داوری عقل فی‌الجمله مورد قبول قرآن و روایات است

به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام والمسلمین حسین انصاریان، از اساتید برجسته اخلاق، امروز، یازدهم خردادماه، پس از نماز ظهر و عصر در مسجد حضرت امیر(ع) برگزار شد.

انصاریان در این جلسه بیان کرد: صحیح بودن برخی مسائل را عقل قبول دارد، چنانکه بد بودن و باطل بودن خیلی از امور را نیز عقل می‌تواند بپذیرد. لازم هم نیست که این عقل در وجود یک آدم ۳۰ ساله و یا ۵۰ ساله باشد. یک بچه پنج ساله هم اگر شیشه پنجره اتاق را بشکند، هیچ‌کس به او نمی‌گوید که ناراحت باش، بلکه خودش ناراحت می‌شود که یک جنس سالم و زیبایی را از بین برده است، اما چرا ناراحت می‌شود؟ چون عقلش درک می‌کند که این کار او زشت و نادرست است.

وی در ادامه افزود: مثال دیگر نیز این طور است که یک معلم، آرام به شاگرد می‌گوید که نمره امتحان تو ۲۰ شده است، اما به او نمی‌گوید که خوشحال باش. بلکه همین خبر، خبر خوشحال کننده‌ای است و لازم نیست کسی به این دانش‌آموز بگوید که شاد باش، چون عقلش حکم می‌کند که کار او کار خوبی کرده، درس خوانده و امتحان داده و ۲۰ گرفته است، وقتی هم به خانه می‌آید خوشحالی می‌کند. اما چرا اینگونه است؟ چون عقلش به او حکم کرده که کار تو درست و خوب بوده است.

تأکید بر عقل در روایات شیعه

انصاریان تصریح کرد: جالب این است در آیات قرآن روی مسئله عقل تاکید فراوانی شده و همچنین به دلیل روایات فراوانی که در این زمینه وجود دارد، مسئله عقل در شیعه یک کتاب است. ولی در غیر شیعه این طور نیست و باب مستقلی هم در این زمینه ندارند. قرآن مجید نزدیک به هزار آیه با چندین نوع تعبیر به این مسئله پرداخته است و روایات ما در یک باب مستقل جمع شده است. اولین کسی روایات در این باب را تدوین کرد مرحوم کلینی بود. صفحه اول کتاب کافی را که باز می‌کنید، عنوانش «کتاب العقل و الجهل» است؛ بنابراین باید گفت که قرآن مجید و روایات، داوری عقل را فی‌الجمله و نه بالجمله امضا کرده است.

وی در ادامه افزود: با وجود انبیاء(ع) و ائمه(ع) و هدایت‌گری قرآن بالجمله نمی‌شود عقل را امضا کنند و بگویند آنچه عقل داوری کرده درست است. این هم قابل قبول است و حتی دانشمندان بزرگ اروپایی که یک روز اصالت را به عقل می‌دادند نیز شرایطشان طوری شد که ساختمان این اصالت فرو ریخت. چون افراد دیگری آمدند و گفتند اینکه آنچه عقل ما بگوید و راهنمایی کند درست است معنا ندارد. حتی عقل‌ها را که روی هم می‌گذارید هم هزار اشتباه دارد؛ لذا گفتند که اصالت را به عقل ندهید که اشتباه است. اصالت را به علم هم ندهید که هرچه علم بگوید همان است، این دروغ است. اصالت را به خود انسان نیز ندهید که هر کاری بکند اصل است. الان این موج در اروپا شدید می‌شود که عقل و علم و انسان را این گونه نبینید که این بینش، نادرست است.

عقل‌های دسته‌جمعی نیز اشتباه دارند

این استاد برجسته اخلاق تصریح کرد: اکنون آن‌ها می‌گویند عقل همه‌جا داور نیست و جا‌هایی که نمی‌تواند داور باشد کمک می‌خواهد. فکر می‌کنم بیشتر کشور‌ها چنین روالی را دارند که جلسه مشورتی و داوری برگزار می‌کنند که جلسه نهایی است، یعنی عقل را روی هم می‌ریزند و بعد داوری می‌کنند، اما این رویه که عقل‌های دسته‌جمعی به کمک یکدیگر آیند را نیز حضرت موسی‌بن‌جعفر(ع) بالجمله قبول ندارد، چون این‌ها نیز اشتباهات زیادی داشته‌اند.

وی در ادامه افزود: همچنین علم نیز اشتباهات زیادی داشته است. مسئله علم را در اینترنت ببینید که چطور دیروز علم گفته این مطلب در پزشکی، جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی و روانشناسی درست است، ولی دو روز بعد دانشمندان بزرگی می‌گویند که به این دلیل مطلب درست نیست؛ بنابراین به صورت بالجمله نمی‌شود به عقل تکیه کرد که تمام امور را به داوری عقل سپرد. علم نیز داوری محدودی دارد و تا حدودی می‌تواند حق را بگوید و به علم نیز نمی‌شود کل داوری را محول کرد. به انسان نیز نمی‌شود به صورت کامل اصالت داد، چون مملوک است.

انصاریان بیان کرد: میلیون‌ها برنامه در این عالم در اختیار انسان نیست، بنابراین چه اصالتی برای او متصور است؟ ولی تا حدی داوری عقل قابل قبول است. عقل داوری می‌کند که کل مردم دنیا گمراه، بدبخت، شقی، بیچاره و پست هستند و عاقبت بدی دارند. مثلاً بودایی‌ها می‌گویند که آدم شرور عاقبت بسیار بدی دارد و توضیح می‌دهند که عاقبت بد چیست. البته کاری با درستی یا نادرستی حرف آن‌ها ندارم، چه اینکه دیگر ادیان نیز همین را می‌گویند. عقل نمی‌گوید که از آدم تا خاتم همه بد و شر هستند، حالا آن‌هایی که اهل هر دینی هستند اهل عذاب هستند و همچنین عقل هیچ وقت نمی‌گوید که همه مردم از ابتدا تا انتها خوب و عالی و آراسته هستند. اگر هم بگوید کسی قبول نمی‌کند؛ بنابراین باید پذیرفت که مردم عالم از ابتدا تا انتها دو گروه یعنی بد و یا خوب هستند. برای افرادی که اهل مطالعه نیستند نیز می‌توان در این جهت مثال‌های فراوانی را ارائه کرد؛ برای نمونه می‌توان زندگی فرعون را برای آن‌ها تعریف کرد؛ بنابراین می‌توان توضیح داد که یک گروه فرعونیان هستند که دلیل شقاوتشان این موارد است و از طرفی نیز ابراهیم(ع) و موسی(ع) را داریم که بتوانند داوری کنند.

وی در ادامه تصریح کرد: میلیون‌ها مثل می‌توان ارائه کرد که جهانیان دو بخش هستند؛ بخش خوب و بخش بد. اما داوری قرآن چیست؟ اینجا یک روایت یا جمله حکیمانه داریم که می‌گوید «کل ما حکم به العقل حکم به الشرع»، در این محدوده آنچه را که عقل داوری کند، همان را نیز شرع داوری می‌کند؛ لذا می‌بینید که از سوره حمد تا جزء آخر قرآن، خداوند جامعه جهانی را از زمان آدم تا روز قیامت دو بخش کرده است؛ برای نمونه خداوند در آیه ۷ سوره مبارکه شوری می‌فرماید: «فَرِیقٌ فِی الْجَنَّةِ وَ فَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ»، یعنی یک گروه اهل سعادت و یک گروه نیز اهل جهنم هستند.

انصاریان در بخش دیگری از سخنان خود به روایتی از امام علی(ع) اشاره و بیان کرد: امام علی(ع) در نهج‌البلاغه جمله‌ای دارند که می‌فرمایند «إِنَّ الدُّنْیَا دَارُ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَقَهَا وَ دَارُ عَافِیَةٍ لِمَنْ فَهِمَ عَنْهَا وَ دَارُ غِنًى لِمَنْ تَزَوَّدَ مِنْهَا وَ دَارُ مَوْعِظَةٍ لِمَنِ اتَّعَظَ بِهَا مَسْجِدُ أَحِبَّاءِ اللَّهِ وَ مُصَلَّى مَلَائِکَةِ اللَّهِ وَ مَهْبِطُ وَحْیِ اللَّهِ وَ مَتْجَرُ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ؛ همانا دنیا سراى راستى براى راست گویان، و خانه تندرستى براى دنیا شناسان، و خانه بى نیازى براى توشه گیران، و خانه پند، براى پندآموزان است. دنیا سجده گاه دوستان خدا، نمازگاه فرشتگان الهى، فرودگاه وحى خدا، و جایگاه تجارت دوستان خداست».

پول کِشنده به شهوات است

وی با اشاره به سخنان امام علی(ع) در مورد کسانی که فریب دنیا را می‌خورند، تصریح کرد: امام(ع) در روایت دیگری می‌فرمایند که «الدُّنْیَا تَغُرُّ وَ تَضُرُّ»، یعنی دنیا و امور مادی و شهوات به شدت فریبنده هستند و اگر سست باشید، اراده شما ضعیف باشد، تقوا نداشته باشید و دیندار واقعی نباشید، پول، شکم، شهوت و ...، شما را جذب می‌کند و تا زمانی که در او هستید، دائماً سر شما کلاه می‌گذارد. غرور یعنی فریب و خود پروردگار نیز در قرآن فرمود «وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلاّ مَتاعُ الْغُرُورِ». همچنین حضرت علی(ع) یک جمله در نهج‌البلاغه پیرامون مادیات دارد که به جهت حجم نصف یک خط هم نمی‌شود و می‌فرمایند که «المال مادة الشهوات»، این پول کِشنده شما به شهوات ابلیسی است. این امور شما را فریب می‌دهد و در فریب دادن شما از یاد خدا و قیامت و مرگ غافل می‌شوید، چون شما را کارزده می‌کنید. این قدر کارزده می‌شوید که یک روزی پدرتان دستتان را می‌گرفت و به مسجد می‌برد، اما الآن چندین سال است که دوست شما می‌گوید که در طول ۳۶۵ روز یک شب ۲۱ رمضان را به مسجد بیا، می‌گویید که کار دارم و نمی‌توانم.

انصاریان در ادامه با اشاره به عاقبت فریب خوردن از ابلیس افزود: امام علی(ع) فرمود وقتی دنیا سر شما را کلاه می‌گذارد، فکر می‌کنید که دستش را روی سینه می‌گذارد و به اصطلاح می‌گوید که مرحمت شما زیاد و دیگر کاری به شما ندارد؟ خیر در این فضای فریب فروتر خواهید رفت و ضرر بیشتری خواهید دید؛ لذا از هر راهی دوست دارید پول به دست آورید. شما جلسات محاکمه اختلاس‌گران را ببیند که چگونه سندسازی کرده و پول‌های کلان را به دست آورده‌اند. وقتی هم که دستگیر می‌شوند چندین نوع دروغ می‌گویند که نجات پیدا کنند و این همان زیانی است که امام(ع) می‌فرماید.

این استاد برجسته اخلاق بیان کرد:، کار دیگر نیز این است که وقتی نفس بند آمد، تمام ثروت جمع شده به انسان می‌گویند که من را رها کن، چون برای ورثه‌ات هستم و یک گروه زیادی در دنیا این فریب را خوردند، ضرر کردند، مردند و آنچه به جا گذاشتند به ورثه رسید. همچنین امام علی(ع) در بخش دیگری می‌فرمایند، تمام تبعات اموال به جا مانده از این فرد فریب خورده که عذاب‌های مختلفی برای او در پی دارد نیز بر عهده خود او است.

انتهای پیام