فلسفه روزه در آئینه نهج‌البلاغه
گروه معارف ــ روزه‌داری دارای آثار تربیتی و معنوی بسیاری است که همواره مورد تأکید در آیات و روایات بوده است. با سیری در نهج البلاغه و تدبر در کلام گهربار امیرالمؤمنین(ع) به حکمت‌های این واجب شریعت پی خواهیم برد.
بر اساس آموزه‌های وحی در اسلام هر تکلیفی از تکالیف شرعی دارای فلسفه و اهدافی است که دانستن آن‌ها می‌تواند انگیزه عمل را در مکلفان تقویت کند. در اصول فقه اسلامی بارها بر این جمله تأکید می‌شود که «ان جمیع الاحکام موضوعه علی اساس المصالح و المفاسد و ان لکل حکم فلسفته و علته»؛ مبنای شکل گیری همه احکام شرعی و الهی مصالح و مفاسدی است که فلسفه و علت آن حکم است. متن پیش رو به حکمت‌های روزه‌داری در بیان امیر سخن حضرت علی(ع) می‌پردازد.
امام علی(ع) در بخشی از خطبه خود در ارتباط با فلسفه روزه می‌فرمایند: «از خدا بترسید و از کیفر تباهکاری در دنیا، از زیان ستمگری در آخرت و... و خداوند بندگان مؤمنش را حفظ میفرماید، به وسیله نمازها و زکات‌ها، (و سپس فواید و پارهای از علل و فلسفه روزه را بیان میفرماید) و کوشش در گرفتن روزه در روزهای واجب، برای آرام ماندن دست و پا و اندام دیگر ایشان (از معصیت و نافرمانی) و چشم به زیر انداختنشان و فروتنی جان‌هاشان، زبونی دل‌هاشان، بیرون کردن کبر و خودپسندی از آنان، در نماز است. مالیدن رخسارهای نیکو برای فروتنی، (هنگام سجده نمودن) چسبانیدن اعضاء شریفه (هفت موضع) را به زمین برای اظهار کوچکی و ذلت به پیشگاه با عظمتش».
ایشان در ادامه این خطبه در خصوص حکمت تشریع روزه می‌فرمایند: «در روزه رسیدن شکم‌ها به پشت‌ها برای خضوع و ناچیز دانستن خویش که روزه و نماز و زکات فلسفهاش سازندگی و تزکیه، تذلل و تقلل به پیشگاه حضرت حق و از چیزهائی است که می‌تواند آدمی را از چنگ شیطان نجات بخشد. از انواع بیماری‌های ظاهری و باطنی برهاند، خصوصاً درس مقاومت و مبارزه را عملاً یاد آدمی می‌دهد، مخصوصاً روزه که از امتیازات بخصوصی برخوردار است، که پاداش آن تنها به خداوند بزرگ برگزار شده است».
روزه و مصون ماندن انسان از فریب شیطان
امام علی(ع) می‌فرمایند: «حَرَسَ اللَّهُ عِبَادَهُ الْمُؤْمِنِينَ بِالصَّلَوَاتِ وَ الزَّكَوَاتِ وَ مُجَاهَدَةِ الصِّيَامِ فِي الْأَيَّامِ الْمَفْرُوضَاتِ تَسْكِيناً لِأَطْرَافِهِمْ وَ تَخْشِيعاً لِأَبْصَارِهِمْ وَ تَذْلِيلًا لِنُفُوسِهِمْ».
«خداوند متعال بندگان با ايمان خود را از فريبكارى‌هاى شيطان محفوظ و مصون مى‌دارد، به وسيله نمازها، زكات دادن، تحمل مشقت و به وسيله روزه گرفتن در روزهاى مقرر (رمضان مبارك) و براى ايجاد آرامش در اعضاى آنان و براى خاشع نمودن چشمان و رام كردن نفس‌ها».
حضرت در جای دیگر مي‌فرمايند: « صَوْمُ النَّفْسِ إِمْسَاكُ الْحَوَاسِّ الْخَمْسِ عَنْ سَائِرِ الْمَآثِمِ وَ خُلُوُّ الْقَلْبِ عَنْ جَمِيعِ أَسْبَابِ الشَّرِّ»، «روزه، جان خودداری کردن حواس پنجگانه از باقيمانده گناهان و خلوت و آسوده ماندن دل از تمام اسباب پليد است».
اگر «جان» انسان روزه باشد، حواس پنجگانه، برای هميشه حواسش جمع خواهد بود و به سوی پليدی‌ها نخواهد رفت.
از دیگر حکمت‌های روزه‌داری در کلام امیرالمومنین(ع) سخن آزمایش اخلاص بندگان است. ایشان می‌فرمایند: «فَرَضَ اللهُ ... الصِّيامَ ابْتِلاءً لاخلاصِ الْخَلْقِ». «خداوند روزه را آزمايشى براى اخلاص بندگانش قرار داد».
ایشان همچنین می‌فرمایند: «لِكُلِّ شَيْءٍ زَكَاةٌ ،وَزَكَاةُ الْجَسَدِ الصَّوْمُ»، «براى هر چيزى زكاتى است و زكات بدن روزه گرفتن است.»
توصیف روزه‌دار ظاهرى
ایشان همچنین می‌فرمایند: «كَمْ مِنْ صَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ صِيَامِهِ إِلَّا الْجُوعُ وَ الظَّمَأُ، وَ كَمْ مِنْ قَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ قِيَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ وَ الْعَنَاءُ، حَبَّذَا نَوْمُ الْأَكْيَاسِ وَ إِفْطَارُهُمْ» «چه بسا روزه‌دارى كه از روزه‌اش جز گرسنگى و تشنگى نصيبى نيابد، و بسا شب زنده‌دارى كه از عبادت شبانه‌اش جز رنج و بى‌خوابى بهره‌اى نبرد، خوشا خواب زيركان(عارف) و روزه‌خوارى آنان».
ایشان در خطبه 110 نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «صوم شَهر رَمضان فَاِنه جنه مِنَ العِقاب»، «روزه ماه رمضان سپر عذاب است».
حضرت در بیان وقت افطار می‌فرمایند: «وَ صَلُّوا بِهِمُ الْمَغْرِبَ حِينَ يُفْطِرُ الصَّائِمُ» «نماز مغرب را هنگامى به پا داريد كه روزه‌دار روزه‌اش را مى‌گشايد».
«فِي بَعْضِ الْأَعْيَادِ : إِنَّمَا هُوَ عِيدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِيَامَهُ وَ شَكَرَ قِيَامَهُ ، وَ كُلُّ يَوْمٍ لَا يُعْصَى اللَّهُ فِيهِ فَهُوَ عِيدٌ»، امام علی(ع) در يكى از اعياد فرمود: «همانا امروز عيد است، براى كسى كه روزه‌اش مورد قبول و شب زندهدارىاش مشكور باشد و هر روزى كه در آن معصيت خدا نشود آن روز، عيد است.
منابع:
غرر الحکم و درر الکلم، ج 1، ص 416، چاپ بيروت
خطبه 110،114،192
حكمت 252
حكمت 136
حكمت 145
خطبه 110
نامه 52
حكمت 428
انتهای پیام
