ضعف رویکرد نقد ترجمه قرآن در مجلات/ نیازمند ترجمه آزاد از قرآنیم

عباس تقویان، استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا درباره ترجمه قرآن در دهه اخیر گفت: در دهه اخیر ترجمه‌های متعدد و رنگارنگی از قرآن و البته با رویکرد‌های گوناگون منتشر شده است و هر مترجمی با توجه به رویکرد علمی و تخصصی خود، به قرآن کریم نگاه کرده است. معتقدم همان طور که تفسیر قرآن کریم پایان‌ناپذیر است، ترجمه قرآن نیز به همین صورت است. اینکه آیا با وجود ترجمه‌های موجود باز هم نیاز به ترجمه جدید داریم یا نه، باید گفت؛ بله این نیازمندی کماکان وجود دارد و روزبه‌روز هم شدیدتر می‌شود. به این دلیل که ترجمه دقیقاً تابعی از تفسیر قرآن است. هر چقدر تفسیر قرآن عمیق‌تر باشد، در ترجمه قرآن نیز تأثیرگذار است.

وی افزود: در واقع فرایند ترجمه پیچیده‌ است، چرا که یک مترجم باید در تفسیر قرآن نیز تسلط داشته باشد. با توجه به اینکه تفسیر قرآن دریا و بحر عمیق و پایان‌ناپذیری است؛ از این رو در هر زمینه می‌توانیم مفاهیم جدیدتری از آیات قرآن را مطرح کنیم و طبیعی است که این امر ترجمه‌ها را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.

تقویان ادامه داد: اگر مراد از ترجمه قرآن فقط ترجمه تحت‌اللفظی نباشد، خوشبختانه در این چند دهه اخیر بعد از انقلاب، رویکرد ترجمه قرآن به ویژه ترجمه آزاد قدری به تفسیر قرآن نزدیک شده است. اگر منظور ترجمه تحت‌اللفظی قرآن باشد که در این زمینه نیاز چندانی وجود ندارد، چرا که ترجمه تحت‌اللفظی چه در گذشته و چه در حال حاضر وجود دارد و شاید در این زمینه آنچنان نیازی وجود نداشته باشد، اما در زمینه ترجمه‌های آزاد کماکان نیازمندیم.

این عضو هیئت علمی در ادامه با اشاره به نقاط ضعف و قوت ترجمه‌های دهه اخیر بیان کرد: خوشبختانه ترجمه‌های اخیر از آسیب‌ها و نقطه ضعف‌هایی که در ترجمه‌های کهن وجود داشت، مبرا شده و آسیب‌های گذشته را ندارد. البته آسیب‌ها و نقاط ضعف دیگری بر ترجمه‌های موجود مترتب است؛ از جمله اینکه برخی از مترجمان به دلیل نداشتن آگاهی عمیق از ادبیات عرب و زبان قرآن نتوانسته‌اند مفاهیم مورد نظر را آن طور که باید و شاید انتقال دهند، در حالی که مترجم باید عمیقاً به زبان مبدأ آشنا باشد و از بلاغت، فصاحت و واژه‌شناسی قرآن آگاهی عمیقی داشته باشد. همچنین با زبان مقصد یعنی زبان فارسی یا هر زبان دیگر آشنا باشد و احاطه کامل داشته باشد.

وی تصریح کرد: آسیب دیگر این است که معادل و مقابل‌یابی ترجمه‌ها در چند دهه اخیر با توجه به بروز و ظهور ترجمه‌های آزاد، چندان قوی نیست و باید به دنبال واژه‌های اصیل فارسی بگردیم که هم‌پوشانی خوبی با آن واژه عربی داشته باشد. خوشبختانه زبان فارسی غنی است؛ از این جهت مشکلی وجود ندارد و معتقدم برای بسیاری از واژگان و مفردات قرآن می‌توان معادل‌های خوب فارسی که بار مفهومی و معنایی سنگینی نیز دارند یافت که همان بار معنایی متن عربی را نیز داشته باشد.

تقویان با تأکید بر نقد ترجمه‌های قرآن گفت: هر ترجمه نیاز به نقد جدی دارد تا به تدریج مترجم آن آسیب‌ها و اشکالات را بشناسد و درصدد اصلاح آن‌ها در چاپ‌های بعدی باشد. به نظرم در حال حاضر در حوزه نقد ترجمه‌ها ضعف داریم و چون پیگیر ترجمه‌های متعدد قرآن هستم و اگر مقالاتی در این حوزه نوشته شود، آن‌ها را دنبال می‌کنم؛ از این رو در چند سال اخیر نقد‌های جدی ندیده‌ام، با وجود اینکه ترجمه‌های جدیدی از قرآن ارائه شده است.

وی ادامه داد: کار جدی که عمدتاً در حوزه نقد ترجمه انجام شده، اثری از بهاءالدین خرمشاهی است که نقد ترجمه قرآن را به صورت مجلد در کتابی بیان کرده است. البته در حوزه ترجمه قرآن کریم در برخی از مجلات و نشریه‌ها نقد‌هایی منتشر می‌شود که متأسفانه این رویکرد کمتر و ضعیف‌تر شده است و به نظر می‌رسد افراد مجدداً باید ورود کنند.

تقویان در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا ضعف نقد ترجمه را می‌توان به فراهم نبودن شرایط نقد مربوط دانست و یا اینکه مترجمان و صاحبان آثار نقدپذیر نیستند یا نقد‌ها به درستی انجام نمی‌شود، بیان کرد: درست است که جامعه نقدپذیر نیست، اما اگر نقد محققانه، عالمانه و دلسوزانه باشد و مبانی علمی داشته باشد، فکر می‌کنم مترجم این نقد را خواهد پذیرفت و اتفاقاً باید از کسانی که اثر ما را نقد می‌کنند تشکر کنیم و این مربوط به همه حوزه‌ها می‌شود.

وی در ادامه درباره تأثیر ترجمه در انس با قرآن گفت: ترجمه مقدمه‌ای برای ارتباط عمیق‌تر با قرآن است، قطعاً همه مراتب در فرایند ارتباط با قرآن تأثیر می‌گذارد، مانند روخوانی معمولی قرآن، روان خوانی قرآن و فهم آن که مرحله نخست فهم قرآن در گرو فهم ظاهر قرآن و ترجمه آن است. اگر متن قرآن را بخواهیم، بخوانیم، حفظ کنیم یا بفهمیم، با ترجمه قرآن راحت‌تر به ذهن خواهیم سپرد. در واقع این موضوع مقدمه‌ای برای عمل به قرآن و یکی از گام‌های ورود به ساحت قرآن و انس با کلام وحی است.

گفت وگو از سمیه قربانی

انتهای پیام