رأی دیوان بین‌المللی دادگستری بر ضرورت امدادرسانی به ایران/ آمریکا بدعهدی می‌کند

به گزارش کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ؛ ابراهیم بیگ زاده، رییس دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، در نشست علمی کمک های بشردوستانه بین المللی و اثر تحریم ها بر کمک های بشردوستانه به ایران در سیل اخیر که عصر چهارشنبه، 28 فروردین در دفتر مرکزی کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران برگزار شد، ضمن اشاره اولیه به اینکه امسال با مصیبت های انسانی و مالی ناشی از سیل در استانهای مختلف و دردهایی که برای هموطنان سیل زده پیش آمد؛ نمی تواند سال نو را تبریک بگوید، در آغاز بحث خود تقسیم‌بندی‌ای را از بلایا در حقوق بین الملل ارائه و تصریح کرد: بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل و امثالهم، بلایای سیاسی که مهم ترینش جنگ است، و بلایای صنعتی مانند انفجار راکتور هسته ای و مواردی از این قبیل در ماده 3 طرح کمیسیون حقوق بین المل تعریف شده است. موضوع کمک های بشردوستانه سه دهه قبل اولین بار در قطعنامه43131 سال 1988 تحت عنوان رساندن کمک های بشردوستانه در وضعیت های فوری در سازمان ملل موضوع مصوبه ای قرار گرفت. دو سال بعد در قطعنامه 45100 مطرح شد و به دنبال آن توجه اسناد بین المللی روز به روز به این مهم بیشتر شد. در اسناد بین المللی مختلف تاکید شده که کشورها موظفند اقدامات لازم پیشگیرانه را انجام دهند تا هیچگاه درگیر بلایا یا خسارات گسترده ناشی از آن نشوند اما اغلب کشورها نتوانسته اند پیشگیری قوی از بروز حوادث داشته باشند.
وی در ادامه افزود: اگر قرار باشد موضوع کمک های بشردوستانه را از منظر حقوق بین الملل و با توجه به سیل اخیر در ایران و شرایط کشورمان مورد توجه اجمالی قرار دهیم باید به سه سؤال بپردازیم: اول اینکه دولت محل حادثه چه تکلیفی در مورد افراد آسیب دیده دارد؟ دوم، جامعه بین المللی آیا در مورد کمک بشردوستانه تکلیف دارد یا خیر؟ و سوم، وضعیت دولت های تحت تحریم در موارد نیاز به کمک های بشردوستانه چه می‌شود؟
بیگ زاده در خصوص مورد اول(تکلیف دولت حادثه دیده) گفت: در ابتدا دولتها خیلی اهمیت به موضوع کمک های بشردوستانه فراملی نمی دادند و اغلب توجیهی می آوردند با استناد به تفسیر موسع از حاکمیت ملی و عناوینی مانند امنیت ملی و امثالهم. اما اولین بار در سیل 1995 کره شمالی استمداد از جامعه بین المللی انجام شد و به تدریج این امر عادی شد چرا که حادثه برای همه کشورها هست و همه باید به هم کمک دهند و این مهم ترین تجلی نوع‌دوستی در سطح جهان است. اگر دولتها به موقع کمک نکنند در مواقعی که بحران گسترده است امکان دارد هزاران بدبختی جدید به دنبال داشته باشد و حتی جنایاتی بروز یابد چنانچه در سیل گسترده در پاکستان وقتی هزاران نفر به سمت هند رفتند بحث تجاوز به تعداد قابل توجهی از زنان پاکستانی مطرح شد. الان در قضیه کمک های بشردوستانه ونزوئلا برخی حقوقدانان در سطح بین المللی این را مطرح می کنند که اگر کشور نیازمند حمایت و کمک بشردوستانه مانع کمک ها شود و بدین طریق مردمش در گرسنگی و بیچارگی قرار گیرند از مصادیق جنایت علیه بشریت است. پس دولتها می توانند بر کمک های بشردوستانه خارجی کنترل داشته و مدیریت کنند اما اینکه بگویند کمک های بشردوستنه را راه نمی دهیم دیگر در جهان امروز پذیرفته نیست. فلذا دولتها باید در این زمینه خیلی جدی و دلسوزانه عمل کنند. اگر نمی توانند به تنهایی از عهده بحران ایجاد شده طبیعی در کشور خود برآیند فورا از جامعه بین المللی نیز استمداد بخواهند و این اصلا کوچک شدن نیست بلکه اهمیت دادن به حقوق انسانهایی است که در معرض خطرند. ما خودمان در قضیه زلزله بم شاهد بودیم که همه کشورها حتی آمریکا کمک های بشردوستانه خود را ارائه کردند و هیچ اشکالی هم نداشت و ربطی به وضعیت روابط سیاسی دو کشور پیدا نکرد و هیچ اثر منفی هم به بار نیاورد. بنابراین نباید در مورد تقاضای کمک های بشردوستانه، ذهنیت های منفی را دامن زد. این امری انسانی و عادی در حقوق بین الملل است. امروزه اگر دولتی نتواند یا نخواهد راه کمک های بشردوستانه را باز کند ممکن است حتی موجب مسئولیت بین المللی او شود. در گذشته ما شاهد بودیم که دولت وقت عراق وقتی مانع کمک های بشردوستانه شد به موجب قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل مجبور شد کمک ها را بپذیرد و حتی نهادهای مدنی توانستند مستقیم وارد کمک رسانی به مردم عراق شوند. در طرح کمیسیون حقوق بین الملل نیز ضمن ماده 10 آن گفته شده دولت محل حادثه باید پاسخ دهی به نیازهای مردم حادثه دیده را تضمین کند و در این زمینه به حاکمیت دولت هم توجه شده اما حاکمیت دولت مطلق نیست و نمی توان با استناد بدان مانع کمک های بشردوستانه شد و اگر چنین کرد باید پاسخگوی نقض حقوق بنیادین آسیب دیدگان و پیامدهای آن باشد.
این استاد حقوق بین الملل در دانشگاه شهید بهشتی در مورد مطلب دوم(کمک کنندگان حق دارند یا تکلیف به کمک) گفت: در طرح تدوین شده کمیسیون حقوق بین الملل عبارت «می توانند» مطرح شده است اما به نظر نمی رسد وقتی تقاضای کمک بشود دولتهای دیگر نپذیرند و به سادگی از کنار آن رد شوند چرا که بار اخلاقی و انسانی گسترده ای برای آنها در بر دارد.

بدعهدی سابقه‌دار آمریکا
بیگ زاده در مورد بحث سوم(وضعیت تحریم و کمک های بشردوستانه) گفت: بر اساس حقوق بین الملل تحت هیچ شرایطی نمی توان کمک های بشردوستانه را تحت تحریم قرار داد چرا که مسائل انسانی امروزه به صلح و امنیت جهانی پیوند خورده است. در همین رابطه بود که تحریم های سازمان ملل در سالهای قبل علیه دولت وقت عراق مورد انتقادات شدید قرار گرفت و باعث شد که نظام تحریم های سازمان ملل به سمت تحریم های هوشمند قدم بردارد اگرچه غیر قابل انکار است که در عمل، حتی در تحریم های هوشمند باز هم مردم کشور مورد هدف آسیب می بینند. ایالات متحده آمریکا در تحریم های یکجانبه خود علیه ایران ادعا می کند که هوشمند عمل می کند و مسائل بشردوستانه را مستثنی کرده است اما واقعیت این است که در این زمینه نیز عملکرد بدی از خود بر جای گذاشته است. همین رفتارها باعث شد که دیوان بین المللی دادگستری در پی دادخواست ایران و قبل از اینکه رأی ماهوی خود را در آینده صادر کند، در دستور موقت صادره 3 اکتبر 2018 خود آمریکایی ها را ملزم سازد که به هیچ عنوان نباید تحریم های خود را به حیطه مسائل بشردوستانه تعمیم دهند. آمریکایی ها در مقابل دیوان هم ادعا داشته اند که مشکلی از این جهت نیست اما دیوان در قبال این ادعا قانع نشده و طی مکاتبه رسمی از دولت آمریکا توضیح خواسته که اقدامات خود را در این زمینه اعلام دارد. در حقوق بین الملل دستور موقت دیوان بین المللی دادگستری اعتبار خاص خود را دارد و هیچ کشوری نمی تواند در قبال آن تمکین نکند. قبلا دیوان در قضیه دستور موقت مربوط به دعوای پاراگوئه و آمریکا و قضیه لاگراند بین آلمان و آمریکا در حکم ماهوی خود گفت که دستور موقت الزام آور است. بر همین اساس وقتی دستور موقت صادر میشود رونوشتی برای شورای امنیت نیز ارسال می گردد. متاسفانه آنچه در عملکرد دولت آمریکا مشاهده میشود به هیچ عنوان با حقوق بین الملل همخوانی ندارد و صد درصد خلاف است. عملکرد دولت آمریکا باعث شده که حتی بخش خصوصی کشورهای مختلف نگران تعامل با ایران باشند چرا که می ترسند مورد برخورد آمریکا قرار گیرند چنانچه یک بانک فرانسوی و اخیرا یک بانک ایتالیایی مورد جریمه سنگین قرار گرفتند. البته دولت های متبوع هر یک از نهادهای خصوصی باید از حقوق ملی خود دفاع کنند و اجازه ندهند که دولت آمریکا به آنها و اتباع آنها نیز زورگویی کند.
بیگ زاده در پایان از تلاش های هلال احمر در بحران اخیر تشکر کرد و گفت: اگر چه رهبری عملیات مدیریت بحران بر عهده هلال احمر نیست اما با همه اینها هلال احمر به عنوان نهاد مستقل از مراجع دولتی هرچه توانست برای کمک رسانی قدم برداشت. هلال احمر نباید تحت تاثیر برخی جوسازی های حاشیه ای و اظهار نظرهای افراد بی مسئولیت قرار گیرد و باید به وظیفه انسانی خود برابر اصول هفتگانه صلیب سرخ به درستی عمل کند و اینکه گفته شد ایران عضو هیئت حکام فدراسیون صلیب سرخ و هلال احمر شده نیز خبر خوبی بود که نشان از ظرفیت های بالای انسان دوستانه جامعه ایران دارد.

محمدجواد صفری
انتهای پیام