جدیدترین شماره از دوفصلنامه «کتاب قیم» منتشر شد

به گزارش ایکنا؛ در این شماره از دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی «کتاب قیم» مقالاتی با عناوین «تحولات مفهومی اصطلاح «قرآن» نزد اصولیان سده پنجم و ششم» نوشته ملیکا بایگانیان و محمدحسن رستمی؛ «نقش آیات الاحکام در احتجاجات اهل‌بیت(ع) در زمینه امامت» تألیف محسن دیمه کارگراب و سید محمد سجادی‌پور، «عربی‌پنداری واژه‌های دخیل قرآن در تفاسیر اسلامی (بررسی هشت نمونه موردی از اعلام قرآنی)» به قلم مریم‌السادات خلیلی‌آزاد و مهرداد عباسی، «جایگاه حقوقی غیر اهل کتاب از منظر قرآن کریم» تألیف سید مصطفی میرمحمدی میبدی و فیروز اصلانی، «ناکارآمدی اِعراب در نحو قدیم با تکیه بر آیات قرآن کریم مطالعه موردی: خفض به جوار» تالیف حسین آشوری، محمدصالح شریف‌عسکری؛ سیدعدنان اشکوری و علی پیرانی‌شال؛ «رفتارسازی زبان؛ رویکردی قرآنی» تألیف سید محمدعلی علوی، محمدصادق جمشیدی‌راد، محمدعلی لسانی‌فشارکی و محمدحسن صانعی‌پور و «نقد روش شناختی تعاریف تفسیر موضوعی» تألیف شهربانو خویشوند و پرویز آزادی منتشر شده است.
همچنین مقالات «تحلیل جایگاه و انواع سیاق در تفسیر الکاشف محمدجواد مُغنیه» نوشته فاطمه آقاخانی و محمد مولوی؛ «تحلیل انتقادی آراء فرِد دانِر درباره جمع قرآن کریم» تالیف محمد باعزم، عباس مصلایی‌پور و نجمه کاظمی، «ادله آیات و روایات مبنی بر حرمت تحریک جنسی به مثابه پشتوانه جرم‌شناسی اسلامی» نوشته عباس کلانتری، محمد شریفی و سیده‌ معصومه غیبی، «تحلیل شخصیت رجالی غیاث بن ابراهیم در اسناد روایی شیعه» نوشته «سیدمجتبی حسین‌نژاد، «کاوشی در جایگاه رجالی حاتم بن اسماعیل و تأملی در روایات مُسنَد وی از امام صادق(ع)» به قلم رسول محمدجعفری، حمیدرضا بصیری و حسین محققی، «تحلیل‌ و نقد نظریه شوشتری درباره آراء رجالی ابن غضائری» نوشته توحید پاشایی آقابابا، نهله غروی ناپینی، مجید معارف و ابوالفضل شکوری، «بازپژوهی حیات علمی ابو العباس نجاشی و بررسی وثاقت وی» تألیف سعید طاوسی‌مسرور و رسول جعفریان و «تحلیل و نقد دیدگاه آیت الله سبحانی از فعل حضرت موسی (ع) در داستان قتل قبطی» به قلم علی فقیه، علی‌اکبر بابایی و عبدالرسول حسینی‌زاده نیز از دیگر مقالات منشر شده در این شماره هستند.
تحولات مفهومی اصطلاح «قرآن» نزد اصولیان سده پنجم و ششم
در چکیده مقاله «تحولات مفهومی اصطلاح «قرآن» نزد اصولیان سده پنجم و ششم» می‌خوانیم «اصولیان را می‌بایست مؤثرترین اندیشمندانی دانست که به تعریف قرآن، این واژه مهم در تاریخ فرهنگ اسلامی، دست زده‌اند. آنان افزون بر آنکه جزو نخستین عالمانی بوده‌اند که به این کار مبادرت ورزیدند، بارها دست به تغییر مؤلفه‌ها زده و معرفی جدیدی از آن ارائه کردند. ‌چنان که در سده پنجم و ششم، مؤلفه‌های «نقل» و «کتابت» را بر هر مؤلفه دیگری در تعریف قرآن مقدم داشتند. با وجود مؤلفه‌های رقیب از جمله «اعجاز»، طبیعتاً هم‌سخن بودن اصولیان در این انتخاب، تصادفی نبوده بلکه برخاسته از گفتمان علمی و شرایط فرهنگی- اجتماعی حاکم بر دوران آنان بوده است. ارائه پاسخ‌هایی درخور به چرایی استفاده از مؤلفه‌های «نقل» و «کتابت» در تعاریف اصولیان سده‌های پنجم و ششم با روش تاریخ انگاره، مهم‌ترین بایسته این پژوهش است. تحقیق و تتبع دراین‌باره، نشان می‌دهد رواج مباحث پیرامونی قرائات و تواتر، توجه به نقش تاریخی نقل و کتابت در صیانت قرآن، نیز وجود انتقادات متعدد پیرامون مؤلفه اعجاز در این دوران، مهم‌ترین دلایل انتخاب‌ مؤلفه‌های «نقل» و «کتابت» از سوی اصولیان برای تعریف قرآن در سده‌های پنجم و ششم بوده‌ است».
نقش آیات الاحکام در احتجاجات اهل‌بیت علیهم‌السلام در زمینه امامت
در طلیعه نوشتار «نقش آیات الاحکام در احتجاجات اهل‌بیت علیهم‌السلام در زمینه امامت» می‌خوانیم «آیات الاحکام از دیرباز تاکنون در فرآیند استنباط، موردتوجه فقیهان اسلامی بوده لیکن غالباً به دلیل حاکمیت گفتمان فقهی بر این دسته از آیات، ابعاد کلامی آن در حوزه امامت‌­پژوهی به‌ندرت مورد توجه بوده است. این درحالی است ‌که افزون بر ابعاد فقهی، اشارات ارزشمندی نیز به موضوع امامت دارد. پیشینه این‌گونه از خوانش کلامی را در روایات فقهی ‌ـ کلامی اهل‌بیت(ع) در حوزه آیات احکام می‏توان جست. لذا نظر به خلأ امامت‌­پژوهی در زمینه آیات الاحکام و میان‌رشته‌ای بودن آن در عرصه‏‌های بنیادین حدیث، فقه، کلام و تفسیر و نیز بهره‌گیری از این‌گونه استنباط در حوزه مباحث کلامی امامت از ناحیه اهل‌بیت(ع)، در این نوشتار تلاشی صورت گرفته است تا بر پایه روش توصیفی ‌ـ تحلیلی در میراث روایی و فقهی امامیه، نقش آیات الاحکام در احتجاجات اهل‌بیت(ع) در زمینه امامت را مورد بررسی و تبیین قرار دهد. بررسی‏ها نشان می‏دهد که بنوّت اهل‌بیت نسبت به رسول خدا، ولایت، امامت و زعامت اهل‌بیت (ع)، نصب و تعیین الهی امام، عنصر نص و وصایت، عصمت، نقش عنصر وراثت در زمینه امامت و جریان امامت در ذریه امام حسین(ع) از مهم‌ترین رهیافت‏‌های کلامی اهل‌بیت در استناد به آیات الاحکام است».
عربی‌پنداری واژه‌های دخیل قرآن در تفاسیر اسلامی (بررسی هشت نمونه موردی از اعلام قرآنی)
نویسنده مقاله «عربی‌پنداری واژه‌های دخیل قرآن در تفاسیر اسلامی (بررسی هشت نمونه موردی از اعلام قرآنی)» در چکیده مقاله خود می‌نویسد «واژگان دخیل قرآن که دو رویکرد پذیرش و عدم پذیرش وجود آن‌ها در قرآن کریم در میان عالمان مسلمان مطرح بوده، همواره ذهن پژوهشگران را به خود مشغول داشته است. با اینکه برخی نظرات ایشان در تعیین زبان این واژه‌ها دقیق و مبتنی بر دانش زبان‌شناسی است، اما به‌نظرمی‎رسد اظهارنظرهای آنان درباره بعضی از واژه‎ها، فاقد مبنای علمی است. آنان در سده‌های متقدم که منابع زبان­شناسی متقن در دسترس نداشتند تا زبان واژه‌های قرآنی را به‌درستی تعیین نمایند، آن‌ها را به زبان عربی نسبت می‌دادند و به‌گونه‌ای به عربی دانستن واژگان دخیل و اَعلام قرآنی تمایل داشته و برای این واژگان، ریشه عربی می‌تراشیدند؛ این اندیشمندان حتی اسامی و اَعلام پیشااسلامی که در زبان‌های قدیمی‌تر از عربی کاربرد داشته را به عربی نسبت می‌دادند. در این پژوهش کوشیده شده با ارائه مستنداتی از منابع زبان‌شناختی، غیرعربی بودن این واژگان و خاستگاه اصلی آن‌ها مشخص شود. در این راستا تعدادی از این اَعلام، انتخاب شده و با عنایت به دیدگاه مفسران سنتی و پژوهشگران نوین و تحلیل‌های صورت گرفته، تمایل مفسران سنّتی به عربی‌انگاری برخی از واژگان دخیل قرآن، نشان داده شده است».
جایگاه حقوقی غیر اهل کتاب از منظر قرآن کریم
در طلیعه نوشتار «جایگاه حقوقی غیر اهل کتاب از منظر قرآن کریم» آمده است «بدون شک بهترین راهنما برای شناخت جایگاه حقوقی در جامعه اسلامی، آیات قرآن کریم است. در تحقیق پیشِ ‌رو تلاش شده با بررسی دقیق آیاتی که به این موضوع مرتبط است ـ از قبیل آیات جهاد و آیات صفح و مدارا ـ وضعیت حقوقی دقیق این دسته از غیرمسلمانان در جامعه اسلامی تبیین شود. با تتبع دقیق در این آیات مشخص می‌شود خداوند متعال در قرآن کریم، میان آن دسته از غیر اهل کتابی که حاکمیت اسلام را نپذیرفته‌‌اند و به‌نوعی سر جنگ با آن و یا صد عن سبیل الله دارند و نیز آن دسته از غیر اهل کتابی که با مسلمانان بنای جنگ و تعدی ندارند، تفاوت قائل شده و برای دسته دوم، حق حیات و زندگی در پناه حکومت اسلامی با حقوق و تکالیف مشخص، قائل شده است. بنابراین، به نظر می‌رسد، «حربی» قلمداد کردن تمام و حکم به تخییر بین قتل و یا اسلام آوردن برای آنان، با دستورات قرآن کریم مطابقت ندارد».
ناکارآمدی اِعراب در نحو قدیم با تکیه بر آیات قرآن کریم مطالعه موردی: خفض به جوار
در چکیده مقاله «ناکارآمدی اِعراب در نحو قدیم با تکیه بر آیات قرآن کریم مطالعه موردی: خفض به جوار» آمده است «اِعراب، بارزترین ویژگی زبان عربی است و مهم‌ترین نقش را در روند معناشناختی متن ایفا می‌کند اما توجه بیش‌ازحد نحویان به این پدیده زبانی، موجب شد تا از توجه به دیگر قرینه‌های درون‌متنی و برون‌متنی موجود در ذات زبان که منجر به فهم معنا می‌شود، بازمانند. جایگاه اغراق‌آمیز اِعراب در اندیشه زبان‌شناسان عرب، آنان را به تدوین تبصره‌ها و ابواب نحوی غریب جهت تثبیت حاکمیت اعراب واداشته است. «خفض به جوار» ازجمله این ابواب است. خفض به جوار، معنایی اشتباه برخلاف معنای حقیقی ارائه می‌دهد و به‌رغم مجرور بودن لفظ، دربردارنده معانی رفعی و نصبی است. پژوهش پیشِ ‌رو با رویکرد تحلیلی انتقادی، ناتوانی اعراب را در افق آیات قرآن کریم و از طریق تحلیل باب خفض به جوار اثبات می‌کند. بر طبق داده‌های پژوهش: 1. اعراب، توان تبیین همه معانی متن را ندارد؛ 2. گاهی علائم اعرابی، معنای اشتباهی را منتقل می‌کند که در نتیجه، نیازمند علوم دیگری همچون آواشناسی، بلاغت و لغت است؛ 3. برخی ابواب نحوی در جهت تحمیل سیطره اعراب بر زبان وضع شده‌اند».
رفتارسازی زبان؛ رویکردی قرآنی
در چکیده مقاله «رفتارسازی زبان؛ رویکردی قرآنی» آمده است «نقش کنش‌های زبانی همچون گفتن و شنیدن به‌عنوان یکی از ساحت‌های کنشگری انسان، در سایر عملکردها و جهت‌گیری‌های عملی، از مسائل جدیدی است که قابل‌طرح و گسترش در اخلاق و علوم تربیتی است. این مسئله که به‌نوعی در معنا‌شناسیِ کاربردی نیز مطرح است، تاکنون با رویکردی قرآنی بررسی نشده است. نتایج تحقیقی موضوعی با تحلیلی معناشناختی و درون‌متنی در قرآن کریم، «رفتارسازی زبان» را مورد تأیید قرار می‌دهد. «تلازم و تناسب عملکردها و گفته‌ها»، «تقابل عملکردهای متناظر با گفتارهای متقابل»، «سبقت خوانش بر کنش»، «نهی از یک قول برای جلوگیری از یک عملکرد»، «تعلیل عملکردها با گفتارها»، «تغییر رفتار به خاطر تغییر خوانش»، «تربیت زبانی برای تربیت عملی» و بالاخره «تثبیت گفتاری برای ثبات‌بخشی به عمل» از جمله عناوین مؤیدهای قرآنی بر رفتارسازی زبان است».
کاوشی در جایگاه رجالی حاتم بن اسماعیل و تأمّلی در روایات مُسنَد وی از امام صادق(ع)
در طلیعه نوشتار «کاوشی در جایگاه رجالی حاتم بن اسماعیل و تأمّلی در روایات مُسنَد وی از امام صادق(ع)» آمده است ««حاتم بن اسماعیل کوفی مدنی» از جمله راویان عامی مذهب در اسناد روایات فریقین است که بسیار از امام صادق(ع) نقل روایت کرده است. علمای رجالی اهل سنت، امام صادق(ع) را از مشایخ حاتم معرفی کرده‌اند و رجالیان شیعه، وی را در جرگه اصحاب آن حضرت برشمرده و روایاتش را از ایشان، مُسند تلقی کرده‌اند. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که جایگاه رجالی حاتم بن اسماعیل و وضعیت روایات مُسنَد وی از امام صادق(ع) چگونه است؟ به نظر می‌رسد حاتم روایاتش را بی‌واسطه از امام صادق(ع) نقل نکرده بلکه به صورت مرسل بوده باشد. به رغم مضمون صحیح بسیاری از روایات حاتم، در مجعول یا محرَّف بودن پاره‌ای از آن‎ها تردیدی نیست؛ گرچه احتمال جعل و تحریف روایات از سوی حاتم منتفی است. در مجموع به نظر می‌رسد رویکرد بایسته آن است که در مواجهه با روایات حاتم از امام صادق(ع)، باید احتیاط کرد و روایات او را به مثابه مرسلات، تلقی نمود».
یادآور می‌شود، علاقه‌مندان برای دریافت اصل مقالات می‌توانند به نشانی http://kq.meybod.ac.ir/ مراجعه کنند.
انتهای پیام