رضای الهی؛ ملاک و مبنای شادی در قرآن

رضا شکرانی، عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، درباره شادی و نشاط از دیدگاه اسلام اظهار کرد: در قرآن و روایات دینی، تعریفی برای شادی ارائه نشده، ولی با توجه به آنچه که روانشناسان ارائه کرده‌اند و یا با تجربه به آن رسیده‌ایم، می‌توان گفت شادی نوعی حالت نفسانی است که به لحاظ جسمی، هورمونی در مغز ترشح می‌شود و باعث آرامش جسم خواهد شد و سپس انسان به لحاظ روحی انبساط خاطر پیدا می‌کند.

وی افزود: این حالت را همه دریافت کرده‌اند و از مفاهیمی است که با تجربه، قابل درک‌ می‌باشد. قرآن کریم در مورد شادی به واژه‌های مختلفی پرداخته که بارزترین آن‌ها «فرح» و «سرور» است، ولی این بحث را در واژه‌های «رضا»، «سکن»، «رجاء»، «لذت» و «بشارت» هم می‌توان پیگیری کرد. کلمه فرح که در قرآن بیان شده، منظور فقط صرف شادی نیست، مهم برای چه شاد بودن است، این مورد تفاوت اساسی شادی از منظر قرآن و دیگر مکاتبی که به نحوی در تقابل و تعارض با قرآن هستند را مشخص می‌کند.

عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان بیان کرد: در 22 آیه‌ای که در قرآن با واژه «فرح» درباره شادی آمده، غالبا ملاحظه می‌کنیم که سبب و علت شادی را کار خدایی بیان می‌کند، یعنی اینکه هر چیزی برای رضای خدا باشد، و اگر شادی مورد رضای خدا نباشد، این شادی مذموم است. به عنوان مثال خداوند در سوره آل‌عمران می‌فرماید: «إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِنْ تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِهَا؛ دشمنان شما اگر خوبی به شما برسد آن‌ها ناراحت می‌شوند ولی اگر بدی و ضرر به شما برسد خوشحال می‌شوند». سبب شادی در اینجا برای دشمنان اسلام، آن چیزی است که مسلمانان را ناراحت می‌کند. در این آیه معیار کلی به ما نشان می‌دهد که ببینیم چیزی دشمنان اسلام را شاد می‌کند تا از آن دوری کنیم.

وی بیان کرد: در آیه دیگری از سوره آل عمران بیان شده:« وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ» در اینجا شهدا به آن چیزی که خداوند از فضل خود به آنان داده، شاد هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان تصریح کرد:. اگر شادی با آن چیزی که قرآن و روایات بیان کرده‌اند، مطابقت داشته باشد، این شادی دوام دارد، ولی اگر شادی حاصل از کاری و رفتاری که خداوند نمی‌پسندد، باشد شاید طبعا موجب شادی شود ولی شادی آن پایدار نیست.

شکرانی بیان کرد: یکی از دلایلی که جوامع امروزی دچار استرس و بیماری‌های روحی هستند، به این دلیل است که آن‌ها به رغم اینکه وسیله شادی را بیشتر از جوامع مسلمان آماده کرده‌اند، ولی چون اغلب این اسباب شاد بودن، در رضای خدا نیست، شادی حاصل از آن هم پایدار نبوده و سبب بروز نوعی احساس افسردگی در بین‎ آن‌ها می‌شود.

وی ادامه داد: رضای خدا، قانونمندی حاکم بر انسان و طبیعت است، خداوند به چیزی راضی خواهد بود که مطابق سنت او باشد و از ناسازگاری با سنت‌اش ناراضی است. اگر می‌گوییم رضای خدا در کاری باشد، به این معنی که خداوند علل و عوامل را در کنار هم قرار داده که هر کاری باید براساس آن نظم طبیعی انجام شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان خاطرنشان کرد: خداوند بر همه چیز آگاه است و اگر چیزی را خوب و یا بد قرار می‌دهد، صرفا به دلیل آزمایش نیست، بلکه به خاطر تاثیر آن چیزهایی می‌باشد که در هر کاری وضع کرده. شاید ما با تحقیقات علمی خود نتوانیم به خوبی و بدی‌های متاثر از عمل خاص پی‌ببریم، اما اینکه ما را از چیزی باز می‌دارند، یقینا شر ما در آن است.

شکرانی اظهار کرد: امام رضا(ع) می‌فرمایند: «اگر انسانی به خاطر خدا از نامحرم چشم بپوشد، خداوند در اولین عبادتی که پس از آن انجام می‌دهند، لذتی می‌چشاند که تاکنون آن لذت را در عبادت نچشیده است». اگر میلی در وجود ما باشد و ما از آن سر بازبزنیم، شادی در وجود ما ایجاد می‌شود و اگر چه بسا در وهله اول شادی را در چهره خود نبینیم، ولی در دراز مدت، باعث پایداری شادی ما خواهد شد.
انتهای پیام