سه ویژگی اساسی جریان منورالفکری در ایران/ «سیطره مجاز»؛ مهم‌ترین آسیب روشنفکری
گروه اندیشه ــ حجت‌الاسلام رشاد ضمن تبیین سه ویژگی جریان منورالفکری در ایران، تصریح کرد: مسئله روشنفکری یک امر بومی نیست و جریان بازآمده از ورای مرزهاست و به همین جهت اولین و مهم‌ترین ویژگی این جریان همین حیات مجازی است.
به گزارش ایکنا؛ نشست «تقی‌زاده‌های جدید و وضع منورالفکری در ایران» با حضور حجج اسلام رشاد و پارسانیا عصر امروز، 26 فروردین‌ماه در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
در این نشست، حجت‌الاسلام علی‌اکبر رشاد به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: رهبر معظم انقلاب مانند بسیاری از مباحثی که ارائه می‌کنند، به لسان نمادین سخن می‌گویند و از استعاره بسیار استفاده می‌کنند. در بحث اخیر هم ایشان به زبان نماد، سمبل منورالفکری ناقص‌الخلقه زاده شده را تقی‌زاده مثال زدند تا با یک جمله عالمی از معنا را به مخاطب انتقال کنند. تقی‌زاده در واقع جزء نمادها و برجسته‌ترین نماد منورالفکری قلمداد می‌شود. اینکه تقی‌زاده دارای چه ویژگی‌هایی بود و چه سیر و مسیری را در حیات طولانی‌اش طی کرد، موضوع بحث است. در مجموع یک خصوصیتی در ایشان وجود داشت که مثال‌زدنی است و رهبر معظم ایشان را به عنوان نماد و مثال این طرز رفتار و تفکر تلقی کردند. اگر بنا باشد بیان رهبری را تبیین کنیم، شاید لازم باشد نکاتی را تحت عنوان سرشت جریان منورالفکری مطرح کنیم. جریان منورالفکری که در تقی‌زاده تجلی پیدا کرده چه خصوصیاتی دارد، چه ویژگی‌هایی دارد که باید آنها را شناخت و از آن پرهیز کرد؟
وی در ادامه گفت: مسئله روشنفکری و منورالفکری یک امر بومی نیست و جوشیده از بطن جامعه و فرهنگ ما به حساب نمی‌آید؛ بلکه یک جریان بازآمده از ورای مرزهاست و به همین جهت ممکن است بگوییم اولین و مهم‌ترین ویژگی این جریان همین حیات مجازی است که این جریان و عناصر و عوامل آن به آن مبتلا هستند که من از آن با عنوان «سیطره مجاز» یاد می‌کنم. اولین خصوصیت جریان منورالفکری این است که بر عرصه زبان و زیست این جریان، حیات مجازی و سبک زندگی مجازی مسیطر است؛ یعنی اسیر سیطره مجازند. این اولین و مهم‌ترین خصوصیت این جریان است. در بخشی از جهان ما یک مردمی را داریم که تاریخی را تجربه کرده‌اند و ادوار تحولات اجتماعی و سیاسی را پشت سر گذاشته‌اند و این امر واقعیت دارد. غرب واقعا دوره ماقبل سنت دارد، دوره سنت دارد، دوره مدرن دارد، دوره پسامدرن دارد. اینها واقعیت‌های تاریخ غرب است. در ایران کسانی پیدا شدند که خواستند توجه به این نکته داشته باشند که غرب، غرب است، شرق، شرق است. هزار و یک تفاوت بین غرب و شرق، عالم مسیحیت و عالم اسلام وجود دارد که اگر فهرست بشود آن وقت معلوم می‌شود میزان تشابه و میزان تمایزات چه میزان است. به همین دلیل، امکان ندارد که ما به صورت کلیشه‌ای همان تاریخ را اینجا توهم کنیم و همان افکار و رفتارها را که در آن عالم اتفاق افتاده در این عالم پیاده کنیم.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: این خصلت قهراً موجب شده است عملا ذهن پیروان این جریان تحت سیطره مجازی‌اندیشی، زبان تحت سیطره مجازی‌گویی و زندگی تحت سیطره زیست‌مجازی قرار بگیرد. البته نمی‌خواهیم تاثیرات این جریان را انکار کنیم، اما آن مقدار که واقعیت حیات اجتماعی کشور ما نشان می‌دهد، این جریان نتوانست آن مقدار که باید تاثیرگذار باشد؛ چراکه این جریان هرچه باشد یک اتفاق بیرونی و یک جریان عاریتی است که در حقیقت اجتماعی ما می‌خواهد ظهور و بروز پیدا کنند. همین سبب می‌شود هم فرهنگ ما آسیب ببیند، هم ادبیات ما آسیب ببیند و هم علم ما آسیب ببیند. در نتیجه جامعه ما یک جامعه مشوش و غایت‌گم‌کرده شود. در اثر این جریان، مسئله‌های فرنگ می‌شود مسئله‌های ما. مسائل یک پیشینه دارند که تحت تاثیر عوامل گوناگون برای یک جامعه به وجود می‌آیند. نباید یک مسئله را به صورت تصنعی در حوزه دین یا سیاست در یک جامعه به عنوان مسئله مطرح کرد. با این وجود وقتی یک مسئله در کشور ما مسئله نیست، اما آن را تکرار می‌کنیم، کم‌کم تبدیل به مسئله می‌شود. از این جهت آفت سیطره مجاز، برای جریان منورالفکری بی‌ثمر و بی‌خاصیت هم نبوده است. یعنی مسئله‌هایی که مسئله نیست در اثر آن مسئله می‌شوند.
حجت‌الاسلام رشاد در ادامه سخنان خود تصریح کرد: یکی از نکات دیگری که رهبری فرمودند این بود که روشنفکری در ایران ناقص‌الخلقه متولد شده است. همانطور که اشاره کردم، یکی از هنرهای ایشان همین استفاده درست از استعاره‌ها است. اگر مجموع استعاره‌های ایشان را فهرست کنیم یک اثر حجیم خواهد شد. از جمله استعاره‌های ایشان که مطالعه نشد، همین تعبیر است که روشنفکری ناقص‌الخلقه در ایران متولد شد. سر این تعبیر همین است که اگر باید روزی در ایران جریان روشنفکری به جریان می‌افتاد، باید زمان آن فرا می‌رسید؛ اگر چنین نبوده باشد، پس روشنفکری را سقط کرده‌اند. روشنفکری در ایران چون در موقعیت تاریخی خودش رخ نداد، اگر هم باید رخ می‌دهد به صورت زودرس و نارس اتفاق افتاد و از این جهت پیامدهای خاص خودش را داشت. ویژگی سوم روشنفکری موضوع شخصیت مذبذب عناصر منورالفکری در کشور ایران است. اصولا در عناصر منورالفکر ما یک نمونه هم نیست که از آغاز حرکت منورالفکری تا پایان حیات فعالش سر یک مطلب مستقر مانده باشد بلکه پیوسته از این جریان به آن جریان حرکت می‌کنند.
انتهای پیام
