ترکیه مقصد نخست مهاجرت کاتبان قرآن/ استعداد آری، حمایت دولتی نه
گروه ادب ــ یک خوشنویس جوان گفت: مدتی است که کاتبان و خوشنویسان قرآن برای ادامه هنر خود به ترکیه مهاجرت می‌کنند و این کشور شرایط خوبی را برای آن‌ها فراهم کرده است. در کشور ما استعداد‌های بسیاری وجود دارد، اما از آن‌ها حمایتی نمی‌شود.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ محسن عبادی، کاتب قرآن کریم، متولد ۱۳۵۷ است و از نوجوانی با این هنر آشنا شد. شاید در ابتدا چندان گرایشی به آن نداشت، اما با گذشت زمان و آشنایی بیشتر با این هنر اصیل ایرانی که با قرآن نیز پیوند عمیقی دارد، علاقه‌اش بیشتر و بیشتر شد تا جایی که در مسابقات گوناگون عناوین برگزیده را کسب کرد و کارنامه هنری او دربرگیرنده آثار ذیل است: کتابت کامل قرآن، مناجات شعبانیه، زیارت‌نامه امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س)، خوشنویسی پرچم گنبد حضرت مطهر امیرالمؤمنین(ع)، کتابت خطبه فدکیه حضرت زهرا(س) به خط نسخ جلی و ثبت آن به عنوان اثر ملی فرهنگی در سال ۱۳۸۹ و نیز خوشنویسی کتیبه‌های ۱۴ متری سر در ورودی حرم مطهر کاظمین. برای آشنایی بیشتر با مشکلات کنونی کاتبان و دغدغه‌هایشان با او به گفت‌وگو نشستیم.
خوشنویسی و کتابت قرآن را از چه زمانی آغاز کردید؟
سابقه خوشنویسی من به سال ۱۳۷۲ یعنی ۲۷ سال پیش برمی‌گردد. زمانی که نوجوان بودم، خوشنویسی را با نستعلیق شروع کردم. سه سال بعد به خط نسخ ایرانی روی آوردم. آن زمان هم آیاتی از قرآن را کتابت می‌کردم و از سال ۱۳۷۸ وارد عرصه مسابقات شدم و در اولین سال حضورم متوجه توانایی‌ها و استعدادهایم شدم. قبل از ورود علاقه خاصی نداشتم و شاید به اجبار وارد این هنر شدم، اما آن را با علاقه ادامه دادم.
کار حرفه‌ای‌تان از چه زمانی کلید خورد؟
به صورت پراکنده و غیرحرفه‌ای این کار را انجام می‌دادم تا اینکه از سازمان دارالقرآن برای کتابت قرآن سفارش گرفتم و برای آن‌ها یک قرآن کامل کتابت کردم و پس از آن نیز بخش‌هایی از قرآن را کتابت می‌کنم که سفارشی است. در حال حاضر مشغول مرمت یک قرآن خطی هستم که ۶ صفحه آن از بین رفته و باید خط آن به همان سبکی که بوده کتابت و مرمت شود. البته این گونه سفارش‌ها به صورت پیوسته وجود دارد.
مرمت از نظر فنی و حساسیت‌های کار چه تفاوت‌هایی با خوشنویسی دارد؟
کار مرمت به کیفیت خط آن قرآن برمی‌گردد. خط برخی قرآن‌ها کیفیت پایینی دارد، اما برای اینکه با همان کیفیت کتابت شود، مجبوریم به همان سبک بنویسیم و یا برخی مواقع خط‌هایی هستند که از قوت کافی برخوردارند و نیاز به مشق دارند تا بتوانیم به همان سبک بنویسیم.
برای مرمت خط به آموزش‌های خاصی نیاز است؟
نیازمند تجربه است تا در هر شرایط و اندازه‌ای بتوان نوشت. این قرآنی که من در حال مرمت آنم به اندازه کف دست است و فرد باید آمادگی هر نوع کاری را داشته باشد.
خودتان هم کلاس‌های آموزشی دارید؟
خط نسخ را برای کتابت آموزش می‌دهم.
با حرفه‌ای شدن در این هنر، آن را به عنوان شغل ادامه داده‌اید. آیا از درآمد آن رضایت دارید؟
اگر در ابتدای راه بخواهیم، این هنر را به عنوان شغل انتخاب کنیم و روی درآمد آن حساب کنیم، تصمیمی پرخطر و اشتباه است، مگر اینکه فرد این قدر صبور باشد و کیفیت خطش را بالا ببرد که دیده شود. در این صورت مخاطبانش را پیوسته خواهد داشت و اگر با علاقه و عشق کار کند، در کنار آن درآمد هم خواهد داشت، اما اگر از ابتدا به خاطر درآمد وارد این کار شود، تصمیم درستی نیست، زیرا در کشور ما اقتصاد هنر اقتصادی بی‌پایه و ضعیف است. در کشور‌های حوزه خلیج فارس نیز به همین صورت است. سال‌های گذشته از امارات و کویت سفارش‌های بسیاری داشتم، اما خوشنویسی سنتی ۱۰ سالی است که در این کشور‌ها اشباع شده و برای هنر سنتی سرمایه‌گذاری چندانی نمی‌کنند و سرمایه‌گذاری به سمت هنر‌های مدرن سوق یافته است.
آیا این وضعیت را در کشور ترکیه نیز شاهدیم یا در آنجا اوضاع متفاوت است؟
ترکیه یک استثناست و از حدود ۲۰ سال پیش هنر خوشنویسی سنتی و به ویژه قرآنی به شدت رونق ویژه‌ای گرفته و تمام کسانی که شناخته‌شده هستند جذب کشور ترکیه شده و می‌شوند، زیرا همواره برای آن‌ها سفارش‌هایی وجود دارد. البته این مسئله به سیاست‌گذاری‌های کشور ترکیه برمی‌گردد که احیای هنر‌های دوره عثمانی و فرهنگ کهن را دنبال می‌کند، زیرا آتاتورک با پایه‌گذاری جمهوریت مدرن، خط ملی این کشور را به لاتین تغییر داد؛ از این رو با برنامه‌ریزی بهتری تلاش کرده‌اند این هنر را رونق ببخشند.
این موضوع مربوط به هنرمندان کشورشان می‌شود یا از ایران نیز هنرمندانی به این کشور مهاجرت کرده‌اند؟
دو نفر از هنرجو‌یانم به این کشور مهاجرت و حتی شناسنامه ترک و تابعیت ترکیه‌ای دریافت کرده‌اند. این موضوع برای رئیس‌جمهور ترکیه اهمیت دارد که هنرمندان را جذب کند و حقوق و مزایای خوبی هم به خوشنویسان مهاجر می‌پردازد و آنان از نظر مالی از رفاه خوبی برخوردارند. به هنرمندان توجه می‌کنند و همه این‌ها از سیاست کلی کشورشان نشئت می‌گیرد.
جایگاه خوشنویسی ایران را در مقایسه با کشور‌های دیگر چطور ارزیابی می‌کنید؟
از نظر استعداد با کشور‌های دیگر قابل مقایسه نیستیم. حدود ۹۰ درصد استعداد‌های خوشنویسی دنیا در ایران وجود دارد و ۱۰ درصد به سایر کشور‌ها تعلق دارد. سند این گفته نیز کسب رتبه‌های برتر خوشنویسان ایرانی در جهان است، اما سرمایه‌گذاری‌های عمده مربوط به کشور‌های دیگر است، چون بودجه فرهنگی ایران هر سال لاغر و لاغرتر می‌شود و حوزه فرهنگی همیشه قربانی کسری بوجه است و فرهنگ اولویتی در سیاست‌های کشورمان ندارد.
با وجود مشکلات عرصه فرهنگی، چگونه می‌توان به آینده این هنر اصیل امیدوار شد؟
این مسئله فقط مربوط به بودجه نیست. با حمایت‌های وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز طبع و نشر و سازمان دارالقرآن و با بودجه اندک نیز می‌توان چشم دنیا را خیره کرد. در کشورمان بیش از آنکه چوب کمبود بودجه را بخوریم، چوب عدم مدیریت را می‌خوریم. برای مثال اختصاص بودجه نیم درصد سازمان‌های دولتی به بخش هنری و فرهنگی به صورت بخشنامه ابلاغ شده، اما به آن عمل نمی‌شود، در حالی که اگر اختصاص یابد، بودجه هنگفتی است. اگر کیفیت و رقابت سالم بیشتر شود، شاهد افزایش توانمندی‌ها خواهیم بود. همچنین، تهیه فهرستی از خوشنویسان توانمند در سطوح مختلف کمک می‌کند تا ناشران به سراغ این افراد بروند و شاهد نتیجه درخوری در زمینه کتابت قرآن باشیم. در این صورت ذائقه جامعه نیز ارتقا می‌یابد و خوشنویسان دیگر نیز به قرار گرفتن در این فهرست و دیده شدن آثارشان امیدوار می‌شوند، زیرا در برخی موارد کتابت‌هایی دیده می‌شود که اگر یک فرد غیرحرفه‌ای بنویسد، از آنچه ناشر چاپ کرده زیباتر خواهد بود.
یک اثر کتابت‌شده چگونه ماندگار می‌شود؟
«بس نکته غیر حسن بباید که تا کسی/ مقبول طبع مردم صاحب نظر شود»، فقط زیبایی ظاهری نیست که یک اثر را ماندگار می‌کند، بلکه روحانیت و ملکوت خط باعث زیبایی و ماندگاری آن می‌شود. شما را به نوشته سنگ قبر استاد میرزا احمد نیریزی ارجاع می‌دهم. او در زمان صفوی ۶۰ هزار تومان از نوشتن قرآن، ادعیه، احادیث و زیارات درآمد داشت، در حالی که با کمتر از هزار تومان در دوره افشاریه یک جنگ را اداره کردیم. این ۶۰ هزار تومان مبلغ هنگفتی است، اما میرزا به اندازه بخور و نمیر برمی‌داشت و بقیه را به مستمندان می‌داد؛ بنابراین هر جا سخن از کیفیت و عیار به میان می‌آید، همه میرزا احمد نیریزی را مثال می‌زنند. اگر خط وصال شیرازی را با این خط مقایسه کنید، زیباتر، شیک‌تر و مهندسی‌شده‌تر است، اما خط نیریزی که صاحب جمال ذاتی است ماندگار شده و آن را می‌پسندند که این امر خارج از قواعد خط است.
بزرگترین آرزوی شما چیست؟
اینکه بتوانم یک قرآن به خط محقق و ریحان نفیس، آن گونه که در موزه‌ها هست، کتابت کنم تا برای خودم و نسل‌های آینده باقی بماند و به عنوان یک میراث خانوادگی حفظ شود و این موضوع آن قدر به دلم مانده که آرزو می‌کنم شرایطی پیش بیاید که همه کارهایم را تمام کنم و برای این کار چهار پنج سال وقت صرف کنم.
گفت‌وگو از سمیه قربانی
انتهای پیام
