حجت‌الاسلام علوی‌مهر:
روش‌های تفسیری قرآن به قرآن، روایی و عقلی دارای حجیت شرعی است + نقد
گروه حوزه‌های علمیه ــ عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) گفت: روش در جایی وجود دارد که اصالت و حجت شرعی داشته باشد لذا سه روش تفسیر قرآن به قرآن، روایی و عقلی سه روش اصلی و دارای حجیت هستند.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حسین علوی مهر، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی (ص) امروز 30 خردادماه در سومین سمینار دومین کنفرانس قرآن‌پژوهی پیشرفت که در مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) برگزار شد با اشاره به بحث اصالت منبع در روش‌های تفسیری گفت: یکی از مشکلات کنونی در بحث روش‌های تفسیری، تعدد و تکثر عناوین مانند مکاتب و مناهج، اسلوب و مذاهب تفسیری و ... است و هر کسی واژه متناسب با سلیقه خود را به کار می‌برد که در دهه اخیر عنوان «روش‌ها و گرایش‌ها» بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.وی با اشاره به لزوم اصالت‌بخشی و مبناسازی این دانش برای کاهش این اختلافات بیان کرد: تقریبا سه نظریه در این زمینه وجود دارد؛ گلدزیهر و به تبع ایشان ذهبی در التفسیر و المفسرون بحث از «مذهب» در این زمینه کرده و به عنوان مذاهب تفسیری از آن نام می‌برد؛ دیدگاه دوم سخن از اجتهاد است مثلا تفسیر اجتهادی عرفانی، اجتهادی ادبی، علمی و فلسفی و ... که همه جا بر مبنای اجتهاد جلو رفته و اصطلاح اجتهاد را که در فقه و اصول جا افتاده برای همه علوم به کار برده است که این علوم در واقع ابزار هستند.
علوی‌مهر اظهار کرد: این تقسیم‌بندی اشکالات مبنایی دارد، زیرا اجتهاد نمی‌تواند مبنای تفسیر قرآن باشد، زیرا تفاسیر ادبی و باطنی و عقلی و ... مضاف الیه (ادبی، عرفانی و ...) را دارند لذا نیازی به اینکه ما مبنا را اجتهاد قرار دهیم نیست و تقسیم‌بندی منطقی نخواهد بود.
اصالت منبع در روش‌های تفسیری
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی تصریح کرد: تقسیم‌بندی سومی که وجود دارد و رایج‌تر است و شاید معتبرتر باشد بحث اصالت منبع در روش‌های تفسیری است و منظور از منبع نیز منبع دارای اصالت و قدرت حجیت است و می‌توان از آن استنباط شرعی داشته باشیم مانند قرآن و سنت که دارای حجیت ذاتی هستند البته اجماع این کارآیی را ندارد، زیرا حجیت ذاتی ندارد ضمن اینکه عقل هم دارای پشتوانه آیه‌ای و روایی است.
علوی‌مهر با بیان این که روش در جایی وجود دارد که اصالت و حجت شرعی داشته باشد، اظهار کرد: لذا سه روش تفسیر قرآن به قرآن، روایی و عقلی سه روش اصلی و دارای حجیت هستند و اینکه از تفسیر اجتهادی استفاده کنیم درست نیست؛ البته در گرایش می‌توانیم ابزاری مانند ادبیات، فلسفه، عرفان و ... را به کارببریم، زیرا دلیلی بر حجیت فلسفه و عرفان و حتی علوم تجربی هم نداریم البته آیت‌الله جوادی آملی معتقد است که اگر علوم تجربی به قطعیت رسید حجیت می‌یابد، ولی مبنای علوم تجربی استقرایی و دارای احتمال خطا است.
وی با تاکید بر اینکه باید میان روش و گرایش در تفسیر تمایز روشنی قائل شویم و خلط در این مباحث نشویم، بیان کرد: روش‌ها براساس منبع و اصالت منبع است و گرایشات براساس تخصص و ابزار است و این تفکیک از منطق علمی و دینی برخوردار است و می‌تواند مبنا قرار بگیرد.
علوی‌مهر تصریح کرد: روش تفسیری عبارت از شیوه روشن و منظمی است که مفسر براساس منبع و دارای شرائط لازم تفسیری است که مفسر تفسیر کند، ولی در روش، مفسر براساس ابزار و پیش فرض‌ها و علوم و تخصص به تفسیرمی‌پردازد که احتمال تفسیر صحیح و برداشت به رأی و شاذ و ... در آن وجود دارد.
علوی‌مهر با بیان اینکه در روش، منبع تفسیر باید از ابزار جدا شود، گفت: مقصود از منبع چیزی است که دارای حجیت شرعی باشد لذا ابزار و تخصص دارای حجیت برای ما نیست؛ لغت و سیاق و ادبیات شاهد قوی می‌تواند برای ما باشد، ولی دارای حجیت نیست؛ مثلا در بیشتر تقسیم بندی‌ها، تفسیر فقهی و آیات الاحکام جزء روش‌ها بیان شده در حالی که تفسیری موضوعی است و جزء روش‌ها دسته‌بندی می‌شود.
علوی مهر بیان کرد: هدف بنده از این تحقیق تاکید بر این است که آنچه در وضع موجود از تفاسیر داریم و می‌خواهیم تقسیم‌بندی داشته باشیم این تقسیم بندی باید از پشتوانه منطقی برخوردار باشد و در واقع دارای حجیت شرعی باشد در حالی که در دوره معاصر ده‌ها تفسیر وجود دارند که به شکل درستی قسمت بندی نشده است.
علوی‌مهر با بیان این که روش در جایی وجود دارد که اصالت و حجت شرعی داشته باشد، اظهار کرد: لذا سه روش تفسیر قرآن به قرآن، روایی و عقلی سه روش اصلی و دارای حجیت هستند و اینکه از تفسیر اجتهادی استفاده کنیم درست نیست؛ البته در گرایش می‌توانیم ابزاری مانند ادبیات، فلسفه، عرفان و ... را به کارببریم، زیرا دلیلی بر حجیت فلسفه و عرفان و حتی علوم تجربی هم نداریم البته آیت‌الله جوادی آملی معتقد است که اگر علوم تجربی به قطعیت رسید حجیت می‌یابد، ولی مبنای علوم تجربی استقرایی و دارای احتمال خطا است.
وی با تاکید بر اینکه باید میان روش و گرایش در تفسیر تمایز روشنی قائل شویم و خلط در این مباحث نشویم، بیان کرد: روش‌ها براساس منبع و اصالت منبع است و گرایشات براساس تخصص و ابزار است و این تفکیک از منطق علمی و دینی برخوردار است و می‌تواند مبنا قرار بگیرد.
علوی‌مهر تصریح کرد: روش تفسیری عبارت از شیوه روشن و منظمی است که مفسر براساس منبع و دارای شرائط لازم تفسیری است که مفسر تفسیر کند، ولی در روش، مفسر براساس ابزار و پیش فرض‌ها و علوم و تخصص به تفسیرمی‌پردازد که احتمال تفسیر صحیح و برداشت به رأی و شاذ و ... در آن وجود دارد.
علوی‌مهر با بیان اینکه در روش، منبع تفسیر باید از ابزار جدا شود، گفت: مقصود از منبع چیزی است که دارای حجیت شرعی باشد لذا ابزار و تخصص دارای حجیت برای ما نیست؛ لغت و سیاق و ادبیات شاهد قوی می‌تواند برای ما باشد، ولی دارای حجیت نیست؛ مثلا در بیشتر تقسیم بندی‌ها، تفسیر فقهی و آیات الاحکام جزء روش‌ها بیان شده در حالی که تفسیری موضوعی است و جزء روش‌ها دسته‌بندی می‌شود.
علوی مهر بیان کرد: هدف بنده از این تحقیق تاکید بر این است که آنچه در وضع موجود از تفاسیر داریم و می‌خواهیم تقسیم‌بندی داشته باشیم این تقسیم بندی باید از پشتوانه منطقی برخوردار باشد و در واقع دارای حجیت شرعی باشد در حالی که در دوره معاصر ده‌ها تفسیر وجود دارند که به شکل درستی قسمت بندی نشده است.
شرعی کردن روش؛ محل نزاع و چالش
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام محسن الویری، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در نقد سخنان وی بیان کرد: یک فرد مجموعه آثاری دارد و گاهی آن را براساس اندازه کتاب و گاهی براساس حجم و رنگ و ... تقسیم‌بندی می‌کند که لزوما نمی‌توان گفت این تقسیم‌بندی غلط است زیرا براساس مبنای خود این کار را کرده است لذا اگر کسی از تفاسیر تقسیم‌بندی با مبنای خود را انجام دهد نمی‌توانیم بگوئیم که غلط است که علوی مهر پاسخ داد هر نوع تقسیم‌بندی باید دارای ضابطه باشد و در تفسیر معتقدم که باید حجیت شرعی داشته باشد.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سیعد بهمنی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم گفت: روش مسئله‌ای فرادینی و قبل از دین است و اینکه بخواهیم به آن حجیت شرعی ببخشیم محل بحث‌های چالشی و فراوان است.
وی در عین حال تاکید کرد که وضعیت تقسیم‌بندی تفاسیر وضعیت نابسامانی دارد که باید به آن سامان بدهیم تا در مباحثات روش مناسب و نقطه مشترکی برای بحث ایجاد شود.
انتهای پیام
