌گیرد و در اغلب موارد هم زن مهریه خود را می‌بخشد. یعنی چیزی مثل طلاق خلع صورت می‌گیرد. حال فرض کنیم که مردی بخواهد خانم خود را طلاق دهد و احساس کند مهریه سنگینی باید پرداخت کند این مسئله این انگیزه را در مرد به وجود می‌آورد که زن را اذیت کند تا تقاضای طلاق دهد و مهریه را ببخشد.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: گاهی ما با گذاشتن قوانین زیاد مسئله را حل نمی‌کنیم بلکه آن را به مسئله دیگری تبدیل می‌‌کنیم. اینکه برخی کارشناسان مطرح می‌کنند اجمالاً درست است یعنی مهریه گاهی تبدیل می‌شود به اهرمی برای اینکه زن به خواسته‌های خود برسد مثلاً حق حضانت، اقامت و ... بگیرد اما اگر مهریه را بخواهد به اجرا بگذارد و مرد مجبور شود این حقوق را به او بدهد و باز هم بخواهند با هم زندگی کنند زندگی خوبی نخواهند داشت.

وی ادامه داد: تعدادی از زنان هستند که مهریه را به اجرا می‌گذارند و به خواسته خود می‌رسند تا طلاق بگیرند اما زنانی هم هستند که اگر مهریه کمی داشتند مرد به راحتی آنها را طلاق می‌داد و این مسئله را تا این حد پیچیده نمی‌کرد و همسر خود را اذیت نمی‌کرد تا مهریه خود را ببخشد و طلاق بگیرد.

مهریه زیاد، تعیین اجرت‌المثل، تنصیف دارایی و ... موجب پیچیده‌تر شدن طلاق می‌شود

زیبایی‌نژآد مهریه زیاد، تعیین اجرت‌المثل، تنصیف دارایی و ... را موجب پیچیده‌تر شدن طلاق دانست و گفت: همین مسائل موجب می‌شود زوجین به اقدامات غیر اخلاقی برای طلاق دست بزنند. وقتی نگاه ما به مسائل خانواده فقط حقوقی می‌شود، سیاست‌های دینی که شامل توجه به مسائل اخلاقی، تربیتی و حقوقی است کم‌رنگ شده نادیده گرفته می‌شود در حالی که  ایثار باید در زمان طلاق به اوج خود برسد و ما باید بر روی این خصائل انسانی کار کنیم.

طلاق باید در مسیر خوب و بازگشت‌پذیر صورت گیرد

وی با انتقاد از این نگاه که سعی می‌شود همه مسائل جامعه با نگاه حقوقی و قانونی حل شود، گفت: من حتی به یکی از نویسندگان پیشنهاد کردم تا پژوهشی در خصوص طلاق خوب انجام دهد. طلاق باید در مسیر خوب و بازگشت‌پذیر صورت گیرد. 

زیبایی‌نژاد در جمع بندی سخنان خود گفت: اسلام هم که طلاق را مجاز دانسته و مهریه را معین کرده حکمت و دلیل منطقی دارد ولی وقتی با این قوانین بازی و آنها را دستکاری می‌کنیم پیچیده می‌شود و این پیچدگی‌ها به مناسبات انسانی لطمه می‌زند. واقعیت‌های خانوادگی باید خانوادگی فهمیده شود. حتی بعد از طلاق هم مسئله بچه‌ها و رابطه دو خانواده و طایفه با هم مطرح است پس طلاق باید به نحوی صورت گیرد که احتمال بازگشت در آن وجود داشته‌باشد.

انتهای پیام