رمضان در بوسنی؛ از «لیلة البدر» سارایوو تا میزگرد دیپلمات‌ها در حمایت از قدس
گروه بین‌الملل ـ ماه رمضان در نگاه مسلمانان بوسنی وهرزگوین همواره ماه خاصی بوده است. آنها به شیوه‌های مختلف خود را برای فرارسیدن این ماه آماده و از آن استقبال می‌کنند.
به گزارش ایکنا؛ معمولاً جوانان و افراد میانسال بوسنی در ماه‌های رجب و شعبان روزه مستحبی می‌گیرند؛ سپس نوبت به ماه رمضان و روزه واجب می‌رسد.
در سنت قوم بوشنیاک (مردم بوسنی) سه شب «لیلة الرغائب، لیلة المعراج و لیلة البراة» قبل از ماه رمضان از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند؛ معمولاً در این شب‌ها مردم در مساجد حاضر می‌شوند و روضه‌خوانی و برنامه‌های مشابهی را برگزار می‌کنند.
از آنجایی که به نظافت در اسلام تأکید زیادی شده است، بوشنیاک‌ها نیز به پاکی و نظافت اهمیت زیادی می‌دهند. از این رو آنها قبل از فرارسیدن ماه رمضان مشغول غبارروبی مساجد می‌شوند و فرش‌ها و حیاط این اماکن عبادی را می‌شویند و مسیرهای منتهی به مساجد را آب و جارو می‌کنند. آنان در این ایام خانه‌تکانی یا خانه را رنگ می‌کنند؛ صاحبخانه نیز به مناسبت فرارسیدن ماه رمضان در توان خود غذای خوب برای اهل خانه فراهم می‌کند.
بنا به اعلام رایزنی فرهنگی سفارت ایران در سارایوو، در گذشته در هر قسمت از شهرهای بوسنی فردی وجود داشت که به آن منادی می‌گفتند. هنوز هم در سارایوو مسجدی به نام «ٱینجی زاده» یا مسجد «حاج ابراهیم» وجود دارد که تا امروز هم این فرهنگ را زنده نگه داشته است و در زمان سحر و افطار منادی شروع به شعر خواندن می‌کند. پیش‌تر در بعضی از بخش‌های بوسنی وهرزگوین ارکسترهای خاصی وجود داشتند که از محله‌ها می‌گذشتند و با نواختن آهنگ مردم را به سحری و روزه دعوت می‌کردند. البته تعداد این افراد در کل بوسنی در حال حاضر انگشت‌شمار است.
شلیک توپ
همچنین رسم بود که پس از نماز عصر، در آخرین روز ماه شعبان توپ شلیک شود و این بیانگر اعلام آغاز ماه رمضان در بوسنی بود؛ با پایان جنگ جهانی دوم، سنت شلیک توپ هم در بسیاری از شهرها از بین رفت؛ در سال‌های دهه نود قرن گذشته، این فرهنگ مجدداً زنده و نمادی برای اعلام افطار و سحری در شهرهای بوسنی شد.
قرن‌هاست که فرهنگ شلیک توپ از روی دیواره‌های شهرهای بوسنی برای اعلام سحر و افطار حفظ شده است؛ ابتدا مرسوم بود از این طریق ندای فرارسیدن سحری یا افطار داده شود اما در حال حاضر فقط برای اعلام زمان افطار کاربرد دارد؛ در سارایوو، پایتخت بوسنی وهرزگوین، توپ از محلی به نام «ژوتا تابیا» شلیک می‌شود.
فضای معنوی افطار
فضای شهر در طول روز تفاوت معناداری با ماه‌های دیگر ندارد؛ مغازه‌ها، کافه‌ها و رستوران‌ها در ماه رمضان به فعالیت خود همچون سایر روزهای سال ادامه می‌دهند و از مشتریان خود پذیرایی می‌کنند اما در زمان افطار فضای معنوی بر شهر حاکم می‌شود و انگار شور و شوق بیشتری در شهر به جریان می‌افتد؛ در زمان نزدیک به اذان مغرب برنامه‌های تلویزیونی متعددی از چند شبکه به همین مناسبت پخش می‌شوند که معروف‌ترین و پرمخاطب‌ترین برنامه به شبکه حیات تی وی«Hayat TV» اختصاص دارد که برنامه ضبط شده‌ای را با عنوان «ramazanski program» پخش می‌کند؛ این برنامه از بخش‌های مختلف آشپزی، دعوت مهمان و ... تشکیل شده است و معمولاً دو مجری دارد و درباره برکات ماه رمضان صحبت می‌کنند و در زمان پخش برنامه، ارتباط مستقیمی با منطقه «ژوتا تابیا» برقرار و گاه به آنجا نیز سری زده می‌شود تا مجریان مستقر در آن مکان نیز به گفت‌وگو با مردم یا مهمانان برنامه بپردازند.
همچنین، به فراخور این ایام مهمانان مختلف دینی و غیردینی نیز در این برنامه شرکت و با مجریان گفت‌وگو می‌کنند؛ جالب است که مهمان شب اول این برنامه در رمضان امسال «شفیق جعفروویچ»، عضو بوشنیاک شورای ریاست جمهوری بوسنی وهرزگوین بود؛ در این برنامه هر روز نحوه پخت یک غذا برای بینندگان به نمایش گذاشته می‌شود و آشپز غذا را طبخ می‌کند؛ در این بین خوانندگان مختلفی به اجرای یک آهنگ دینی با موضوع رمضان می‌پردازند؛ با نزدیک شدن به زمان اذان، تواشیح معروف صلوات خاص بر پیامبر اسلام حضرت محمد مصطفی(ص) خوانده می‌شود و در ژوتا تابیا طی یک مراسم همراه با تشریفات توپی شلیک می‌شود که به شکل آتش‌بازی در آسمان نمایان و چند ثانیه بعد اذان مغرب سر داده می‌شود.
نشست‌ها و مهمانی‌های رمضانی بخش مهمی از فرهنگ این ماه به حساب می‌آید. از قدیم‌الایام پس از خواندن نماز عشا، مردها در قهوه‌خانه‌ها و خانم‌ها در محله و یا منازل یکدیگر جمع می‌شدند و با هم گپ می‌زدند؛ مهمانی‌های زنانه کوتاه‌تر است، چون آنها موظف‌اند سحری را آماده کنند؛ در دوران جدید مهمانی‌های رمضانیه کمتر به مردانه و زنانه تقسیم می‌شوند.
دورهمی‌های قرآنی
در سنت بوشنیاک رسم است که در طول رمضان در مساجد «مقابله» و دورهمی‌های قرآنی برگزار کنند؛ در این برنامه‌ها یک یا چند نفر (معمولاً حافظان) قرآن تلاوت می‌کنند و دیگران با دقت به وی گوش می‌دهند؛ مقابله در برخی مساجد سه روز پیش از رمضان آغاز می شود تا بتوان آن را تا شب 27 رمضان ( شب قدر) پایان داد.
در بوسنی همیشه رسم به مقابله‌های خانگی بوده است؛ به طوری که افراد خانواده‌های بزرگ یا دوستان و آشنایان پس از نماز عصر دور هم جمع می‌شوند و قرآن می‌خوانند یا از حافظ قرآن دعوت می‌کنند تا به خانه آنها بیاید؛ امروزه این فرهنگ بیشتر در خانواده‌های بوسنیایی طبقه بالادست مرسوم است.
مردمان کاتولیک، ارتودوکس و یهودی همواره در شادی ماه رمضان با مسلمانان بوسنی وهرزگوین شریک بوده‌اند و مخصوصاً در زمان افطاری همواره سعی کرده‌اند در کنار مسلمانان لحظات خوبی را سپری کنند.
ختم قرآن در مسجد جامع «غازی خسروبیگ»
هر ساله در مسجد جامع «غازی خسروبیگ» در سارایوو جزء‌خوانی قرآن اجرا و هر روز یک جزء تلاوت می‌شود و حافظان کل قرآن از کشورهای مختلف به این محفل دعوت می‌شوند. شرکت‌کنندگانی از بوسنی نیز حضور دارند و هر روز پس از نماز ظهر یک جزء قرآن را ختم می‌کنند و هر حافظی دو صفحه از قرآن را قرائت می‌کند و معمولاً 10 حافظ در حلقه ختم قرآن شرکت می‌کنند و گاهی نیز یک حافظ کل از ایران هم مهمان این محفل است.
حفاظ این محفل معمولاً غیر از بوسنی و ایران، از کشورهای ترکیه، مالزی، کویت و عربستان هستند و مسجد غازی خسروبیگ پس از نماز صبح نیز جلسه ختم قرآن دارد.
مسجد جامع «غازی خسروبیگ»
غازی خسروبیگ همان مسجدی است که مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای (مد ظله العالی)، در دیداری که در زمان یوگسلاوی سابق از بوسنی داشتند، در آن نماز اقامه کردند.
شاگردان مدارس اسلامی در روستاها
یکی از فرهنگ‌های دیرینه در بوسنی، اعزام شاگردان مدارس اسلامی به مناطق روستایی است که امام جماعت دائم در آن مدارس حضور ندارد.
همچنین می‌توان به صلوات‌های شبانه رمضان اشاره کرد که قبل از اذان عشا و بعد از سحری خوانده می‌شود که معمولاً شاگردان مدارس و پیش‌نمازها در مساجد می‌خوانند. همچنین قرائت نماز تراویح نیز در مساجد بوسنی بسیار رواج دارد.
نماز تراویح
در میان اهل تسنن رایج است که پس از نماز عشا، نماز «تراویح» خوانده شود. این نماز بیست رکعت و عبادتی طولانی است؛ در نماز تراویح اگر امام جماعت حافظ کل قرآن باشد، مرسوم است که قرآن طی یک ماه ختم و در رکعات نماز خوانده شود.
یاد شهدای جنگ بدر در «لیلة البدر»
در طول رمضان شب‌های لیلة القدر و لیلة البدر جایگاه ویژه‌ای دارند؛ لیلة البدر برابر با شب 17 ماه رمضان است و در آن دعای خاصی خوانده می‌شود که نام 313 تن از شهدای جنگ بدر در این دعا ذکر می‌شود؛ در این مراسم ضمن قرائت قرآن، با ذکر نام شهدای جنگ بدر یاد آنها گرامی داشته می‌شود؛ هر ساله برای این گرامیداشت، جامعه اسلامی بوسنی وهرزگوین در مسجد «غازی خسروبیگ» در سارایوو برنامه‌ای را برگزار می‌کند.
مراسم «لیلة البدر» در مسجد غازی خسروبیگ
لیلة القدر نیز در شب 27 ماه مبارک برپا می‌شود و با برنامه‌های گوناگون مسلمانان بوسنی به عبادات خود شدت می‌بخشند و سعی می‌کنند نمازهای قضای سال گذشته را بخوانند. روضه‌خوانی، توزیع شربت، خرما و شیرینی نذری و انجام رسوم رمضانی در این روز به اوج می‌رسد.
پیش‌تر رسم بر این بود که 10 روز آخر ماه مبارک را به عنوان شب قدر احیا می‌گرفتند و به قرائت قرآن مشغول می‌شدند اما با پایان جنگ دهه 90 میلادی، جمعیت اسلامی شب 27 رمضان را شب قدر اعلام کرد و مردم در این شب به قرائت قرآن و مناجات مشغول می‌شوند.
البته باید گفت امروزه نیز برخی مسلمانان بوسنی در 10 روز آخر ماه رمضان در مسجد یا منزل در خلوت به اعتکاف و عبادت خداوند می‌پردازند؛ بسیاری از مساجد بوسنی هم جایگاه مخصوصی برای انجام این فعالیت دارند، در غیر این صورت اشخاص در کنار منبر معتکف می‌شوند.
مسلمانان در بوسنی در ایام رمضان اهمیت ویژه‌ای به صدقه افطاری یا «ویتره» (فطریه) می‌دهند؛ به طوری که ویتره در روزهای یک‌سوم پایانی ماه رمضان به افراد فقیر جامعه اهدا می‌شود.
غذاهای افطار
در فرهنگ بوشنیاک افطار بیش از یک وعده غذایی اهمیت دارد و افطار موقعیتی برای دعوت از خویشاوندان، دوستان و همسایگان به خانه برای صرف غذا، صحبت و گسترش دوستی‌هاست.
سموون
بورک
معمولاً روزه‌داران بوسنیایی بعد از شنیدن شلیک توپ و ندای اذان، دعای افطاری را می‌خوانند و روزه خود را با خوردن خرما با یک لیوان شربت باز می‌کنند. بعد از آن نماز مغرب را ادا می‌کنند و در بازگشت از نماز، گاهی «توپا»(نوعی شیرینی) می‌خورند و بعد مشغول خوردن غذاها یا شیرینی‌های آماده‌شده می‌شوند؛ رمضان در بوسنی غذاهای خاص خود را دارد و یکی از معروف‌ترین آنها «سموون» نان‌های خاص رمضان است؛ از غذاها و شیرینی‌ها می‌توان توپا، کلاک چوربا، شهریه چوربا، سیتنی چواپ، چرویش، بورک، بامیه، کاداییف و ... را نام برد.
چرویش
بعد از خوردن افطار، قهوه سنتی می‌نوشند. بوسنیایی‌ها به طور کلی علاقه خیلی زیادی به قهوه دارند و از این رو از افطار تا سحر قهوه می‌نوشند. پس از خوردن قهوه، برای اقامه نماز عشا به نزدیک‌ترین مسجد می‌روند. حتی افرادی که در طول سال زیاد به مسجد نمی‌روند، در ماه رمضان نماز عشا را در مسجد می‌خوانند، به طوری که شب‌ها در مساجد افراد زیادی جمع می‌شوند.
سیتنی چواپ
استفاده از غذاهای متنوع و پختنی و نه سرخ کردنی در ماه رمضان مرسوم است. یکی از این غذاها «شارنا دولما» یعنی دلمه رنگارنگ نام دارد که در پخت آن از انواع صیفی‌جات همچون فلفل دلمه‌ای، بادمجان، برگ انگور، گوجه‌فرنگی و پیاز استفاده می‌شود.
کادایف
قهوه سنتی
معمولاً بر سر سفره‌های افطاری شیرینی، فرنی و کمپوت دیده می‌شود و آنان در رمضان غذای معروفی به نام «توپا» دارند که ترکیبی از پنیر، شیر، خامه و تخم‌مرغ است و با «سموون»(نان مخصوص افطار) خورده می‌شود.
افطاری گروهی در ارتفاعات مشرف به شهر سارایوو (سمت شرقی شهر) معروف به بام شهر سارایوو نیز مرسوم است و هر ساله در استادیوم‌ها، پارک‌ها و اماکن تفریحی نیز افطاری‌های جمعی برگزار و هر ساله بیشتر می‌شود.
روز قدس باشکوه
آخرین جمعه ماه رمضان با نام روز جهانی قدس جایگاه خاصی در میان بوسنیایی‌ها دارد و مؤسسات و نهادهای مختلفی در این کشور این روز را گرامی می‌دارند. کالج فارسی بوسنیایی یکی از این نهادهاست که با دعوت از اولیا و مربیان، استادان، کارمندان، مسئولان شهرداری سارایوو، جامعه اسلامی، اصحاب رسانه، سیاستمداران، اعضای انجمن کالج فارسی بوسنیایی و گروه‌های مرتبط با این مرکز روز قدس را به صورت باشکوه برگزار می‌کند.
مراسم روز قدس کالج فارسی بوسنیایی در آخرین جمعه ماه رمضان برگزار می‌شود و حدود 280 نفر در آن حضور می‌یابند و در حاشیه مراسم نیز سفره افطار برپا و با سخنرانی قبل از افطار این روز گرامی داشته می‌شود.
همچنین حسینیه «امام مهدی(عج)» منطقه «وگوشچا» و دیگر انجمن‌ها در مرکز شهر سارایوو این روز را بزرگ می‌دارند و انستیتو علمی پژوهشی ابن‌سینا نیز با دعوت از دیپلمات‌ها و سفرای ایران و فلسطین و تحلیلگران معروف سیاسی منطقه غرب آسیا، میزگردی با نام روز قدس برگزار می‌کند.
نمایندگی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در بوسنی از دیگر نهادهای فعال در روز قدس است و هرساله با دعوت از مسئولان سیاسی و شخصیت‌های فرهیخته علمی، دینی و فرهنگی به استقبال روز قدس می‌روند و برنامه‌ای را به همین مناسبت اجرا می‌کند.
عید فطر و نظافت منازل
ماه رمضان با رسوم نظافت خاتمه می‌یابد؛ خانه‌ها و حیاط‌ها کامل تمیز می‌شوند و بزرگ‌ترهای خانواده برای خود و بچه‌ها لباس نو تهیه می‌کنند؛ با فرارسیدن سحری عید، خانم‌ها زودتر از خواب بیدار می‌شوند تا افراد خانه را برای نماز عید به مسجد روانه و سپس از آنها در بازگشت از مسجد استقبال کنند. در این روز، قبل از رفتن به مسجد، به صورتی نمادین مقداری غذا خورده می‌شود تا معلوم باشد که ایام روزه گذشته است.
مسلمانان بوسنی در نماز عید فطر
پس از برگزاری مراسم نماز روز عید، مردم در اطراف مسجد به همدیگر سلام می‌دهند و با جمله «بایرام سریف مبارک السون» یا «Bajram šerif mubarek olsun» به یکدیگر تبریک می‌گویند. در میان مردم تبریک مختصر نیز به صورت «بایرام بارچولا»( Bajram barećola) رایج است. معمولاً در پاسخ به این نوع تبریک گفته می‌شود «الله رضی السون» یا «الله راضولا» (Allah razi oslun, Allah raziula).
همچنین، طبق رسوم این روز، جوانان به دیدن بزرگترها می‌روند و بر دست راست آنان بوسه می‌زنند و دعای خیر یا عیدی دریافت می‌کنند.
گردآوری و تنظیم گزارش: زهرا نوکانی
انتهای پیام
