حکمت مختص ایران‌زمین است/ گلایه از بی‌توجهی به تصحیح متون
گروه اندیشه ــ چهره ماندگار فلسفه در مراسم بزرگداشت نجفقلی حبیبی بیان کرد: بارها گفته‌ام که ایران مهد حکمت است، برخلاف دیگر کشورها که اصول عقاید اشعری و ... دارند. بنابراین باید به این نکته توجه کرد. همچنین، در زمینه تصحیح متون عملکرد قابل قبولی نداشته‌ایم که باید بیشتر به این امر بپردازیم.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ مراسم بزرگداشت نجفقلی حبیبی، از استادان برجسته فلسفه و مصححان مطرح متون فلسفی، شب گذشته، 8 اردیبهشت‌ماه، با حضور جمعی از فرهیختگان در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
غلامرضا اعوانی، چهره ماندگار فلسفه ،در این نشست بیان کرد: دکتر نجفقلی حبیبی عمر پرباری دارند و نمی‌توانم در چند دقیقه این زمان پربرکت را خلاصه کنم. ایشان کسی است که بیش از 60 سال فعالیت فرهنگی کرده و شب و روز خود را به تحقیق پرداخته است. بنابراین صحبت کردن در مورد چنین فردی کار بسیار دشواری است.
این استاد برجسته فلسفه با اشاره تسلط حبیبی در مباحث فلسفی و حکمی، تصریح کرد: می‌توانم در اینجا به تبحر ایشان در حکمت اسلامی اشاره کنم که در فهم متون اسلامی بسیار توانا هستند، در حالی که واقعاً فهم متون اسلامی بسیار دشوار است. بارها گفته‌ام که ایران یک کشور فرهنگیِ جهانی است. اگر به کشورهای دیگر بروید، حکمت ندارند، بلکه اصول و عقاید اشعری و ... را درس می‌دهند، اما حکمت اسلامی این طور است که بزرگانی مانند ابن سینا و خواجه نصیر و ملاصدرا در آن تحقیق و پژوهش کرده‌اند و بزرگانی داشتیم که این میراث را به ما منتقل کرده‌اند؛ چه اینکه بزرگانی لازم داریم که بتوانند این فرهنگ را به آیندگان منتقل کنند.
توجه شایان به حکمت اسلامی
وی در ادامه افزود: البته ایشان شاگرد بزرگانی هم بوده‌اند و می‌گویند حتی در جلسه امتحانشان بزرگانی مانند شهید مطهری و مرحوم راشد نیز حضور داشتند و استادان دیگری در آن زمان تدریس می‌کردند که بسیار مشهور بودند. عشق و علاقه ایشان به میراث فرهنگ اسلامی، خاصه حکمت و علوم اسلامی نیز بسیار شایسته توجه است.
این چهره ماندگار فلسفه در بخش دیگری از سخنان به اهمیت و سختی تصحیح متون فلسفی اشاره و تصریح کرد: این را بارها گفته‌ام که تصحیح متون کار بسیار مهمی است. اینکه از گذشته چه می‌دانیم، آیا جزء چند بنای ساختمان و ... است؟ در حالی که با فرهنگ آنان ارتباط داریم. فرهنگ هند و یونان و فرهنگ اسلامی نیز از راه دست‌نوشته‌هایی به ما منتقل شده است که دانشمندان درس دادند، ولی ما کمتر بدان دقت کرده‌ایم. همچنین باید توجه کنیم مصححی که متن فلسفی را تصحیح می‌کند بسیار کار دشواری را انجام می‌دهد. در خارج از کشور بسیار به تصحیح متون اهمیت می‌دهند و به همین سبب در دانشگاه‌هایشان این کار پررونق است.
در تصحیح متون مغلوب شده‌ایم
وی بیان کرد: باید در اینجا گلایه کنم از اینکه هرچه سعی کردیم که متون تصحیح شود، موفق نبودیم و مغلوب شدیم. در کشورهای دیگر تصحیح متون بسیار مهم است، مثلاً دانشگاه هاروارد سلسله انتشاراتی دارد که بیش از 5 هزار کتاب قدیمی را به بهترین وجه چاپ کرده که دارند دوباره کار تصحیح را انجام می‌دهند و برای تصحیح متون اسلامی نیز کار می‌کنند. دانشگاه آکسفورد نیز همین طور است.
این استاد برجسته فلسفه تصریح کرد: در بیت‌الحکمه معارف عقلی یونانی از طریق ترجمه به عالم اسلام منتقل شد و در طول تاریخ این مسئله نظیر ندارد که نشان‌دهنده عظمت کار گذشتگان است. واقعاً جناب دکتر حبیبی، بسیار زحمت کشیده‌اند. همچنین در اینجا باید به کنفوسیوس اشاره که یکی از فعالیت‌های عظیم این فرد انتقال متون کلاسیک است. یعنی تمام این متون را به نسل بعدی رسانده است. ایشان همزمان با کوروش بوده و کتبی که هزار سال قبل از او بوده است، اکنون به چین منتقل شده است و متأسفانه این طور نبوده‌ایم.
تصحیح متون، کاری بسیار طاقت‌فرسا
اعوانی در ادامه بیان کرد: دکتر حبیبی سه رساله سهروردی را تصحیح کرده‌اند و شجره‌الالهیه را در حدود 2 هزار صفحه تصحیح کرده‌اند، در حالی که تصحیح یک صفحه از کتب فلسفه بسیار سخت است، اما ایشان سه جلد شجره‌الالهیه را اصلاح کرده‌اند. تصحیح شرح اسماء‌الحسنای سبزواری و دعای سحر حاجی سبزواری را هم در دست انجام دارند و مجموعاً شاید اگر یک نفر روزی دو صفحه نیز شبانه‌روزی کار کند، باز هم تمام نشود.
این چهره ماندگار فلسفه در ادامه تصریح کرد: کتاب قانون را شاید بیش از صد مرجع استفاده کرده‌اند و ایشان تمام دقایق را بررسی کرده‌اند و کار دکتر حبیبی حاصل چندین سال کار مداوم است. او دقت بالایی داشته و توضیحات لازم را داده‌اند و همه موازین علمی را رعایت کرده‌اند. به هر جهت تصحیح یک متن مانند جهاد فی سبیل‌الله است. ضمناً، اگر متن ابن سینا را تصحیح کنید، فکر می‌کنید چند نفر می‌توانند بخوانند؟ چقدر وزارت علوم برای این کار پول می‌دهد؟ بسیار کم. اکنون امتیازی که برای کار تصحیح در نظر گرفته می‌شود بسیار اندک است. همچنین در مورد آقای دکتر حبیبی به این نکته نیز باید اشاره کرد که ایشان تخلق به اخلاق الهی و آراستگی به فضایل دارند و از ایمان برخوردارند که ایمان نیز بدون حقیقت نمی‌شود.
اعوانی در انتها مجدداً با انتقاد از وضعیت میراث باقی مانده از حکمای ایران زمین بیان کرد: چهل درصد آثار ابن سینا هنوز نسخه خطی است و چاپ‌ها نیز غیرعلمی‌اند. کتابی در مصر چاپ شد و دیدم که دو کتاب با هم جمع شده‌اند. وقتی که قصد داشتیم تمام آثار ابن سینا را چاپ کنیم، گروهی را متشکل از دکتر حبیبی، استاد مصطفوی، مهدی محقق، محقق داماد و عده‌ای دیگر تشکیل دادیم که ادامه داشت و آقای دکتر حبیبی بدون چشمداشت مادی یک یا دو سال برای این کار فعالیت می‌کردند. همچنین برای تصحیح آثار ابن سینا از ایشان دعوت کردیم که از صبح تا شب می‌آمدند و اشارات و تنبیهات را در آنجا تمام کردند و تمام ابن سینا‌پژوهان که می‌آمدند می‌دیدند که کارشان چطور است. از ترکیه نیز نسخه‌های خطی فراوانی از ابن سینا و مجموعه‌های گرانقدر دیگر را آوردند که استفاده کردیم.
غلامرضا ظریفیان، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، به عنوان دیگر سخنران این مراسم طی سخنانی بیان کرد: استادان بزرگواری داریم که میراث ملی و دینی ما هستند و برخی از آنها در رشته یا رشته‌های متعددی سرآمدند، اما بیشتر در حوزه نظر و اندیشه‌اند، ولی آقای دکتر نجفقلی حبیبی استاد انضمامی است. یعنی پژوهشگری متبحر است و شاید برخی‌ها به عمق پژوهش‌های ایشان وقوف داشته باشند. ایشان بسیار اهل دقت هستند. تألیفات بسیار زیادی دارند و کمتر کسی را داریم که با جرئت به سراغ سهرودی برود.
جرئت در پرداختن به سهروردی
وی در ادامه تصریح کرد: او یک فیلسوف پررمز و راز و صاحب مفاهیم سترگی است که هنوز نیز برخی از وجوه آن روشن نشده است. ایشان با جرئت به تصحیح برخی از رساله‌های شیخ اشراق پرداختند. درباره بوعلی نیز همین طور است. خدمت یکی از استادان قم بودیم. گفتند شرح توحید صدوق را به اعتبار شرح ایشان تدریس می‌کنم.
ظریفیان با اشاره به منش اجتماعی حبیبی بیان کرد: وجه دوم شخصیت دکتر حبیبی نیز التزام اجتماعی ایشان است. هر وقت ایشان را می‌بینم یاد آن بیان نورانی امام علی(ع) می‌افتم که در مورد ویژگی عالم جملاتی دارند. در واقع یک عالم واقعی نمی‌تواند در برابر جامعه‌اش بی‌تفاوت باشد. بخشی از زندگی ایشان علاوه بر تلاش‌های علمی، در دفاع از آرمان‌های بلند انقلاب و مردم بوده و البته در این زمینه رنج‌ها و نامهربانی‌هایی را نیز متحمل شده است.
توجه به اصول مدیریتی
این استاد دانشگاه در ادامه افزود: وجه سوم نیز مربوط به شخصیت چندساحتی و بعد تأسیسی دکتر حبیبی است، آن هم تأسیس مراکز علمی و مهمی که کارنامه درخشانی را در این زمینه برایشان رقم زده است، مانند دانشگاه تربیت مدرس و در عین حال فهرستی نیز در مورد مدیریت مراکز علمی ایشان می‌توان ارائه کرد. چه اینکه ریاست دانشگاه علامه و الزهرا و بخشی از مراکز علمی بخشی از تلاش‌های ایشان است که تمام سعی خود را در این راستا مبذول داشته‌اند که تا اسین مراکز را به صورت اصولی مدیریت کنند.
اهمیت تعلیم و تربیت در منش
وی با اشاره به ویژگی‌های بارز اخلاقی حبیبی تصریح کرد: همچنین ایشان علاوه بر تعلیم، به تربیت نیز اهتمام داشته‌اند و در روایات داریم که دیدن عالم باید انسان را یاد خدا بیندازد و نهایتاً فصل دیگر وجود ایشان نیز خلق عظیم است. باید به آن سپهر اخلاقی وجود ایشان و آن تواضع بی‌ریا و انصاف در قضاوت و داوری، حتی کسانی که مخالف اندیشه ایشان هستند، اشاره کنیم.
این استاد دانشگاه بیان کرد: هر زمان که دکتر حبیبی را می‌بینم، یاد آن فرازهای خطبه متقین می‌افتم که می‌فرماید: «مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ وَ مَلْبَسُهُمُ الِاقْتِصَاد». در واقع اعتدال و میانه‌روی در دکتر حبیبی بسیار مشهود است. همچنین امام(ع) می‌فرمایند که متقین کسانی هستند که مشی آنها تواضع است که ثمره علم تواضع است و در وجود ایشان هویداست و امام(ع) در ادامه این خطبه فرمود قلوب آنها اندوهگین است، مردم از شرشان در امان هستند و نفوسشان پاک است.
انتهای پیام
