اشعار عطار؛ رسانه‌ای برای تعلیم بنیادهای نظری و تربیت باطنی

به گزارش ایکنا از زنجان، قرآن کریم به عنوان معجزه جاودان اسلام، بیشترین تأثیر را در علوم ادبی عرب به ویژه بر بلاغت عربی و تبعاً جمال‌شناسی شعر فارسی گذاشته است؛ تا جایی که تأثیرپذیری از قرآن و (احادیث و اخبار) چه در اسلوب بیانی و چه در زمینه‌های فکری و فرهنگی از معیارهای فصاحت و بلاغت به شمار می‌رفت.
استفاده شاعران از فرهنگ وحیانی از قرن چهارم و پنجم هجری رواج بیشتری یافت. اوج این بهره‌گیری در قرن ششم و هفتم در آثار شاعران سبک عراقی صورت گرفته است. از این میان سنایی، عطار نیشابوری، مولانا و....تأثیرپذیری بیشتر و متنوع‌تری از قرآن، حدیث و اخبار داشته‌اند.
نظریه ادبی عطار، در نسبتی که شعر با شرع دارد، شکل می‌گیرد. عطار در درجه اول شاعراست اما در عین حال ذهنی فلسفی دارد و موضوعاتی را که با زبان تمثیل در مثنوی‌هایش مطرح می‌کند، اغلب از دیدگاه مابعدالطبیعی در نظر می‌گیرد.
در نظریه ادبی این شاعر عارف، ارزش و اعتبار شعر در نسبتی است که با شرع دارد. براین اساس شعر به دو قسم تقسیم می‌شود: شعر دینی و شعر غیردینی. روشن است که این تقسیم‌بندی ناظر به محتوای شعر است. کما اینکه، عطار، قبل از این تقسیم‌بندی، پرسش خود را از ماهیت شعر آغاز می‌کند؛ همان مفهومی که از لحاظ منطقی مقدم بر شعر دینی و غیردینی است.
در واقع، اشعار دینی از نظر عطار اشعاری است که زمینه معنایی آنها مدح و هزل است. اما اشعار او که متصف به صفت دینی است شعر حکمت است که معانی آن به واسطه  ذوق و ادراک هنری قرآن و حدیث در دل شاعر پدید آمده است.
یکی از تمهیدات محتوایی برای مؤثر واقع شدن کلام در دیگران، آراستن آن به آیات قرآنی است؛ تأثیرپذیری عطار از کلام وحی به شیوه‌های مختلف صورت می‌گیرد:
در شیوه اول آیات را به طور مستقیم در شعرش ذکر می‌کند.
در شیوه دوم فضای فرهنگی کلام الهی را در اشعارش منعکس می‌کند.
و در شیوه سوم با تکیه بر رکنی از قرآن نظام جدیدی از معرفت را طراحی می‌کند که در میان عرفای دیگر کم‌نظیر و در میان عرفای پیش ازخود بی‌نظیر است.
از آنجا که بنیاد تصوف و عرفان بر تهذیب نفس و پرورش قوای باطنی است، شاعران عارفی همچون عطار نیشابوری شعر را مانند رسانه‌ای در خدمت تعلیم بنیادهای نظری و تربیت باطنی صوفیانه وعارفانه درآورده‌اند.
در چنین رویکردی، آیات و قصص قرآنی از طریق تفسیر و تاویل و رمز و نماد پردازی، محمل اندیشه‌های عرفانی می‌شود. فرآیندی که در آن، واژگان، از نظرگاه معنی‌شناسی و نشانه شناسی... از حد نشانه فراتر می‌روند و در حوزه گسترده دلالت‌ها قرار می‌گیرند.
یادداشت از عاصم اسدی، شاعر و پژوهشگر ادبیات