در خانه سینما بررسی شد؛
مستند 50 ساله «خانه خدا»؛ همچنان جهانی و بی‌نظیر
گروه هنر ــ محمد تهامی‌نژاد در جلسه نقد و بررسی فیلم «خانه خدا» گفت: این کار مستند در سال 45 به نمایش عمومی درآمد و حتی کسانی که حاضر نبودند قدم در سالن‌های سینما بگذارند با خانواده‌هایشان برای تماشای فیلم به سینماها رفتند.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ عصر روز گذشته 12 خردادماه پس از نمایش مستند «خانه خدا» این فیلم با حضور ابراهیم تهامی‌نژاد و رضا درستکار در سالن سیف‌الله داد خانه سینما، نقد و بررسی شد.
در ابتدای این جلسه، تهامی‌نژاد اظهار کرد: خانه خدا سال 45 روی پرده سینماها رفت. این کار در تهران و در چهار شهر بزرگ دیگر نیز به نمایش درآمد. نکته جالب این‌که این فیلم باوجود ساختار مستند خود توانست فروش خیره‌کننده‌ای داشته باشد.
وی افزود: برای تماشای خانه خدا، افرادی به سالن سینما مراجعه می‌کردند که شاید تا به آن روز به‌واسطه اعتقادات مذهبی‌شان به سینماها نرفته بودند، اما این اثر به آن‌ها انگیزه داد تا در سینما حضور یافته و لذتی معنوی را در سالن‌های نمایش تجربه کنند. نکته جالب در همین رابطه فضاسازی خوبی بود که مسئولان سینما در آن دوران برای اقشار مذهبی فراهم کرده بودند، بدین شکل که سالن‌ها به لحاظ تصویر و عکس عاری از عکس فیلم‌های سینمایی بود، همچنین قبل از شروع فیلم به روال همه آثار سرود شاهنشاهی پخش نشد.
وی افزود: برای تماشای خانه خدا، افرادی به سالن سینما مراجعه می‌کردند که شاید تا به آن روز به‌واسطه اعتقادات مذهبی‌شان به سینماها نرفته بودند، اما این اثر به آن‌ها انگیزه داد تا در سینما حضور یافته و لذتی معنوی را در سالن‌های نمایش تجربه کنند. نکته جالب در همین رابطه فضاسازی خوبی بود که مسئولان سینما در آن دوران برای اقشار مذهبی فراهم کرده بودند، بدین شکل که سالن‌ها به لحاظ تصویر و عکس عاری از عکس فیلم‌های سینمایی بود، همچنین قبل از شروع فیلم به روال همه آثار سرود شاهنشاهی پخش نشد.
احترام و عزت، شاخصه اصلی «خانه خدا» است
تهامی‌نژاد با بیان این‌که این فیلم نمونه‌ای کامل از یک اثر واقع‌گرا است گفت: احترام و عزت، شاخصه اصلی خانه خداست، برای همین بعد از گذشت بیش از 50 سال هنوز از آن به‌عنوان یک اثر فاخر نام برده می‌شود. دلیل این موضوع را من در یک عامل توصیف می‌کنم آن‌هم واقع‌نگری حاکم در اثر بود.
وی درباره کارگردانی خانه خدا توضیح داد: درباره این موضوع، بحث‌های فراوانی مطرح‌شده است، اما هنوز به‌طورقطع نام فردی به منزله کارگردانی این فیلم مطرح نمی‌شود، حتی در تیتراژ نسخه فارسی خانه خدا، نام کارگردان آورده نشده است، ولی در نسخه انگلیسی اسم ابوالقاسم رضایی به‌عنوان کارگردان آورده شده است. درباره کارگردانی جلال مقدم هم باید بگویم عده‌ای این فیلم‌ساز فقید را کارگردان خانه خدا می‌دانند، اما خود مقدم نیز تأکید داشت این کار کارگردانی مشخصی ندارد برای همین نام کارگردان آورده نشده است.
این سینماگر درباره ادعای ابراهیم گلستان نیز چنین توضیح داد: در نامه ابراهیم گلستان تأکید شده بود که ابوالقاسم رضایی، کارگردان این مستند است، اما اگر نظر شخصی من را جویا باشید، باید بگویم این فیلم حاصل کار مشترک است، حتی فیلمبرداران این کار را باید جز گروه کارگردانی محسوب شوند، چون اصیل‌ترین شاخصه مستند خانه خدا، تصویر است.
این مستند‌ساز درباره تکرار برخی مناسک در این کار توضیح داد: شاید این سؤال مطرح شود، چرا در خانه خدا برخی مناسک دو بار نشان داده می‌شود؟ جواب این سؤال این است که برگزاری توأمان حج عمره و تمتع این‌گونه ایجاد می‌کند که مناسک دو بار برگزار شود، پس این موضوع را نباید به منزله نقطه‌ضعف نام برد، بلکه ویژگی مناسک حج است.
تهامی‌نژاد با بیان این‌که این فیلم نمونه‌ای کامل از یک اثر واقع‌گرا است گفت: احترام و عزت، شاخصه اصلی خانه خداست، برای همین بعد از گذشت بیش از 50 سال هنوز از آن به‌عنوان یک اثر فاخر نام برده می‌شود. دلیل این موضوع را من در یک عامل توصیف می‌کنم آن‌هم واقع‌نگری حاکم در اثر بود.
وی درباره کارگردانی خانه خدا توضیح داد: درباره این موضوع، بحث‌های فراوانی مطرح‌شده است، اما هنوز به‌طورقطع نام فردی به منزله کارگردانی این فیلم مطرح نمی‌شود، حتی در تیتراژ نسخه فارسی خانه خدا، نام کارگردان آورده نشده است، ولی در نسخه انگلیسی اسم ابوالقاسم رضایی به‌عنوان کارگردان آورده شده است. درباره کارگردانی جلال مقدم هم باید بگویم عده‌ای این فیلم‌ساز فقید را کارگردان خانه خدا می‌دانند، اما خود مقدم نیز تأکید داشت این کار کارگردانی مشخصی ندارد برای همین نام کارگردان آورده نشده است.
این سینماگر درباره ادعای ابراهیم گلستان نیز چنین توضیح داد: در نامه ابراهیم گلستان تأکید شده بود که ابوالقاسم رضایی، کارگردان این مستند است، اما اگر نظر شخصی من را جویا باشید، باید بگویم این فیلم حاصل کار مشترک است، حتی فیلمبرداران این کار را باید جز گروه کارگردانی محسوب شوند، چون اصیل‌ترین شاخصه مستند خانه خدا، تصویر است.
این مستند‌ساز درباره تکرار برخی مناسک در این کار توضیح داد: شاید این سؤال مطرح شود، چرا در خانه خدا برخی مناسک دو بار نشان داده می‌شود؟ جواب این سؤال این است که برگزاری توأمان حج عمره و تمتع این‌گونه ایجاد می‌کند که مناسک دو بار برگزار شود، پس این موضوع را نباید به منزله نقطه‌ضعف نام برد، بلکه ویژگی مناسک حج است.
تدوینی متفاوت و جذاب
وی درباره تدوین کار هم اظهار کرد: مونتاژ این مستند در «ایران فیلم» انجام شد و به عقیده من جلال مقدم و ابوالقاسم رضایی به‌طور مشترک تدوین آن را انجام داده‌اند، البته برای این گفته مدرکی ندارم ولیکن تجربه و استنباط من این موضوع را بیان می‌کند. درباره مونتاژ این کار ذکر نکته‌ای را ضروری می‌دانم آن‌هم این‌که تدوین به‌شدت سحرا‌نگیز و خیره‌کننده است به‌نحوی‌که بعد از 45 سال هنوز دیدن خانه خدا دوست‌داشتنی است.
درستکار منتقد حاضر در جلسه درباره خانه خدا تصریح کرد: ابتدا از فیلم‌خانه ملی تشکر می‌کنم که خانه خدا را به شکلی باکیفیت تصحیح کرد. این مستند را برای سومین یا چهارمین بار بود که می‌دیدم، اما بازهم جذب لحظات ناب خانه خدا شدم، چون هر آنچه در کار دیده می‌شود بر پایه باور و اعتقاد قلبی بود. درباره کارهای دینی قبل از انقلاب باید نکته‌ای را بیان کنم آن‌هم این‌که در مستند‌های نظیر خانه خدا اثر با موضوع مواجه می‌شود و هیچ‌چیز دیگری در این میان وجود ندارد، اما متأسفانه در آثار امروزی به‌واسطه برخی منافع مادی موضوعات منفعت‌طلبانه در آثار دیده می‌شود.
وی ادامه داد: در خانه خدا، نه عشق خارج از عرف می‌بینیم نه نفرت، یعنی هیچ‌گونه اغراقی در اثر وجود ندارد، این موضوع مهم‌ترین شاخصه‌ای است که برای یک کار مستند می‌توان برشمرد. بحث بعدی درباره خانه خدا به بی‌جهت بودن مستند مربوط می‌شود. در این مستند تنها حج مهم است و این‌که بخواهیم در آن فرد یا اعتقاد خاصی را تبلیغ کنیم، وجود ندارد پس همه مسلمانان جهان با آن ارتباط برقرار می‌کنند. گواه این ادعا نیز نمایش خانه خدا در 82 کشور جهان است.
درستکار درباره کارگردانی خانه خدا گفت: از نگاه من این مستند هیچ ربطی به جلال مقدم ندارد، حتی من در گفت‌‌و‌گوهایی که با مقدم داشتم خود او نیز پیرامون این موضوع ادعایی نداشت، ولی باور شخصی من این است که تدوین زیبا این اثر، حاصل کار جلال مقدم و ابوالقاسم رضایی است.
وی درباره تدوین کار هم اظهار کرد: مونتاژ این مستند در «ایران فیلم» انجام شد و به عقیده من جلال مقدم و ابوالقاسم رضایی به‌طور مشترک تدوین آن را انجام داده‌اند، البته برای این گفته مدرکی ندارم ولیکن تجربه و استنباط من این موضوع را بیان می‌کند. درباره مونتاژ این کار ذکر نکته‌ای را ضروری می‌دانم آن‌هم این‌که تدوین به‌شدت سحرا‌نگیز و خیره‌کننده است به‌نحوی‌که بعد از 45 سال هنوز دیدن خانه خدا دوست‌داشتنی است.
درستکار منتقد حاضر در جلسه درباره خانه خدا تصریح کرد: ابتدا از فیلم‌خانه ملی تشکر می‌کنم که خانه خدا را به شکلی باکیفیت تصحیح کرد. این مستند را برای سومین یا چهارمین بار بود که می‌دیدم، اما بازهم جذب لحظات ناب خانه خدا شدم، چون هر آنچه در کار دیده می‌شود بر پایه باور و اعتقاد قلبی بود. درباره کارهای دینی قبل از انقلاب باید نکته‌ای را بیان کنم آن‌هم این‌که در مستند‌های نظیر خانه خدا اثر با موضوع مواجه می‌شود و هیچ‌چیز دیگری در این میان وجود ندارد، اما متأسفانه در آثار امروزی به‌واسطه برخی منافع مادی موضوعات منفعت‌طلبانه در آثار دیده می‌شود.
وی ادامه داد: در خانه خدا، نه عشق خارج از عرف می‌بینیم نه نفرت، یعنی هیچ‌گونه اغراقی در اثر وجود ندارد، این موضوع مهم‌ترین شاخصه‌ای است که برای یک کار مستند می‌توان برشمرد. بحث بعدی درباره خانه خدا به بی‌جهت بودن مستند مربوط می‌شود. در این مستند تنها حج مهم است و این‌که بخواهیم در آن فرد یا اعتقاد خاصی را تبلیغ کنیم، وجود ندارد پس همه مسلمانان جهان با آن ارتباط برقرار می‌کنند. گواه این ادعا نیز نمایش خانه خدا در 82 کشور جهان است.
درستکار درباره کارگردانی خانه خدا گفت: از نگاه من این مستند هیچ ربطی به جلال مقدم ندارد، حتی من در گفت‌‌و‌گوهایی که با مقدم داشتم خود او نیز پیرامون این موضوع ادعایی نداشت، ولی باور شخصی من این است که تدوین زیبا این اثر، حاصل کار جلال مقدم و ابوالقاسم رضایی است.
مستندسازی امروز، دستکاری شده است
درستکار با بیان این‌که سینمای مستند امروز به‌شدت دستکاری شده است، تأکید کرد: این را قبول دارم مستند در مقایسه با سینمای داستانی اصالت بیشتری دارد، چون اصولاً سینمای داستانی تقلبی شده است، ولیکن در حوزه مستند نیز، اصالت لازم را از دست داده‌ایم و کارهایمان به‌نوعی دستکاری شده است. این ضعف آشکار در شرایطی است که در آثاری چون خانه خدا، زیبایی‌شناسی به شکل کاملاً فعالی مشاهده می‌کنیم.
درستکار با تأکید بر این‌که شور و اشتیاقی که در آثار دینی زمان حال دیده می‌شود، واقعی نیست، گفت: حرف اصلی من این است که در کارهایی که این برچسب‌ها را بر خود دارند، حس واقعی دیده نمی‌شود، زیرا همان‌گونه که گفتم دلیل ساخت آن‌چنان بر پایه واقعیت و احساس درونی شکل نگرفته است.
درستکار درباره سکانس نماز خواندن در خانه خدا اظهار کرد: در آثار سینمایی و مستند بسیاری، صحنه نماز خواندن را دیده‌ایم، ولی به نظرم در هیچ‌یک از آن‌ها به‌اندازه خانه خدا، نماز خواندن زیبا تصویر نشده است. دلیل این امتیاز نیز تنها به عشق سازندگان کار ربط دارد، البته فیلمبرداری با چهار دوربین هم به زیبا شدن این سکانس کمک وافری کرده است.
درستکار در انتها با تأکید بر این‌که خانه خدا اولین مستند در جهان اسلام است که به حج پرداخته است، تأکید کرد: جالب است بدانید این مستند اولین کار در جهان اسلام است که در آن حج به‌صورت کاملی مد نظر قرار گرفته است. نکته درخور توجه این است که بعد از گذشت 50 سال هنوز هم از این کار به عنوان زیباترین مستند با محوریت حج نام‌برده می‌شود.
درستکار با بیان این‌که سینمای مستند امروز به‌شدت دستکاری شده است، تأکید کرد: این را قبول دارم مستند در مقایسه با سینمای داستانی اصالت بیشتری دارد، چون اصولاً سینمای داستانی تقلبی شده است، ولیکن در حوزه مستند نیز، اصالت لازم را از دست داده‌ایم و کارهایمان به‌نوعی دستکاری شده است. این ضعف آشکار در شرایطی است که در آثاری چون خانه خدا، زیبایی‌شناسی به شکل کاملاً فعالی مشاهده می‌کنیم.
درستکار با تأکید بر این‌که شور و اشتیاقی که در آثار دینی زمان حال دیده می‌شود، واقعی نیست، گفت: حرف اصلی من این است که در کارهایی که این برچسب‌ها را بر خود دارند، حس واقعی دیده نمی‌شود، زیرا همان‌گونه که گفتم دلیل ساخت آن‌چنان بر پایه واقعیت و احساس درونی شکل نگرفته است.
درستکار درباره سکانس نماز خواندن در خانه خدا اظهار کرد: در آثار سینمایی و مستند بسیاری، صحنه نماز خواندن را دیده‌ایم، ولی به نظرم در هیچ‌یک از آن‌ها به‌اندازه خانه خدا، نماز خواندن زیبا تصویر نشده است. دلیل این امتیاز نیز تنها به عشق سازندگان کار ربط دارد، البته فیلمبرداری با چهار دوربین هم به زیبا شدن این سکانس کمک وافری کرده است.
درستکار در انتها با تأکید بر این‌که خانه خدا اولین مستند در جهان اسلام است که به حج پرداخته است، تأکید کرد: جالب است بدانید این مستند اولین کار در جهان اسلام است که در آن حج به‌صورت کاملی مد نظر قرار گرفته است. نکته درخور توجه این است که بعد از گذشت 50 سال هنوز هم از این کار به عنوان زیباترین مستند با محوریت حج نام‌برده می‌شود.
داود کنشلو
انتهای پیام
گزارش خوب و مبسوطی بود