چرا مسلمانان بنیانگذار حقوق بشر و شهروندی نبوده‌اند؟
گروه جامعه ــ در نشست «تعامل گفتمان حقوق بشر در اسلام و حقوق بین‌الملل» تفاوت بین قول و عمل مسلمانان به عنوان یکی از دلایلی مطرح شد که علی‌رغم وجود مبانی فقهی و حقوقی قوی در اسلام، باعث شده مسلمانان نتوانند پیشتاز حقوق بشر در جهان شوند.
به گزارش ایکنا؛ نشست بررسی «تعامل گفتمان حقوق بشر در اسلام و حقوق بین‌الملل» امروز دوشنبه سوم تیر ماه در خبرگزاری ایکنا برگزار شد. در این نشست دو سؤال اصلی «چرا مسلمانان علی‌رغم داشتن منابع مهم حقوقی در اسلام طلایه‌دار مطرح کردن حقوق بشر و حقوق شهروندی در جهان نشده‌اند؟» و «چه تعاملی بین حقوق بشر در اسلام و حقوق بین‌الملل باید وجود داشته باشد» محور بحث قرار گرفت.
در این نشست که حجت‌الاسلام علی آل بویه، رئیس هیئت مدیره انجمن علمی فقه و حقوق شهروندی ایران، جواد نوروزی، رئیس شورای سیاست‌گذاری دبیرخانه حقوق شهروندی و ندا نبوی طباطبایی، نویسنده کتاب «تعامل گفتمان حقوق بشر در اسلام و حقوق بین‌الملل» حضور داشتند، حجت‌الاسلام آل‌بویه با اشاره به اینکه در ایران قبل از اسلام مباحث حقوقی پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک مورد توجه بوده است، گفت: پس از انقلاب اسلامی نیز مسئله حقوق افراد و شهروندان مورد توجه قرار گرفت و مباحث مختلفی به غیر از حقوق عمومی در کشور مطرح شد.
وی ادامه داد: در دهه چهارم انقلاب نیز این توجه‌ها منتج به مطرح شدن گسترده مسئله حقوق شهروندی در کشور شد، به نحوی که خود رئیس‌جمهور به مسئله حقوق شهروندی ورود کرد.
اسلام برای هر خراش و هر گفتار قانون دارد
حجت‌الاسلام آل‌بویه به مطرح شدن جزئیات حقوقی در مباحث اسلامی اشاره و اظهار کرد: در اسلام به غیر از حقوق انسان‌ها، حقوق موجودات زنده، طبیعت و حیوانات نیز مورد توجه قرار گرفته و در حوزه حقوق انسان‌ها نیز برای حتی خراش‌های ایجاد شده در بدن انسان‌ها با توجه به میزان آن دیه تعیین شده است و حتی گفتار و کلام انسان نیز دارای قوانین مشخص و قضایی است.
وی به تاریخچه نگارش مباحث حقوقی در جهان اسلام اشاره و خاطرنشان کرد: محقق حلی 300 کتاب در خصوص حقوق نوشته و شهید اول در «لمعه» و شهید ثانی در «شرح لمعه» به حقوق در اسلام پرداخته‌اند.
رئیس هیئت مدیره انجمن علمی فقه و حقوق شهروندی ایران در پاسخ به این سؤال که علی‌رغم این همه منبع علمی در مبحث حقوق در اسلام چرا مسلمانان و ایرانیان سردمدار مطرح کردن حقوق بشر در جهان نبوده‌اند؟ گفت: در منابع ما سردمدار هستیم، اما تمام توجه دنیای امروز به ضربه زدن به جمهوری اسلامی است، به ویژه اینکه گفتمان ایران اسلامی برایشان خطرناک است.
انتشار 60 کتاب با محور اسلام و حقوق شهروندی
در ادامه این نشست، جواد نوروزی، رئیس شورای سیاست‌گذاری دبیرخانه حقوق شهروندی با اشاره به همکاری مشترک دبیرخانه حقوق شهروندی و خبرگزاری ایکنا در زمینه تحلیل حقوق شهروندی از دیدگاه اسلام، گفت: تاکنون 60 عنوان کتاب تخصصی با محور اسلام و حقوق شهروندی منتشر شده که دو کتاب توسط ندا نبوی طباطبایی تألیف شده است.
ندا نبوی طباطبایی، نویسنده کتاب «تعامل گفتمان حقوق بشر در اسلام و حقوق بین‌الملل» نیز طی سخنانی در خصوص تعامل گفتمان حقوق بشر در اسلام و حقوق بین‌الملل، گفت: تبلیغات گسترده‌ای علیه اسلام صورت گرفته و اسلام به عنوان دین خشونت مطرح می‌شود و هدف من از نگارش این کتاب نشان دادن چهره حقیقی اسلام در زمینه حقوق بشر بوده است.
وی ادامه داد: از جمله خطاب‌های قرآن « يا ايها الناس» و « یا ایها الانسان» است. یعنی انسان به ذات انسانی خود و بدون توجه به نژاد، قومیت، جنسیت و ... مورد خطاب قرآن قرار گرفته است. بررسی حقوق بشر در اسلام نشان می‌دهد این حقوق متعالی‌تر از حقوق بشر بین‌المللی است.
طباطبایی با تأکید بر اینکه حقوق بشر مطرح شده در نظام بین‌المللی قابل ستایش است، چرا که از تجربیات بشر در طول سال‌های تبعیض و جنگ حاصل شده، اما جایگاه آن صرفاً غربی نیست، گفت: در بحث تعامل اسلام و حقوق بین‌المللی سه رویکرد مطرح است: رویکرد اول اینکه حقوق بشر مسئله‌ای غربی است و نباید به آن توجه کرد، رویکرد دوم اینکه به طور مطلق و کامل حقوق بشر بین‌المللی را بپذیریم و رویکرد سوم اینکه حقوق بشر مسئله‌ای ذاتی و فطری است که قبل از غرب در اسلام و ادیان الهی مطرح شده است و باید نگاه ما به غرب با رویکردی انتخابی، آگاهانه و همراه با تعامل سازنده باشد.
این نویسنده کشورمان عنوان کرد: اگر بررسی آگاهانه داشته باشیم، متوجه می‌شویم که علی‌رغم برخی اختلاف‌ها بین حقوق بشر اسلامی و بین‌المللی در ماهیت و محتوا، بین این دو حقوق تشابهات زیادی وجود دارد و اگر بین این دو حقوق تعامل برقرار کنیم، می‌تواند منجر به تعالی حقوق بشر شود.
وی با اشاره به ایکه عقل حجت باطنی خدا برای هدایت انسان است، گفت: حقوق بشر بین‌المللی محصول عقل است، بنابراین از دیدگاه اسلام توجه به عقل هم می‌تواند از جایگاه بالایی برخوردار باشد و این وحی است که افق دید عقل را گسترش می‌دهد.
خواستگاه؛ نکته تمایز حقوق بشر اسلامی و بین‌المللی
طباطبایی در خصوص تفاوت حقوق بشر از دیدگاه اسلام و حقوق بین‌الملل، گفت: نقطه تمایز خواستگاه حقوق بشر از دو دیدگاه است. اسلام معتقد است حقوق بشر ذاتی، فطری و الهی است و چون این حق را خداوند به همه بشر عطا کرده است. سلب این حقوق جایز نیست چون با این کار در مقابل اراده الهی قرار می‌گیریم.
وی اضافه کرد: اما حقوق از منظر بین‌المللی جنبه قراردادی دارد و ممکن است عده‌ای زمانی اراده کرده و بخشی از حقوق بشر را با همین قراردادها سلب کنند. بر همین اساس است که معتقدیم منبع حقوق بشر در اسلام مستحکم‌تر است.
تفاوت حقیقت اسلام با رفتار مسلمانان و حقوقی که عقب ماند
این نویسنده کشورمان در پاسخ به این سؤال که چرا مسلمانان بنیانگذاری حقوق بشر و حقوق شهروندی و ترویج کننده آنها در جهان نبوده‌اند؟ گفت: یکی از دلایل این مسئله این است که حقوق بشر در بعد فقهی و مبانی دینی با آنچه در عمل در جوامع اسلامی وجود دارد، متفاوت است. یعنی حقیقت اسلام با عمل مسلمانان تفاوت دارد. به همین دلیل باید ابتدا بپرسیم چرا عامل به اجرای مبانی حقوقی اسلام نیستیم؟
وی مسئله دوم در این خصوص را کم بودن آگاهی و علم مردم نسبت به مبانی دینی عنوان کرد و گفت: وقتی علم و آگاهی مردم نسبت به مسائل و مبانی دینی گسترش و عمق پیدا کند و از سوی دیگر به این مبانی عمل شود، می‌توان انتظار داشت مسلمانان پیشتاز رشد و توسعه حقوق بشر در جهان باشند.
نقض حقوق بشر، مقابله با اراده الهی است
طباطبایی افزود: ما باید این آگاهی را داشته باشیم که عدم رعایت حقوق بشر و نقض آن، قرار دادن خود در مقابل اراده الهی است. برخی از ما مسلمانان درگیر ظاهر شده‌ایم، در حالی که انسان علاوه بر کرامت ذاتی که خداوند به او داده، باید برای کسب کرامت اکتسابی هم تلاش کند که این امر با مطالعه و آگاهی نسبت به مبانی اسلامی و عمل به آنها محقق می‌شود.
وی اضافه کرد: ما با چهار نسل حقوق بین‌الملل مواجه هستیم. نسل اول مبتنی بر آزادی، رفع موانع و لیبرالیسم، نسل دوم برگرفته از سوسیالیسم که بر فراهم کردن وسیله در مسیر زندگی بهتر و عدالت تأکید دارد، نسل سوم که خواستار تحقق حقوق همبستگی مثل توسعه جوامع انسانی، محیط زیست وبرخورداری از زندگی سالم است و نسل چهارم که بر حقوق ارتباطات، شفافیت و دسترسی به اطلاعات می‌پردازد.
نیازمندی حقوق به ارائه تقسیم‌بندی مناسب
طباطبایی تصریح کرد: این چهار نسل در آموزه‌های دینی مورد توجه بوده و ماهیت آنها وجود دارد، اما لازم است به صورت شکلی و تقسیم‌بندی آن نیز پرداخته شود.
نوروزی نیز در بخش پایانی این نشست، گفت: همانطور که مطرح شد، بسیاری از مبانی حقوق بشر در اسلام مطرح شده، اما نگاه سطحی به قوانین و اصول فقه و حقوق در اسلام منجر شده بسیاری از این حقوق در جامعه مطرح نشود. در مورد حقوق شهروندی نیز همین سطحی‌نگری رخ داده و این حقوق مهم محدود شده به راه‌اندازی یک «میز کرامت» در اداره‌ها که گاه حتی روند کار را نیز کند می‌کند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: حقوق بین‌الملل کنونی مجموعه دست‌آوردهای سال‌های طولانی دولت‌ها و ملت‌ها است و تجارب تمدن‌ها و مذاهب مختلف در آن گرد آمده است، اما امر حقوق مسئله ایستایی نیست و پویاست؛ به عنوان مثال در گذشته حقوق فضای مجازی موضوعیت نداشت، اما اکنون دارد. بر همین اساس، لازم است موضوعات حقوقی در جامعه و نگاه اسلام به آنها مدام رصد شود.
انتهای پیام
