جوشش برای سنگر/ نسبت دانشگاه و مسجد را بازیابیم

مساجد کشورمان در چهار دهه‌ اخیر کانون رویش‌های نوپدید انقلابی و اسلامی بوده‌اند. شهدای دفاع مقدس و مدافعان حرم، بسیاری از نخبگان علمی و مدیران تراز اول اجرایی از خاستگاه مسجد برخاستند و فصل جدیدی از شکوفایی مسجد را برای برساخت تمدن اسلامی-ایرانی رقم زدند. انقلاب و مدیریت اسلامی در آستانه دهه پنجم انقلاب اسلامی با مشکلات فراوان اقتصادی و اجتماعی مواجه شده و شاید به همین دلیل، سیاستگذاران و حتی بسیاری از جوانان دغدغه‌مند مذهبی توجه به مسجد را از یاد ببرند. در حالی که اتفاقاً در شرایط سخت اجتماعی و اقتصادی و نیز فراگیر شدن بحران معنا، که همه جوانان جهان را تحت تأثیر قرار داده است، مسجد می‌تواند به منزله پمپاژی از آرامش، معنویت و همبستگی اجتماعی برای مردم باشد. مقدم بر این هدف، براساس تعالیم اسلام، حکمت خداوند و وعده او بر این است که اهل مسجد در طوفان‌های حوادث نجات می‌یابند.

همزمان با ایام دهه فجر انقلاب اسلامی، جمعی از جوانان فعال مسجدی در خبرگزاری ایکنا گرد آمدند تا درباره خلأهای موجود در زمینه مسجد به تبادل نظر بپردازند و راه‌های فعالیت داوطلبانه و جهادی برای تقویت فرهنگ مسجدی را بررسی کنند. حاصل این گفت‌وگوی صمیمی را از نظر می‌گذرانیم:

در ابتدای این نشست، حسین عباسی، دانشجوی دکترای دانشگاه امام صادق(ع) و دبیر هسته علمی مسجد، بر لزوم کار علمی در زمینه مسجد تأکید و اظهار کرد: در سال 93 با تعدادی از دوستان که دغدغه‌های مشترک در کارهای تشکیلاتی داشتیم و قبل از دانشگاه کارهایی کرده بودیم، مدتی را در سازمان‌های مردم‌نهاد کار کردیم. بعد با مطالعاتی که داشتیم و دغدغه‌های امام و رهبری را خواندیم، کار را برای مسجد تغییر دادیم و گفتیم هر فعالیت اجتماعی با محوریت مسجد انجام شود. لذا تصمیم بر این شد که در زمینه مسجد کاری علمی را آغاز کنیم.

وی ادامه داد: به این منظور با استادان صحبت کردیم و بین آن‌ها دکتر لطیفی، که در حال حاضر رئیس دانشکده مدیریت دانشگاه امام صادق(ع) هستند، برای این کار اقبال بیشتری نشان دادند و با راهنمایی‌ها و مشاوره‌های ایشان کار را از سال 93 آغاز کردیم. در این مدت دغدغه‌هایی را که در زمینه مسجد داشته‌ایم پیگیری و با صاحبنظران حوزه مسجد گفت‌وگو کردیم. مطالعات مفصلی را برای خودمان سامان دادیم و مقالات و ادبیات موجود در زمینه مسجد را بررسی کردیم. همچنین با مرکز رسیدگی به امور مساجد همکاری‌هایی را آغاز و مقالاتی را برایشان تدوین کردیم که این مرکز آنها را به شکل سند منتشر کرد، مانند: «مسجد و بانوان» و «مسجد و نوجوان».

عباسی اظهار کرد: اعضای اصلی هسته پنج نفرند. این هسته در حال حاضر ذیل دانشکده مدیریت به ثبت رسیده است و اگر روزی ما هم آن را ادامه ندهیم، ادامه می‌یابد. در دانشگاه‌های دیگر بعید می‌دانم هسته علمی برای مسجد وجود داشته باشد. ورود فعالان دغدغه‌مند به مقوله مسجد دو گونه است: یک مدل این است که سعی کنیم مساجدی را به عنوان «پایلوت» انتخاب و در آن فعالیت مستمر داشته باشیم؛ مثلاً مسجد قدس در نزدیکی دانشگاه امام صادق(ع) این حالت را دارد. گونه دیگر هم ورود به مساجد برای تحقیق و پژوهش است و فعالیت ما بیشتر از این سنخ است. مثلاً در پروژه‌ای که برای پیوند «مسجد و مدرسه» انجام دادیم ۲۰ مسجد را در کشور اعم از تهران، اصفهان، قزوین و مشهد، موردکاوی کردیم و توانستیم ۲۰ مدل مختلف را برای پیوند مسجد و مدرسه شناسایی کنیم.

دبیر هسته علمی مسجد با بیان اینکه رسالت اول ما در دانشگاه کار علمی است، افزود: در کار علمی «مدیریت بر مسجد» را تحقیق می‌کنیم و مورد واکاوی قرار می‌دهیم و نتایج آن به شکل مقالات و اسناد منتشر می‌شود‌. با توجه به اینکه رشته ما مدیریت است، باید مسائل کلان تأثیرگذار بر مدیریت مسجد را همچون سیاستگذاری‌ها، منابع انسانی، الگوی شایستگی عملکرد و... بررسی و شناسایی کنیم و برای آن راهکار بدهیم، اما «فضای در مسجد» و فعالیت‌های تربیتی و فرهنگی در آن کارهایی است که متخصصان مربوط به خود را می‌طلبد. ما در این زمینه فقط دغدغه‌سازی می‌کنیم تا ضرورت ورود به آن جا بیفتد و سپس کارشناسان تربیتی و فرهنگی به آن ورود کنند. در این زمینه آقای محسن ذوالفقاری، که رسانه مجازی «سنگر مسجد» را راه‌اندازی کرده بودند، به هسته علمی پیوستند و «فضای در مسجد» را بررسی می‌کنند.

وی در پایان گفت: در تلاشیم سطح حمایت‌های مادی و معنوی را از هسته بالا ببریم تا خروجی‌هایمان از نظر کمیت و کیفیت در مسائل مختلف بیشتر شود. این محدودیت برای هسته علمی وجود دارد که اگر به اندازه کافی حمایت نشوند، در اختصاص وقت، انرژی و هزینه با مشکلاتی مواجه شوند. از آنجا که دانشگاه امام صادق(ع) مرجع‌ شدن در حوزه‌های علوم انسانی را دنبال می‌کند، ما نیز به تبع این هدف والا، تلاش داریم به مرجعی برای راهنمایی، مشاوره‌ دادن و تولید مطالب علمی و دانشگاهی در زمینه مسجد تبدیل شویم.

لزوم فعالیت مجازی در زمینه مسجد

محسن ذوالفقاری، دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق(ع) و مدیر رسانه مجازی «سنگر مسجد»، دیگر فعال مسجدی حاضر در این جلسه بود که اظهار کرد: وقتی چهار سال قبل وارد دانشگاه شدم، فعالیت فرهنگی خود را در مسجد قدس، در نزدیکی دانشگاه، آغاز کردم. در این مسجد با دانش‌آموزی آشنا شدم که بیشتر از 14 یا 15 سال سن نداشت و به علت شغل پدرش، بعضی ایام سال را نیز در ایتالیا به سر می‌برد، اما به طرز عجیبی شیفته معارف اهل بیت(ع)، مهدویت و فعالیت در مسجد بود. او علاقه داشت در فضای مجازی برای مسجد تولید محتوا داشته باشد، مسئله‌ای که خیلی از بزرگترها هم به آن توجه ندارند! از من مشورت گرفت که چگونه فعالیت مؤثری برای مسجد در فضای مجازی داشته باشم؟ به او گفتم فکر کن تا کاری انجام بدهی، مثلاً تولید محتوای اختصاصی برای مسجد داشته باشی. کاری که کسی تاکنون آن را انجام نداده است. این دانش‌آموز خوش‌فکر، که پیشنهاد می‌کنم یک روز با او جلسه بگذاریم، کانالی را به این منظور تأسیس کرد که همین کانال فعلی سنگر مسجد در تلگرام است. بعد از مدتی، من مدیریت و هماهنگی کارهای کانال را به عهده گرفتم و امروز سنگر مسجد به رسانه‌ای مجازی در شبکه‌های اجتماعی اینستاگرام، ایتا، بله و توئیتر تبدیل شده است و مخاطبان خوبی دارد.

وی در ادامه گفت: از فعالیت مجازی در زمینه مسجد اهدافی را دنبال می‌کنیم، مطالبه‌گری عمومی و بیان انتظارات مردم از مسجد نخستین هدف ما بود که در حال پیگیری است. هدف دیگر رفع آسیب‌های ناظر به مسجد با بیان ایجابی است، مثلاً اینکه یک خادم مسجد در وظیفه خود کم‌کاری کند آسیب به بار می‌آورد، اما برای نشان‌ دادن این اهمیت، به جای آنکه در مذمت خادمان کم‌کار مطلبی نشر ندهیم، کلیپی از بازیکن مسلمان تیم فوتبال لیورپول به اشتراک می‌گذاریم که نشان می‌دهد هفته‌ای یکبار داوطلبانه به شستن دستشویی‌های مسجد می‌پردازد. هدف دیگر ما در ذیل رفع آسیب‌های ناظر به مسجد، تبلیغ فایده شفافیت در مسجد است. خوب است که با شفاف‌سازی مالی و گزارش‌دهی به مردم مشخص شود که هزینه‌ها دقیقاً صرف چه مواردی می‌شود. در این صورت اعتماد و کمک‌های مردم بیشتر می‌شود. هدف بعدی، بیان چالش‌های مسجد و ایجاد سؤال در زمینه مسجد است، برای مثال طرح این سؤال در فضای مجازی که «نصب بیلبوردهای پرتعداد و پرهزینه به مناسبت روز جهانی مسجد چه فایده‌ای دارد؟» خود می‌تواند به جریان‌سازی و حساسیت اذهان برای کار مؤثر در زمینه مسجد منجر شود، چراکه با پول آن بیلبوردها می‌توان اقدامات زیربنایی و روبنایی مختلفی را در مساجد به انجام رساند.

ذوالفقاری به ویژگی‌های رسانه مجازی «سنگر مسجد» نیز اشاره کرد و گفت: سنگر مسجد به هیچ جا وابسته نیست و به شکل داوطلبانه و مستقل کار می‌کند. بسیاری از مخاطبان سؤال می‌کنند که شما به کجا وابسته هستید و این محتوا را چگونه تولید می‌کنید؟ محتوا را خودمان و بچه‌های جوان فعال مسجد که برای ما مطلب ارسال می‌کنند تولید می‌کنیم. همکاری من با هسته علمی نیز به این معنا نیست که کانال صرفاً بازتاب و بیانگر سیاست‌های هسته باشد، بلکه سنگر مسجد مستقل است و آمادگی دارد همه اخبار و محتواهای مفید در زمینه مسجد را پوشش دهد. ویژگی دیگر کانال این است که با زبان ساده و صریح با مخاطب حرف می‌زند. همچنین خط‌کشی‌ها و مرزبندی‌های سخت سیاسی برای ما ملاک نیست. ما از سخنان و نظرهای آقای زائری درباره مسجد مطلب می‌گذاریم و عده‌ای به ما انتقاد می‌کنند که چرا مطالب او را منتشر می‌کنید؟ یا اینکه مثلاً یک بار مطلبی در زمینه مسجد ازعطاالله مهاجرانی گذاشتیم و عده‌ای به ما انتقاد کردند. این انتقادها وارد نیست چرا که حرف خوب در زمینه مسجد را باید منتشر کرد، از هر کس که می‌خواهد باشد. یکی از اتفاقات خوب در فضای مجازی این است که اخیراً فعالیت‌ در شبکه‌های اجتماعی برای مسجد تخصصی‌تر دنبال می‌شود. مثلاً بام (باشگاه ایده‌پردازان مسجدی) کار تخصصی در زمینه ایده‌پردازی را پوشش می‌دهد. کانال «مسجدنما» فقط در زمینه تابلوهای اعلانات مساجد تولید محتوا می‌کند. همچنین این اواخر پویش مجازی #ماهی_در_آب به همت عده‌ای از جوانان راه‌اندازی شد که خاطرات خوب مسجدی را بازگو می‌کنند. البته در کنار این تخصصی‌شدن‌ها، خیلی خوب است که اتحاد و وحدت رویه‌ای نیز برای همه فعالان جوان مسجدی در فضای مجازی به وجود بیاید.

مشکلات موجود در نگرش به مسجد

این دانشجو که در تدوین سند «مسجد تراز اسلامی» به دکتر وحید یاوری، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، کمک کرده است، اظهار کرد: در بخش دیگری از سخنان خود گفت: یکی از نگرش‌های نادرست در جامعه این است که مسجد فقط مکانی برای نماز خواندن است و کارکرد دیگری ندارد. بی‌توجهی به کارکردهای اجتماعی، فرهنگی و تربیتی مسجد مشکلی است که برای رفع آن نیاز به فرهنگ‌سازی داریم. ایجاد انگیزه برای جوان‌ها و فهم این مطلب که فعالیت‌ آن‌ها در مسجد چه برکاتی می‌تواند داشته باشد، نکته‌ای است که اگر جدی گرفته نشود، خود به مشکلی بر سر راه رونق مساجد تبدیل می‌شود.

وی در پایان تصریح کرد: همچنین بعضی مجموعه‌هایی که به اعتباری برای کمک به مسجد شکل گرفته‌اند، نباید از خود مسجد مهم‌تر شوند. مرکز برای اسلام، مسجد است و امام راحل(ره) نیز بر این امر تأکید کرده‌اند. یکی از مشکلات دیگر ضعف دانشگاه‌ها و دانشجویان مذهبی در ورود به مسئله مسجد است. البته خبردار شدم که در دانشگاه تهران افرادی تمایل داشتند که در زمینه مسجد فعالیتی آغاز کنند، ولی هم یار و همراه لازم نداشتند و حمایت‌های لازم از آن‌ها نشده است. دانشگاه‌های مطرح می‌توانند هسته علمی برای مسجد داشته باشند، اما به این سمت حرکت نکرده‌اند.

سندسازی در زمینه مسجد دردی را دوا نمی‌کند

در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام مجتبی سبزمکان، عضو مؤسسه فرهنگی رهش و فعال مسجدی، درباره خلأهای موجود در زمینه مسجد اظهار کرد: نیاز به کتاب‌هایی علمی اما به زبان ساده داریم؛ به گونه‌ای که برای عامه مردم و دانش‌آموزان قابل استفاده باشد. نظیر این کار در زمینه مدیریت MBA به همت نشر آریاناقلم انجام می‌شود. آموزش دروس کلاسیک و سطح بالا به وسیله بازی، تصویر، گرافیک و ... امروز از الزامات آموزش است. امروزه متأسفانه در زمینه آموزش اهمیت و آداب مسجد به عامه مردم و دانش‌آموزان و آموزش اداره مسجد به متولیان جوان آن که شاید بسیاری از آن‌ها نیز خود کم‌تجربه باشند، کاری این‌چنینی انجام نشده است. تمام همت‌ مراکز مربوط به مسجد به «سندسازی» در زمینه مسجد معطوف شده است! این سندهایی که حتی به شکل کتاب هم چاپ نمی‌شوند، به چه دردی می‌خورند؟ امروز شدیداً نیاز داریم که مطالب علمی را با نگارشی حرفه‌ای به جامعه عرضه کنیم نه اینکه سندی تدوین کنیم، آن هم اسنادی که می‌دانیم از جمع‌آوری حدیث فراتر نرفته‌اند و تکرار مکررات است.

وی افزود: گرچه گفته می‌شود این اسناد برای هماهنگ‌ کردن مدیریت مسجد است، اما دقیقاً معلوم نیست مدیریت مساجد در کشور با این کلی‌گویی‌ها هماهنگ می‌شود یا خیر؟ ضمن اینکه مباحث مدیریتی و اقتضائات جامعه سالانه در حال تغییر است، خیلی شهامت می‌خواهد که متنی را با نام سند تدوین کنیم و در ویترین‌مان قرار دهیم! ضمن اینکه انتقاد دیگر به این اسناد از جهت تدوین‌کنندگان آن است، به طور مشخص معلوم نمی‌شود که چه افرادی با چه سابقه و با چه سطحی از تحصیلات حوزوی اسناد مسجد را نگاشته‌اند، شخصی مثل دکتر حسین نصر با آن جایگاه علمی، سه سال مطالعه می‌کند تا مقاله کم‌حجمی را درباره مسجد بنویسد. تدوین سند برای مدیریت مسجد این‌گونه نیست که هرکس مدیریت خوانده باشد، بتواند برای مدیریت آن نسخه بپیچد، بخش بزرگی از کار باید پشتوانه حوزوی در سطح بالا داشته باشد، مگر اینکه بخواهیم صرفاً فرمایشات امام و رهبری انقلاب را رونویسی کنم که این دیگر پژوهش و تحقیق نیست.

این فعال فرهنگی در ادامه به مسائلی همچون عدم وجود رشته‌های مدیریت تخصصی مسجد در دانشگاه‌های اصلی کشور، عدم پرداخت پایان‌نامه‌های دانشجویی به مسجد و فقدان کتاب خوب در زمینه مسجدپژوهی اشاره کرد و از حاضران خواست که به منظور ارتقای جایگاه مسجد، جلسات هم‌فکری برای چگونگی نشر کتاب در زمینه مسجد شکل بگیرد.

ایده‌پردازی برای مسجد را ترویج دهیم

در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام بهنام کرمی، مسئول روابط عمومی باشگاه ایده‌پردازان مسجدی، بر ضرورت ایده‌پردازی برای مساجد تأکید کرد و گفت: «بام» (باشگاه ایده‌پردازان مسجدی) در ابتدا یک بانک برای جمع‌آوری ایده‌، طرح و تجربیات مسجدی بود، با گذشت زمان و تهیه بانکی مشتمل بر 2000 ایده به این نتیجه رسیدیم که وجود بانک ایده به تنهایی نیاز مخاطب را تأمین نمی‌کند، بلکه نیاز است فرایندی تعاملی ایجاد شود تا هم‌افزایی بر ایده‌ها و ایده‌پردازها داشته باشد و بانک را غنا ببخشد، به گونه‌ای که این هم‌افزایی باعث شود بانک روز به روز از درون خود بجوشش افتاده و مولد ایده و طرح‌های نو و پویا باشد. در فراخوان ششم (فام6)، که طی ماه‌های دی و بهمن سال جاری در جریان است، یکی از اولویت‌هایی که مطرح کردیم این بود که قرار نیست کاربران عزیز فقط ایده نو خلق و ارسال کنند، چرا که طرح و خلق ایده‌های نو حد یَقِفی دارد و گاهی کار به جایی می‌رسد که پس از طرح و بحث تعداد زیادی ایده‌ در موضوع خاصی ذهن قفل می‌شود وخلق ایده جدید کاری بسیار دشوار و سخت خواهد شد. اینجاست که باید به منظور جلوگیری از ایجاد وقفه و سکون در حرکت ایده و ایده پردازی بر بحث اجرا و نوآوری در روش‌های اجرا تمرکز بیشتری کنیم.

چگونگی زایش ایده‌

مثلاً ایده اینکه شبی یک صفحه قرآن خوانده شود، در سراسر کشور فراگیر شد. چه کنیم از همین ایده زایش جدید داشته باشیم؟ یک وقت می‌بینیم امام جماعت خلاقی همین ایده را به شکلی دیگر اجرا می‌کند و حس تازگی و نو بودن به آن می‌بخشد. یعنی ایده دوباره با شکلی به روزتر به تیتر و صدر ایده‌ها برمی‌گردد و ترویج می‌شود. رسالت بام زایش و رویش ایده‌هایی است که قرار است از دل بام و ایده‌های آن حاصل بشود. در ادامه رسالت اولیه‌اش که جمع‌آوری و ثبت و عرضه ایده‌هاست می‌باشد. بحث بعدی پیگیری است؛ بام باید پیگیری کند که این ایده‌ها آیا اجرا شده است یا خیر؟ و یا ایده‌های اجرا شده را برای مخاطبان خود منعکس کند که بازخورد این انعکاس بررسی راه‌های بهتر و موثرتر اجرا شدن این ایده‌ها و سایر آن‌هاست. بهترین راه برای نشان‌ دادن ثمره این ایده‌ها و ترغیب ایده‌پردازان و فعالان عرصه مسجد برای اینکه در این راستا مجدانه‌تر کوشش کنند این است که ایده‌پردازان از ایده و طرح و برنامه‌های اجراشده که در بام و از سوی جمع ایده‌پردازان مسجدی خلق شده، آگاه شوند و برکات مادی و معنوی اجرای این ایده‌ها به سمع و نظر جوانان برسد.

وی در ادامه پیشنهاداتی را نیز برای تقویت جریان‌پردازی مطرح کرد و گفت: خیلی خوب است که افراد موفق در عرصه ایده‌پردازی مسجدی و اجرای آن ایده‌ها، به کمک جریان رسانه‌ای به جامعه بزرگ فعالان و دغدغه‌مندان مسجدی معرفی شوند. همین امر می‌تواند جوانان بیشتری را برای نوآوری و پویا نگاه‌داشتن فضای مسجد ترغیب کند. همچنین اگر ائمه جماعاتی که برای ایده‌پردازان مسجدی و اجرای ایده‌ها زحمت کشیده‌اند به جامعه معرفی و تجلیل شوند، ائمه جماعات دیگر نیز به ابعاد اهمیت این موضوع واقف می‌شوند. همچنین بسیار پسندیده است که فعالان جوان مسجد مساجدی را در محله خود پایلوت قرار دهند و ایده‌های مدنظر خود را با همکاری امام جماعت اجرا کنند.

ضرورت هم‌افزایی فعالیت‌های مجازی مؤثر در زمینه مسجد

حجت‌الاسلام کرمی پرسشی مبنی بر راهکار و چگونگی افزایش همکاری و ارتباط بین فعالان عرصه مسجد در فضای مجازی گفت: باید وجود یک «مقر فرماندهی» را برای فعالیت مجازی در زمینه مسجد ایجاد و بپذیریم. این اتفاق نظر و اتحاد بین همه دستگاه‌های مرتبط با مسجد و بین فعالان جوان مسجدی در ابتدا سختی‌ها و هزینه‌هایی دارد، اما با گذشت زمان سختی‌ها به شیرینی اتحاد تبدیل می‌شود. الحمدلله که خبرگزاری ایکنا برای این امر خطیر و انتشار اخبار آن پیش‌قدم شده است و می‌تواند در این زمینه با اطلاع‌رسانی دقیق از اهداف و برنامه‌ها و نشست سایر مجموعه‌ها و افراد مؤثر و فعال دیگری را برای این اتحاد، پای کار بیاورد.

این فعال مسجدی با تأکید بر اینکه یکی از کارهای مغفول برای مسجد کار رسانه‌ای است، یادآور شد: کرسی آزاداندیشی که مقام معظم رهبری سال‌ها پیش بر آن تأکید کردند هنوز در زمینه مسجد محقق نشده است. برپایی کرسی آزاداندیشی برای مشکلات فعالیت‌های فرهنگی در مساجد و نظریه‌پردازی برای آسیب‌های اجتماعی که مسجد می‌تواند مرتفع کند، اقدام مؤثری می‌تواند باشد و یا در این زمینه می‌توانیم به سطح نازله آن که برگزاری و برپائی نشست و جلسه مسئله‌یابی و حل مسئله با موضوع مسجد و مسائل پیرامونی آن است اکتفا کرده و گام‌های اولیه در این عرصه را برداریم. امیدا داریم که مباحث مطرح‌شده در این جلسه، جرقه‌ای شود در معرفی و مطرح کردن هر چه بیشتر مسجد به مثابه مرکز و میعادگاهی امن و مطمئن برای مؤمنان و مؤمنات باشد.

در پایان این جلسه، حاضران بر ضرورت ادامه‌ یافتن این نشست به منظور پیگیری موضوعاتی همچون هم‌افزایی برای فعالیت مجازی مؤثر در زمینه مسجد، چاپ کتاب مسجدی، جلسات گفت‌وگو و آزاداندیشی در زمینه مسجد و تدارک برنامه‌ای برای مساجد دانشگاه‌ها در دهه تکریم مساجد اتفاق نظر کردند. 

انتهای پیام