اوپک جایگاه خود را از دست داده است/ پیش‌بینی آینده اقتصاد ایران در پیچ و خم تحریم‌ها

دولت آمریکا در روزهای اخیر اعلام کرده که معافیت خرید نفت ایران از سوی برخی کشورها به پایان رسیده و دیگر هیچ کشوری حق خرید نفت ایران را ندارد. در واقع در صحبت برخی از مقامات رسمی دولت آمریکا چنین بیان می‌شود که میزان فروش نفت ایران باید به صفر برسد. این وضعیت منجر به بیم و امیدهایی در کشور شده و از یک طرف این نگرانی ایجاد شده که کاهش فروش نفت و درآمدهای ارزی حاصل از آن منجر به وخامت اوضاع اقتصادی و نارضایتی مردم می‌شود و از سوی دیگر برخی کارشناسان این وضعیت را فرصت مناسبی برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و مقاوم‌سازی اقتصاد می‌دانند، اما موضوع قابل بررسی این است که راهکار مناسب برای مقابله با وضعیت کنونی و اقداماتی که مردم و مسئولان باید انجام دهند چه مواردی‌ را دربرمی‌گیرد؟ همچنین آیا اساساً اقتصاد ایران ظرفیت کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی را در شرایط کنونی دارد؟

جمشید پژویان، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس سابق شورای رقابت، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره پیش‌بینی خود از آینده اقتصاد ایران بعد از اعلام آمریکا مبنی بر رفع معافیت خرید نفت ایران به وسیله برخی از کشورها و همچنین راهکارهای مواجهه مناسب با این اقدامات پرداخت و اظهار کرد: ابتدا درباره سخنانی که در مورد به صفر رساندن فروش نفت ایران توسط آمریکا مطرح می‌شود باید به این نکته اشاره کنم که به صفر رسیدن میزان فروش نفت ایران اساساً بعید است چراکه معتقدم غربی‌ها توان انجام چنین کاری را ندارند.

ترس بسیاری از کمپانی‌های بزرگ از وزارت خزانه‌داری آمریکا

وی افزود: این درست است که کمپانی‌های بزرگ و شرکت‌های اکثریت قریب به اتفاق کشورها و حتی کشورهای صنعتی و پیشرفته به دلیل ارتباطات تجاری که با ایالات متحده آمریکا دارند، از وزارت خزانه‌داری این کشور هراس دارند و به همین دلیل از دستوراتی که وزارت خزانه‌داری آمریکا صادر می‌کند، تبعیت می‌کنند اما این وضعیت در مورد تمام کشورهای دنیا صدق نمی‌کند.

پژویان اظهار کرد: ایران هم در این‌گونه موارد که با تحریم‌هایی مواجه می‌شود سعی می‌کند نفت خود را با قیمت ارزان‌تر به بازار عرضه کند. بدون هیچ تردیدی چنین اقدامی دارای اثراتی منفی در فروش نفت ایران و اقتصاد کشور است؛ همان‌گونه که تاکنون چنین اثراتی داشته و ممکن است تبعات آن بیشتر شود اما قطعاً آنها قادر نیستند که میزان فروش نفت ایران را به صفر برسانند.

کاهش وابستگی به نفت نیازمند برنامه بلندمدت است

این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به تبعات وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی ادامه داد: نکته کلیدی دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که ما از زمانی که نفت در این مملکت کشف شد، اتکای ما به این منبع، روز به روز بیشتر شد. بارها در دولت‌های مختلف و حتی قبل از انقلاب، چنین سخنانی مطرح بوده که باید اتکای ما به درآمدهای نفتی کاهش پیدا کند اما تاکنون چنین چیزی محقق نشده است.

وی درباره موانع کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی نیز گفت: همه تلاش‌هایی که تاکنون در این زمینه صورت گرفته حول این محور بوده که ما بیشتر متکی به اقتصاد بدون نفت باشیم اما متأسفانه به دلیل اینکه نتایج این نوع تصمیم‌گیری‌ها در بلندمدت مشخص می‌شود بنابراین تصمیم‌ گیرندگان و دولت‌ها که دوره‌های حاکمیت آنها، دوره‌های میانسال است به سمت اجرای چنین سیاست‌هایی نمی‌روند که ساختار صنعت و مشکلات اساسی اقتصاد ما را برطرف کند.

شرکت‌های خصوصی به راحتی حاضر به از دست دادن منافع خود نیستند

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تأکید کرد: اگر ما می‌توانستیم به جای نفت، ده‌ها کالای صنعتی را به صدها بخش خصوصی دنیا و حتی به خود آمریکا و اروپا صادر کنیم، در چنین شرایطی دیگر به راحتی نمی‌توانستند ما را تحت تحریم‌های شدید قرار دهند چراکه دولت آمریکا در برابر بخش خصوصی خود قرار می‌گرفت.

رئیس سابق شورای رقابت به منافع شرکت‌های خصوصی غربی اشاره و یادآور شد: البته کالاهای ما باید دارای کیفیت می‌بود تا بتوانیم آنها را به کشورهای دیگر صادر کنیم چراکه آن شرکت‌های خصوصی دارای منافعی هستند و به راحتی حاضر نیستند منافع خود را از دست بدهند لذا ممکن است که حتی حاضر باشند دولت خودشان را عوض کنند اما منافع اقتصادی و تجاری خودشان را حفظ کنند.

روابط مناسبی با شرکت‌های تجاری غربی نداریم

پژویان با اشاره به تبعات عدم روابط تجاری مناسب با بخش خصوصی جهان غرب ادامه داد: متأسفانه ما چنین روابطی با شرکت‌های تجاری غربی نداریم لذا تحریم نفت ما کار مشکلی برای آمریکا نیست، چراکه همه خریداران و کمپانی‌های بزرگ، نوعی ارتباط تجاری بسیار بزرگ با آمریکا دارند.

وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به مجازات‌هایی که دولت آمریکا برای برخی کشورهای همکار با ایران در نظر می‌گیرد آیا مقاومت کشورهایی همانند چین، هند و ترکیه در برابر آمریکا مقدور است؟ تأکید کرد: روشن است که توان مقاومت ندارند. از سوی دیگر برای مثال، کشور هند که اقتصاد آن مرتباً در حال بزرگ شدن است، ارتباطات اقتصادی بسیار قوی با آمریکا دارد و اگر قرار باشد چنین کشورهایی مورد مجازات قرار بگیرند، بدیهی است که از خریداری نفت ما چشم‌پوشی می‌کنند.

مشکلی برای جایگزینی نفت ایران وجود ندارد

این کارشناس مسائل اقتصادی درباره تبعات حذف نفت ایران از بازار افزود: نکته کلیدی در این مورد این است که در شرایط کنونی در بازار نفت، با کمبود مشکل عرضه به صورت جدی مواجه نیستیم که حذف نفت ما از بازار، نقش عمده‌ای را ایفا کند چراکه کشورهایی همانند عربستان، روسیه و حتی خود آمریکا به راحتی می‌توانند کمبود نفت ما در بازار و میزان نفتی که ما صادر می‌کنیم را جبران کنند.

رئیس سابق شورای رقابت با اشاره به فروش ارزان نفت توسط ایران در شرایط تحریم تأکید کرد: با این اوصاف، حساسیت‌ها برای قطع شدن واردات از ایران برای بسیاری از کشورها خیلی کم‌تر است. تنها تفاوتی که وجود دارد این است که ایران به دلیل اینکه بتواند نفت خود را بفروشد، قیمت نفت را ارزان‌تر می‌کند لذا اگر خریداران نفت ایران با آمریکا همکاری کنند، چنین تخفیف‌هایی را از دست می‌دهند وگرنه مشکلی در تأمین نفت نخواهند داشت.

تحریم همانند تیغ دو لبه است

وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه سال‌ها برای خروج از نفت‌محوری در اقتصاد ایران تلاش شده، آیا چنین فرصتی را می‌توان برای کاهش وابستگی درآمدهای نفتی مفید ارزیابی کرد؟ افزود: واقعیت این است که این تحریم‌ها همانند تیغ دو لبه است. البته این تحریم‌ها فقط شامل فروش و صادرات نفت ایران نیست بلکه بخشی از آن شامل عدم فروش کالاهایی است که خود اروپا و آمریکا آن را تولید کرده‌اند. در واقع شرایط تحریم، آن‌ها را هم مجبور کرده که کالایی به ایران نفروشند بنابراین اگر ما بخواهیم اتکای کشور نسبت به فروش نفت را کاهش دهیم باید در درجه اول صنعت خود را بازسازی کنیم.

پژویان درباره لوازم کاهش وابستگی به نفت اظهار کرد: برای کاهش وابستگی به نفت باید توان تولید کالاهایی داشته باشیم که این کالاها با کیفیت بالا و هزینه پائین به دست می‌آیند. برای این منظور باید نوسازی بخش صنعت را در دستور کار خود قرار دهیم. همچنین لازم است تغییراتی اساسی در آن بخش از صنعت انجام دهیم که نیازمند سرمایه خارجی است.

راهی غیر از کاهش وابستگی به نفت نداریم

این کارشناس مسائل اقتصادی ادامه داد: الان بخش صنعت ما بزرگ‌ترین وابستگی به واردات دارد. شاید 60 تا 70 درصد وارداتی که انجام می‌شود از کالاهای سرمایه‌ای و لوازم تولید در کشور ما هستند و اگر چنین وارداتی انجام نشود صنعت ما تعطیل می‌شود؛ همان‌گونه که الان مشاهده می کنیم که صنعت ما خوابیده است.

وی بر ضرورت وابستگی به صنایع داخلی تأکید کرد و گفت: با این اوصاف باید در شرایط مناسب به این فکر می‌افتادیم و این‌کار را انجام می‌دادیم که در زمانی کافی، وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی را کاهش می‌دادیم. البته الان هم تنها راهی که پیش روی ما وجود دارد همین موضوع است که ما به هر طریقی که شده است بتوانیم اتکای اقتصاد کشور به نفت را کاهش داده و به صنایع خودمان اتکا کنیم.

وضعیت نامناسب اوپک

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تأکید کرد: ما باید بتوانیم برای تولیدات صنایع چاره‌اندیشی کرده و بازارهای لازم را برای آن‌ها پیدا کنیم. البته باید سعی کنیم که این بازارها را به گونه‌ای انتخاب کنیم و کالاهای ما در وضعیتی باشد که شرکت‌های بخش خصوصی غربی زیر بار حرف دولت‌هایشان نروند و حتی اگر لازم باشد دولت خود را عوض کنند اما در شرایط کنونی در وضعیت اقتصادی مناسبی نیستیم و آینده خوبی را هم نمی‌توان برای اقتصاد کشور پیش بینی کرد.

رئیس سابق شورای رقابت در پاسخ به پرسشی درباره پیش‌بینی خود از آینده اوپک با توجه به وعده برخی اعضای آن برای جبران نفت ایران از بازار یادآور شد: به نظرم اوپک جایگاه خود را به شدت از دست داده است. اختلافاتی هم که در درون اوپک و بین اعضای آن وجود دارد یکی از عوامل اصلی این وضعیت است. اوپک در مقطعی بخش عمده نفت دنیا را تأمین می‌کرد و هنوز هم چنین کاری را انجام می‌دهد اما متأسفانه بخش اساسی و عمده صادرات نفت آن مربوط به عربستان است.

پژویان در پایان بیان کرد: واقعیت این است که عربستان در شرایط کنونی با ما دشمنی دارد و روابط بسیار نزدیکی هم با آمریکا دارد. عربستانی‌ها از یک طرف، آمریکا را خریده‌اند و از طرف دیگر، آمریکا هم چنان آ‌ن‌ها را به خود وابسته کرده که هرجا که مایل باشد دنبال خود می‌کشد و وضعیت جهانی هم به نفع ما نیست.

گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی
انتهای پیام