هنر تراز انقلاب اسلامی، حدیث نفس نیست

هادی عرفان، مدرس هنر و معماری دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، به‌مناسبت هفته هنر انقلاب اسلامی اظهار کرد: در سال‌های اخیر شاهد نوعی از هنر هستیم که خود را متظاهر به هنر انقلاب اسلامی می‌کند اما به شدت پوپولیستی است، در سینما خوب می‌فروشد، در مجلات جریان‌سازی می‌کند اما عمقی ندارد اما هنر انقلاب، بطن دارد و در عین حال متواضع و همراه مردم است.

وی با بیان اینکه باید تلاش کرد جریان هنر انقلاب اسلامی جایی در بحث‌های پوپولیستی نداشته باشد، عنوان کرد: این جریان هم متاثر از جنبه فردی و هم جنبه اجتماعی است. بعد از انقلاب، با هنر انقلاب اجتماعی روبرو شدیم، هنری که برآمده از مبانی انقلاب در عرصه اجتماع و نه در انزوا، ظهور و بروز داشته است. هنر انقلاب اسلامی شور دارد، جنگنده است و جهاد جزء اصول اولیه آن است. امر به معروف و نهی از منکر می‌کند، همچنان که در مقابل رویدادهای پیرامون خود موضع دارد.

عرفان افزود: انتظار داریم در هنر انقلاب اسلامی هنرمندان همه حوزه‎ها همان قدر که به تعبیر شهید آوینی به شیدایی توجه دارند به تکنیک هم توجه کنند، به تعبیر ایشان به‌دنبال بلبل شیدایی که تکنیک نداشته باشد و یا کلاغی که شیدا نباشد و تکنیک داشته باشد، نیستیم، این دو بال با یکدیگر برای رشد و تعالی هنر لازم و ضروری است.

ادبیات قبل از انقلاب؛ ادبیاتی عصیان‌گرایانه
وی ادامه داد: در ارتباط با ترکیب هنر و انقلاب اسلامی باید به قبل از انقلاب اسلامی نگاهی بیاندازیم که هنر به‌طور عمومی به چه صورت بوده است. هنرهای قبل از انقلاب اسلامی وضعیت یکسانی ندارند، بخشی از هنر قبل انقلاب و در شاخه‌های ادبیات و شعر گرایش‌هایی بعضا عصیان‌گرانه و شورش‌گرایانه نسبت به رژیم موجود دارند که این مورد در آثار افرادی مانند احمد شاملو و علی شریعتی به چشم می‌خورد.

این مدرس هنر و معماری دانشگاه بیان کرد: در این میان برخی چهره‌های ادبی به سراغ تولیدات شبه عرفانی می‌روند که شهید آوینی با تعبیر «عرفان پریسایی» از این نوع ادبیات یاد می‌کند، در واقع عرفانی که تظاهر به عرفان و ادبیات عرفانی می‌کند، اما هیچ مخالفتی با هیچ کسی ندارد و تنها برای ژست روشن‌فکری مناسب است. این گرایش، گرایش نسبتاً پررنگی را در قبل از انقلاب اسلامی شامل می‌شود.

معماری دوره «گذار»؛ معماری قبل از انقلاب
عرفان اضافه کرد: قبل از انقلاب اسلامی، هنرهای تجسمی در حال تاثیرپذیری از هنر غرب است و آثار مجسمه‌سازی در آن دوره آرام آرام در حال شکل گرفتن است. معماران این دوره تلاش می‌کنند معماری «منطقه‌گرا» یا معماری «بومی» ایران را به‌طور بین‌المللی بیان کنند که تحت عنوان معماری دوره «گذار» نامیده می‌شود. برخی از آثار این دوره که با حمایت دربار ساخته می‌شود و به خصوص آثار آرامگاهی و المانی مانند برج آزادی، مقبره حافظ شیرازی، ابوعلی سینا، آرامگاه فردوسی در این دسته‎بندی جای می‌گیرند. این آثار تلاش می‌کنند به بخشی از سنت وفادار باشند، اما بیان مدرن دارند؛ به‌عنوان مثال مقبره عمرخیام از هندسی مدنظر وی الهام می‌گیرد، اما اثر مدرنی را خلق می‌کند.

موسیقی تفننی در سال‌های انتهایی قبل از انقلاب رواج می‌یابد
وی بیان کرد: در شاخه‌هایی مانند موسیقی نیز باید گفت، در سال‌های پایانی قبل از انقلاب اسلامی موسیقی به‌طور کامل به ابتذال می‌رود و رژیم سعی می‌کند صرفاً برای سرگرمی، اتفاق انقلاب را با استفاده از موسیقی تفننی عقب بیاندازد. بر همین اساس موسیقی سنتی تحت‌تاثیر این جریان موسیقایی مدنظر حاکمیت، تاثیراتی می‌گیرد و نمی‌تواند در جامعه پررنگ‌تر شود و یا تبدیل به همان «عرفان پریسایی» می‌شود که این موسیقی منزوی و گوشه عزلت‌نشین واکنشی به مسائل جامعه ندارد.

تئاتر و سینمای کم رونقِ قبل از انقلاب
این مدرس هنر و معماری دانشگاه ادامه داد: در ارتباط با فیلم و سینما نیز باید گفت، مشخصا جریان روشنفکری سینمای انقلاب اسلامی با فیلم «گاو» ابراز وجود می‌کند، اما در سینمای جهان چندان جدی تلقی نمی‌شود و آنچه که در این حوزه رخ می‌دهد، تقریبا برای بعد از انقلاب اسلامی است. همچنان که در خصوص هنرهای دیگر مانند تئاتر نیز باید گفت این هنر در آن زمان بسیار نخبگانی است و به تعبیر شهید آوینی هنری «مرده» تلقی می‌شود، چرا که تئاتر در شهری مانند تهران اندک و در شهرهای بزرگ دیگری مانند مشهد و... کم‌رنگ است.

عرفان بیان کرد: بعد از انقلاب اسلامی شاهد تحولات عمیقی هستیم، بخشی از این تحولات، هنرمندان را دچار حیرت می‌کند چرا که به راحتی نمی‎توانند این اتفاق را درک کنند. در این میان برخی هنرمندان هنوز موضعی نسبت به انقلاب ندارند و جای بررسی دارد که چرا بخشی از جامعه هنری ما از اینکه در خصوص انقلاب حرفی بزنند ابا دارند. ژست روشنفکری این قشر به‌گونه‌ای است که شان خود را در این نمی‌بینند که در مورد دغدغه‌های مردم و مسائل اعتقادی حرفی بزنند. برخی از این جامعه افتخار می‌کنند می‌گویند که حتی تاکنون یک جمله‌ در خصوص انقلاب اسلامی ننوشته‌اند.

وی اضافه کرد: این جریان ادامه جریان روشنفکری قبل از انقلاب اسلامی، اما در واقع شبه روشنفکری، نگاه به ادبیات، اطوار و رفتار روشنفکری اروپایی و آمریکایی است و سعی می‌کند به تقلید از غرب رفتار روشنفکری از خود بروز دهد، در صورتی که روشن‎فکران غربی با توجه به جایگاهی که در آن قرار دارند و متولد می‎شوند، حداقل بخشی از رفتارشان براساس فرآیند کلی جامعه‌شان است، بدین معنا که به یک سری نیاز پاسخ می دهند، جریان‌سازی می‌کنند و در مواقعی کمک می‌کنند که جامعه خودشان در قالب فکری بالاتری قرار گیرد.

این مدرس هنر و معماری دانشگاه تصریح کرد: این جریان هنری متاثر از جریان روشنفکری، سعی می‌کند غرق در حرکات آرتیستی شود، این حرکات آرتیستی گاهی خود را در ادبیات نیز بروز می‌دهد. مانند نگاه صادق هدایت و تقلید از غربیان و همچنین نگاه‌هایی که در هنرهای معماری و سینما نیز به چشم می‎خورد.

عرفان ادامه داد: بخشی از این جریان، در بعد از انقلاب اسلامی باعث می‌شود هنرمندان به تعبیری داغ شده اما پخته نشوند و به گونه‌ای هیجانی چند سالی، انقلاب اسلامی را همراهی کنند، اما وقتی انقلاب اسلامی آرام آرام به مرز پختگی و عقلانیت می‌رسد، اقشاری راه خود را از آن جدا و گاهی مخالفت‌خوانی نیز می‎کنند. بخشی از این جریان نیز افرادی را دربرمی‌گیرد که اندک هستند و آرام آرام بیشتر می‌شوند و ممکن است شاگردانی را نیز پرورش دهند.

وی گفت: در حوزه‌های جدیدتر هنر، مانند کاریکاتور و گرافیک، انقلاب اسلامی کاملا زایش دارد، به گونه‌ای که قدرت گرافیک و کاریکاتور قابل مقایسه با بعد از انقلاب نیست و امروزه یکی از قطب‌های کاریتور در دنیا هستیم. همچنان که در حوزه گرافیک نیز حرف‌های زیادی برای گفتن داریم.

این مدرس هنر و معماری دانشگاه با بیان اینکه در حوزه سینما سعه صدر و سینه گشاده انقلاب اسلامی باعث شد که تنوع سبک‌های مختلفی در عرصه انقلاب اسلامی را شاهد باشیم، عنوان کرد: به عنوان مثال فیلم‌هایی ساخته می‌شود که کاملا بدون ارتباط با انقلاب اسلامی است و یا حتی موضعی در ارتباط با آن ندارد بدین معنا که فیلم‌هایی خنثی و فیلم‌هایی نیز جانبدارانه هستند. همه این سبک‌ها در سینما بعد از انقلاب به چشم می‌خورد و سینمای ما خوشبختانه در چهل سال اخیر پرورش‌دهنده کارگردانان بزرگی بوده که برخی قبل از انقلاب استارت کار خود را زدند، اما شکوفایی آن‌ها در فیلم‌های بعد از انقلاب آن‌ها نمایان است. در این میان نسلی که جوان‌تر هستند نیز به کسب تجربه در کنار افرادی مانند شهید آوینی رشد می‌کنند.

عرفان افزود: در این میان در حوزه معماری به شدت دچار کاستی‌هایی هستیم، آن هم به دلیل مدیوم معماری است. مدیوم معماری مدیومی است که معمولا باید به یک جریان فرهنگی، حاکمیتی، یک ثبات عقلانی و اجتماعی برسد و به معماری نقش دهد. بعد از انقلاب اسلامی، طبقات اجتماعی کاملا بهم می‌ریزد و به دلیل اینکه مرتبا در معرض تهدیدات بوده، تا به امروز نتوانستیم در معماری به یک جریان اثرگذار برسیم. البته در آن زمان با تک بناهایی مواجه می‌شویم اما باید به این نکته نیز اشاره کرد که هم جریان روشنفکری معماری و هم جریان بازار وجود دارد، قبل از انقلاب اسلامی چندان پررنگ نیست.

شکل‌گیری معماری تظاهرگرا بعد از انقلاب
وی با بیان اینکه اما معماری داخلی بعد از انقلاب اسلامی و تا تقریبا دهه 70 تعطیل می‌شود و بعد از جنگ هشت ساله دفاع مقدس، جریان‌هایی در حوزه معماری که از قبل انقلاب اسلامی حیات داشتند، دوباره احساس وجود کرده و کار تولید می‎کنند، اظهار کرد: بعد از انقلاب اسلامی آرام آرام معماری تجملاتی شکل می‌گیرد، معماری که به شدت تظاهرگرا و تجملاتی است و هزینه‌های سرسام آوری را به دنبال دارد و تنها می‌خواهد تکبر داشته باشد. این دو جریان بعد از دهه 70 در کشور ما نشر و نما پیدا می‌کند اما جریانی که بتوان گفت در تراز انقلاب اسلامی وجود دارد و معماری تولید کرده، سراغ ندارم. اما شاهد افرادی در این حوزه هستیم که به فعالیت می‌پردازند.

زایش و شکوفایی ادبیات بعد از انقلاب
این مدرس هنر و معماری دانشگاه بیان کرد: حوزه درخشان دیگری که می‌توان بعد از انقلاب اسلامی از آن یاد کرد، ادبیات است که دچار زایش و شکوفایی می‌شود. رزمندگان دفاع مقدس و نسل این افراد در عرصه ادبیات با دست مایه‌های شایسته در عرصه دفاع مقدس حضور می‌یابند، همچنان که در حوزه‌های دیگر مانند سینما، ادبیات، کاریکاتور و... صلابت خوبی را شاهد هستیم.

عرفان ادامه داد: هنر صنایع دستی و سنتی، در این چهل سال بیشتر متاثر از سیاست‎های در حال تغییر حاکمیت بوده است. مانند فرش‎باقی، منبت کاری، معرق کاری و... که در حال حاضر نمی‌توان رشد مشخصی را در آن‌ها شاهد بود. با توجه به اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین تمدن‎های دارای هنر دستی بوده و بیش از 400 هنر دستی در کشور وجود داشته اما برخی از این هنرها در حال انقراض هستند. این پرسش مطرح می‌شود که موضع انقلاب اسلامی نسبت به هنرهای دستی چیست و باید چه حمایت‎هایی صورت گیرد تا این هنرها دوباره احیا شوند.

وی عنوان کرد: در ارتباط با هنر موسیقی نیز باید گفت، موسیقی بعد از انقلاب اسلامی و در مقاطع اولیه آن و بلافاصله بعد از جنگ هشت ساله دفاع مقدس به سمت فضاهای حماسی می‌رود و آثار فاخری نیز خلق می‌کند. اما در سال‌های اخیر اوضاع موسیقی‎های پاپ و یا به تعبیری پوپولیستی بیشتر شده و تقریبا صداسیما را تسخیر کرده است و با یک خروجی درخورِ موسیقی فاخر سنتی، نه به معنی تکرار بلکه در معنای نوآوری، مواجه نشدیم.

این مدرس هنر و معماری دانشگاه افزود: طی 5 الی 6 سال اخیر با جنبش‌های مردمی در کشورهای اسلامی خاورمیانه مواجه هستیم. در حال حاضر این عطش در بسیاری از کشورها خفته است و اگر این کشورها از انقلاب اسلامی ایران خوراک را طلب کنند، باید در همه شاخه‌ها حرف برای گفتن داشته باشیم که در این میان یکی از این شاخه‌ها، شاخه هنر تراز انقلاب اسلامی است. هوشمندی و فراست ایرانیان باعث شد ما چندین سال قبل از این کشورها انقلاب کنیم. بنابراین ما راهی طی شده داریم و می‌توانیم اطلاعات و تجربیات خود را حتی در بحث هنر در اختیار این کشورها قرار دهیم.

انتهای پیام