3 مقام رایج موسیقایی قرآن در مصر از نگاه طه عبدالوهاب

به گزارش ایکنا؛  طه محمد عبدالوهاب، از قاریان مصری و کارشناس صوت و لحن و مقامات موسیقایی قرآن، تاکنون در مسابقات بین‌المللی قرآن در شماری از کشورهای عربی و اسلامی در مقام داور حضور داشته است.

وی همچنین، تاکنون تحقیقات و پژوهش‌های زیادی در حوزه مقامات قرآنی انجام داده و دوره‌های آموزشی متعددی را در زمینه آموزش صوت، لحن و مقامات قرآنی در کشورهای مختلف برگزار کرده است.

تحقیقات فنی و علمی وی در این حوزه سبب شد که مدرک دکترای مقامات قرآنی از سوی دانشکده مطالعات قرآنی وابسته به دانشگاه بین‌المللی آزاد تمدن اسلامی بیروت به وی اعطا شود.

پژوهشی که به خاطر آن مدرک دکترای بین‌المللی دانشکده بیروت به طه عبدالوهاب اعطا شد «لغة‌ جدیدة‌ للنغم القرآنی» (زبانی جدید برای نغمات قرآنی) نام دارد که وی با بهره‌گیری از اشکال هندسی، زبانی تخصصی برای آموزش نغمات و مقام‌های موسیقایی قرآن طراحی و آن را جایگزین «نُت» (الفبای موسیقی) کرده است.

طه عبدالوهاب با توجه به اینکه تخصص و مهارت زیادی در حوزه مقامات قرآنی دارد، دو سال پیش از کشف مقام موسیقایی جدیدی با عنوان «شادی» خبر داد و کاربرد این مقام را در آیاتی دانست که در آن خداوند متعال، نبی مکرم اسلام، انبیاء و رسولان الهی را مورد امر و خطاب قرار می‌دهد.

طه عبدالوهاب درباره شاخصه اصلی این مقام گفته است که این مقام در آیاتی کاربرد دارد که در آن «امر قراردادن همراه با عطوفت، محبت و عشق است»؛ به‌طوری‌که آیاتی که در آن خداوند متعال، نبی مکرم اسلام و پیامبران الهی را خطاب قرار می‌دهد مصداق این مقام است.

در همین راستا، پایگاه خبری الیوم السابع مصر با این استاد صوت و لحن و مقامات موسیقایی قرآنی به گفت‌و‌گو نشسته و دیدگاه وی را درباره وضعیت کنونی آموزش مقامات قرآنی در جهان اسلام و مقام‌های صوتی رایج در مصر جویا شده است که ترجمه فارسی این گفت‌وگو تقدیم می‌شود:

در ابتدا درباره زندگی خود و چگونگی حفظ قرآن کریم توضیحاتی دهید.

متولد سال 1961 در روستای «محلة مرحوم» در استان «غربیه» مصر و دهمین فرزند پسر یک خانواده معمولی هستم. در هفت سالگی قرآن را در مکتب‌خانه روستا نزد «شیخ محمد حرقان» مربی «شیخ الحصری(قاری معروف مصر)» و «حافظ جوهر» حفظ کردم. علم مقامات را نزد استاد مشهور موسیقی مصر «حلمی امین» و علم تنظیم موسیقی را نزد «ساری دویدار» آموختم. همچنین دانش نواختن با آلات موسیقی و قرائت و نگاشتن نُت‌های موسیقی را یاد گرفتم و برای سال‌های متمادی رتبه نخست سروده‌های دینی در مصر را به خود اختصاص دادم. پیش از تسلط بر علم مقامات در جایگاه خواننده در جشن‌ها و کنسرت‌ها شرکت می‌کردم.

چگونه از قاری قرآن به خواننده جشن‌ها و کنسرت‌ها ارتقا یافتید؟

شرایط خانوادگی پدرم در این امر سهیم بود. 10 برادر بودیم. من چندین سال‌ در یک کارگاه کار کردم. زمانی که به چهارده سالگی رسیدم دائماً آواز می‌خواندم و در نماز جمعه مسجد روستا نیز قرآن می‌خواندم و اذان می‌گفتم. یک روز اذان را با استفاده از موسیقی (آهنگین) خواندم. یکی از نمازگزاران وابسته به گروه‌های افراطی با من برخورد سختی کرد که نباید قرآن را به صورت آهنگین و موسیقایی بخوانی و من که فقط 14 سال داشتم، نتوانستم از خودم دفاع کنم. از همان زمان زندگی من تغییر کرد. قرآن را کنار گذاشتم و به خواننده‎ای در جشن‎ها و مراسم‌ها تبدیل شدم. سه نوار پر کردم و با صدای خود «محمد عبدالوهاب»، «الموجی» و «حلمی بکر»(از موسیقدانان) را متعجب ساختم؛ تا جایی که شعرهای عبدالوهاب را بازخوانی کردم و در جشن‎ها با «محمد الحلو» و «الحجار» آواز می‌خواندم. در 18 سالگی در یک مسابقه بر «ایهاب توفیق» چیره شدم و رتبه نخست را به دست آوردم.

چگونه علم مقامات صوتی را آموختید و معلم اول این فن در مصر شدید؟

زمانی که یکی از دوستانم، برادر «شیخ علی ابراهیم سلیم»، را که از قاریان رادیو مصر بود، نزد من فرستاد و خواست که علم مقامات را به او بیاموزم. همان موقع دومین تحول در زندگی من رخ داد و در حین آموزش به او بار دیگر خود را پیدا کردم و مقامات را از قرآن آموختم. در همان زمان شروع به تحقیق در مورد این علم کردم و دکترای مقامات قرآنی را کسب کردم و این نخستین دکترا در این رشته از دانشگاه «تمدن اسلامی» بیروت بود. من اسلوب جدید و متفاوتی را در به کارگیری مقامات آغاز و از واژگان عربی برای بیان ترکیب مقامات استفاده کردم. بدین ترتیب نام تمامی هشت مقام را تغییر دادم و برای مثال مقام «البیاتی» را به «الحواری» تغییر دادم.

کمی درباره علم مقامات صوتی بگویید.

مقامات صوتی علمی بسیار گسترده است که از کشوری به کشور دیگر تفاوت دارد. این علم مکتبی در سطح جهان دارد. در مکتب مصری از مقامات شرقی معروف مانند رصد، سیکا و بیات استفاده می‎شود. من نام این مقامات را تغییر دادم و از واژگان جدیدی متناسب با قرآن کریم استفاده کردم. در حال حاضر نوعی سردرگمی میان موسیقی، آواز و قرائت قرآن وجود دارد، این در حالی است که اصل در علم مقامات، اهل قرآن هستند.

درباره تعداد مقامات صوتی توضیح دهید.

مقامات صوتی 8 مقام است که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارد و متفاوت از دیگری است و به مضامین خاصی اختصاص دارد. این هشت مقام را در اصطلاح «صنع بسحرک» خلاصه می‌کنند. بدین معنا که حرف «صاد» بیانگر مقام «صبا» است که یک مقام حزن‌انگیز است یا حرف «نون» بیانگر مقام «نهاوند»، حرف «ع» بیانگر مقام «العجم»، حرف «باء» بیانگر مقام «بیاتی» و حرف «سین» بیانگر مقام «سیکا» که مقامی شاد است، حرف «حاء» بیانگر مقام «حجاز»، حرف «راء» بیانگر مقام «راست» و حرف «کاف» بیانگر مقام «کرد» است که در سال 1961 با آن آشنا شدم و شیخ علی محمود از پیشکسوتان موسیقی آن را به مقامات اضافه کرد و در سال 1900 اذانی با مقام کردی گفت. من  نیز یک مقام جدید به نام مقام «شادی» کشف کردم که یک مقام جدیدی است و در موسیقی وجود ندارد. این مقام به مفاهیم مبتنی بر عشق و مهربانی و به دور از خشونت دلالت دارد.

مهم‌ترین مسابقات بین‌المللی که در جایگاه داور در آن آنها شرکت کردید چه مسابقاتی بودند؟

در بسیاری از مسابقات مصر و کشورهای عربی شرکت کردم که مهم‌ترین آنها مسابقات یمن بود، زیرا آن مسابقه به کارشناسان و متخصصان علم مقامات اختصاص داشت. در بسیاری از کشورهای عربی از من به صورت رسمی استقبال شده و در یمن و دانشگاه قرآن مدینه منوره به دلیل ابداع سبکی نوین در آموزش مقامات صوتی برای خدمت به قرآن مورد تجلیل قرار گرفتم.

روش آموزش مقامات صوتی که منحصر به شماست، چه روشی است؟

میان موسیقی و مقامات قرآنی تفاوتی تام قائل شدم، به گونه‌ای که اسامی مقامات را تغییر دادم و از کلمات جدیدی برای نوشتن نغمات(لحن‌ها) به جای نُت‌های موسیقی استفاده کردم؛ مثلاً به جای نت (دو (C)، رِ (D)، می (E)، فا (F)، سُل (G)، لا (A)، سی (B) کلمه یا رافع السموات (يا- را – فى –عا- سا- ما – وات) را جایگزین کردم. به نظر من همه چیز جز قرآن و سنت قابل اجتهاد و نوآوری است.

مشهورترین کسانی که به آنها علم مقامات را آموختید چه کسانی بودند؟

مطمئناً بسیاری از قاریانی که در علم مقامات موفق شده‌اند نزد من درس خوانده‌اند؛ مانند شیخ محمد طاروطی، شیخ طه نعمانی، شیخ محمد یحیی الشرقاوی و همه قاریان کنونی رادیو. همچنین هاجر بوساق، از بانوان قرآنی کشور مراکش، در مسابقات بین‌المللی قرآن رتبه نخست را کسب کرد و «طنطاوی» که نفر نخست در مسابقات قرآن در عرصه بین‌المللی شد و «طه عزت»، کودک مالیزیایی، رتبه سوم جهانی را کسب کرد. من از اشکال هندسی در نوشتن نُت‌ها استفاده می‌کنم و اکنون این مسئله جهانی شده است. در همه مکاتبی که آموزش مقامات دارند، تدریس کرده‌ام که از جمله آن‌ها مکتب مصری، مکتب عدنی، مکتب خلیجی(عربستان)، مکتب شامی(سوریه و لبنان)، مکتب عراقی و مکتب ایرانی است.

در مقام قاری و شاعر دینی چه توصیه‌ای دارید برای افراد مبتدی که خواستار حضور در رادیو قرآن هستند؟

برخی از کسانی که صوت زیبایی دارند تلاش می‌کنند به رادیو قرآن ملحق شوند و گمان می‌کنند فقط صدای زیبا و نفس طولانی برای این امر کفایت می‌کند، اما ناگهان با فن مقامات موسیقی غافلگیر می‌شوند. چه بسا شیوخ بزرگی که در امتحان رادیو به دلیل ندانستن علم مقامات ناموفق بودند و نتوانستند در همان بار نخست امتحان را با موفقیت پشت سر بگذارند. آنها باید احکام تجوید، مخارج صفات و حروف، اصول و فروع علم مقامات را یاد بگیرند و برای زیاد شدن گستره صدا تمرین کنند تا به مرحله آخر در کیفیت تلاوت برسند؛ تا جایی که هر بار تلاوتی متفاوت از قبل داشته باشند.

کارشناس مقامات موسیقی به تلاوت کدام‌یک از قاریان گوش می‌دهد؟

من گوش دادن به همه تلاوت‌های قرآن کریم را دوست دارم، اما تلاوت شیخ عمران، شیخ راغب مصطفی غلوش، شیخ شحات، شیخ محمد رفعت مطابق با سلیقه من است. شیخ الشعروی تصنیف زیبایی دارد و کسی که خواهان اتقان(تسلط) است باید به تلاوت شیخ حصری گوش دهد و هرکس صدای صاف می‌پسندد باید به تلاوت عبدالباسط گوش دهد. تلاوت منشاوی خشوع دارد و تلاوت شیخ مصطفی اسماعیل فنی است و هرکس همه اینها را با هم بخواهد باید به تلاوت شیخ محمد رفعت گوش دهد، زیرا تلاوت او یک مکتب موسیقایی است.

ترجمه و تنظیم: زهره نوری

انتهای پیام