کتاب «تاریخ تشیع» از خاستگاه شیعه تهی است/ «جمل» عامل دوقطبی‌سازی اسلام بود
گروه اندیشه ــ مولاناشناس و شمس‌شناس برجسته با اشاره به کتاب جدیدالتألیف فرهاد دفتری با عنوان «تاریخ تشیع» بیان کرد: یکی از مسائل مهمی که در این کتاب گزارش نشده، مسئله جنگ جمل است که خاستگاه شیعه محسوب می‌شود و در اهمیت آن همین بس که عایشه با اقدام به این جنگ، عامل اصلی دوقطبی شدن جهان به عثمانیه و بوترابیه شد.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ شب بخارا ویژه بزرگداشت فرهاد دفتری، نویسنده و پژوهشگر، شب گذشته، 5 تیر با حضور جمعی از اندیشمندان و علاقه‌مندان در مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.
محمدعلی موحد، مولاناشناس و شمس‌شناس، در این نشست بیان کرد: مؤسسه مطالعات اسماعیلیه تقریباً با شروع انقلاب اسلامی آغاز به کار کرد و از همان ابتدا نیز به سراغ دانشوران ایرانی صاحب‌نام از جمله مرحوم داریوش شایگان رفت، ولی این افراد دل‌مشغولی‌های خاص خود را داشتند. پس از 10 سال، شخصی که شایسته بود در مؤسسه باشد، یعنی آقای دفتری آمد و در ظرف مدت سه سال پس از پیوستن به مؤسسه، کتاب معروف خود را در مورد تاریخ اسماعیلیه منتشر کرد و اثر «میراث دوم» وی 11 سال بعد، در سال 2011، منتشر شد.
وی در ادامه افزود: کتاب‌های دیگری که از او منتشر شده نیز در ساحت و قلمرو مطالعات مربوط به تاریخ اسماعیلیه است که امروز در سطح جهانی حرف اول را می‌زند، اما کتاب اخیر ایشان در مورد تاریخ تشیع، پیش از اینکه تبدیل به کتاب بشود، شش فصل داشت، سه فصلِ اول، دوم و چهارم از این کتاب مختصر‌ی از مباحثی است که با تفسیر بیشتر و به صورت مفصل‌تر در همان کتاب تاریخ اسماعیلیه آمده است و سه فصل دیگر کتاب، یعنی فصولِ سوم، پنجم و ششم دربردارنده مطالب تازه‌ای است که در آن کتاب به صورت مفصل به آنها پرداخته نشده است.
موحد تصریح کرد: این سه فصل مجموعاً حدود 60 صفحه از این کتاب را تشکیل می‌دهد، در حالی که کتاب حاوی 320 صفحه است. یعنی 260 صفحه دیگر کتاب به گونه‌ای است که مطالب آن به صورت مفصل‌تر در کتاب سابق ایشان آمده و آن سه فصلی که مطالبش تازه است دربردارنده تاریخ شیعه، تاریخ زیدیه و تاریخ مسائل مربوط به علویان است و از شاخه‌های تشیع اسماعیلیه نیز قبلاً در آن کتاب به صورت مستوفی بحث شده است.
جنگ جمل، خاستگاه تشیع است
این مولاناشناس برجسته در ادامه بیان کرد: موضوع این کتاب مبسوط و گسترده است و ایشان مباحث را در این اثر تلخیص کرده‌اند و به صورت مختصرگونه ترتیب داده‌اند و در این تلخیص ناگزیر مجبور شده‌‌اند که مطالبی را حذف کنند. ولی آنچه می‌خواهم روی آن تأکید کنم جنگ جمل است که این جنگ خاستگاه تشیع است، اما با این حال، نامی از این جنگ در کتاب آقای دفتری ذکر نشده است که البته تلخیص این عیوب را دارد.
موحد تصریح کرد: مسئله خروج عایشه، همسر پیامبر(ص)، زبیر و طلحه مسئله بسیار مهمی است و آثار درازمدتی در تاریخ داشته است. خود حضرت امیر(ع) از زبیر به فارس العرب و از طلحه به فیاض العرب تعبیر کرده بود و برای آنها احترام زیادی قائل بود. توجه کنید که ابوبکر دو دختر داشت، یکی از آنها حفصه بود که همسر رسول خدا(ص) شد و دیگری هم همسر زبیر بود. بنابراین این فرد بسیار معتمد و متنفذ بود. با این حال اینها در مقابل علی(ع) جبهه گرفتند، در حالی که این دو نفر یعنی طلحه و زبیر پیش از این با علی(ع) بیعت کرده بودند، اما این بیعت را شکستند.
وی در ادامه با اشاره به نقش عایشه در این مسئله بیان کرد: عایشه اینها را دعوت کرد و به سوی عراق به راه انداخت. در هر صورت، مسئله جنگ با همسر رسول خدا(ص) و صحابیانی نظیر طلحه و زبیر بود. عمر در روزهای پایانی عمر خود وصیتی کرد و شش نفر را برای خلافت بعد از خود معرفی کرد تا یکی از اینها خلیفه بشود. برخی از این افراد علی(ع)، عثمان، طلحه، زبیر و سعدبن ابی‌وقاص بودند. بنابراین این دو یعنی طلحه و زبیر در زمره این افراد قرار داشتند.
حسان که بود؟
موحد تصریح کرد: از دیگر افراد برجسته‌ای که حاضر نشد در رکاب حضرت امیر(ع) باشد، «حسان» بود که یکی از شعرای بزرگ عصر خود محسوب می‌شد و هر کسی که از شعرای قریش در ذم رسول خدا(ص) شعر می‌خواند، او بود که جوابش را می‌داد و زمانی که پیامبر(ص) رحلت کردند او بود که به این مناسبت سه مرثیه سرود. با علی(ع) نیز بیعت کرد، اما در رکاب ایشان حاضر نشد. بنابر این باید به این نکته توجه داشت که بیعت کردن با علی(ع) یک بحث و در رکاب او بودن بحث دیگری است.
وی در ادامه بیان کرد: حتی مسئله جنگ جمل به قدری اهمیت دارد که شخصی مانند شیخ مفید در مورد این جنگ تک‌نگاری دارد. در آن جنگ، وقتی حضرت امیر(ع) مقابل آنها قرار گرفت به سپاهیان خود فرمود که حق ندارید قبل از آنها شروع به جنگ کنید و اصل گرفتاری نیز از اینجا شروع شد که برخی از این اعراب برای گرفتن غنیمت به جنگ آمده بودند، در حالی که امام علی(ع) به آنها دستور داده بود که اگر به اردوگاه آنها وارد شدید، فقط سلاحی را که با شما جنگیده‌اند، باید به غنیمت بگیرید و حق ندارید که اموال آنها را غارت کنید. در اینجا فریاد عده‌ای بلند شد که چطور می‌شود خون اینها حلال باشد اما اموالشان حرام؟
موحد در ادامه افزود: در واقع نطفه مخالفت با علی(ع) در همان جنگ ایجاد شد. آن عده‌ای که مرجئه شدند، که مرجئه به معنای به تأخیر انداختن است، می‌گفتند نمی‌دانیم کدام یک از این دو طرف حق هستند و مسئله را می‌گذاریم برای روز آخرت که در آن روز روشن شود که حق با چه کسی است.
وی تصریح کرد: بنابر این آنهایی که در صحنه این جنگ بودند، غنیمت می‌خواستند و آدم‌ها را نیز اسیر می‌کردند و می‌فروختند، اما در این بین حضرت امیر(ع) این سؤال را طرح کرد که در این صورت اگر عایشه اسیر شود، سهم چه کسی می‌شود؟
واقعه قابل تأمل جنگ جسر
موحد در ادامه بیان کرد: اثر این جنگ دوقطبی شدن جهان اسلام بود که در مقابلِ عثمانیه، بوترابیه پیش آمد و بنده موافق آقای دفتری نیستم که فرموده‌اند حضرت امیر(ع) در زمان شیخین به کلی در حاشیه رانده شده بود و استدلال هم کرده‌اند که در جنگ‌ها نیز نبوده است، اما باید توجه داشت که در جنگ‌های جهادی هیچ‌یک از خلفا نبودند و عمر که بعد از جنگ «جسر»(پل)، که خیلی ترسیده بودند و حاضر نبودند بروند، موجب شد که خودش برود اما حضرت امیر نگذاشت برود.
وی تصریح کرد: من بیشتر با نظر مرحوم علامه طباطبایی همراه هستم که اسناد تاریخی را ارائه کرده‌اند؛ مبنی بر اینکه امام(ع) جزء مشاوران درجه اول دستگاه خلافت بود و در تاریخ آمده است که هیچ تصمیم مهمی گرفته نشده است، الا اینکه علی(ع) در آن حضور داشته است. بنابر این درست است که دور و اطراف حضرت چند نفری مانند سلمان فارسی، ابوذر، عمار و چند نفری از خصیصین و نزدیکان به حضرت بودند که به ایشان ارادت خاصی داشتند، اما در جریان دیگر امور نیز بودند. سلمان فارسی در جنگ حضور داشت و حاکم مدائن شد. البته نکته قابل تأمل این است که جهان اسلام از زمان قیام عایشه دوقطبی شد و دو قطب عثمانیه و بوترابیه ایجاد شد.
موحد در ادامه افزود: نمی‌خواهم در این مورد به تفصیل بپردازم، اما باید بگویم که وقتی حضرت در جنگ جمل غالب شدند و رفتند و عایشه را با احترام به سمت مدینه راه انداختند، خودشان به اردوگاه اصحاب جمل رفتند و شرایط را دیدند. در واقع باید گفت که قضیه معاویه و خوارج نیز از این جنگ آغاز شد. معاویه نزدیک عثمان بود و خود را ولی دم او می‌دانست، اما در روزهای اول هیچ وقت ادعای خلافت نداشت. بنابر این این مسئله یعنی جنگ جمل که بسیار اهمیت دارد در این کتاب گزارش نشده است.
ویژگی کتاب خوب
وی در بخش دیگری از سخنان خود به ویژگی‌های یک کتاب خوب اشاره و بیان کرد: کتاب خوب، کتابی است که جذاب باشد و خواننده را به خود مشغول کند، اما فکر می‌کنم جذابیت یکی از اوصاف است و کتاب خوب، کتابی است که علاوه بر جذابیت، چیزی هم به ما بیاموزد و چیز تازه‌ای بدهد و بعد از خواندن آن کتاب به تأمل و فکر و اندیشیدن واداشته شویم. پس از خواندن کتاب، دغدغه‌ای ایجا کند که این قضیه چیست. کتاب آقای دفتری واجد این وصف است که هم جذاب است و هم اطلاعات خوبی می‌دهد و هم اینکه شما را به تفکر وامی‌دارد.
موحد تصریح کرد: از همان صفحه اول که آماری از مسلمانان ارائه می‌دهد برای خواننده جذابیت ایجاد می‌کند و خیلی خوب است که آدم بداند در کجای جغرافیای جمعیت اسلام قرار دارد. در همان صفحه اول آمده که تعداد مسلمانان یک میلیارد و سیصد میلیون نفر است و در حدود 15 درصد آن یعنی 200 میلیون نفر شیعه هستند و از این تعداد نیز شیعه دوازده امامی، که اکثریت را شامل می‌شود، 150 میلیون نفرند. البته این آماری که آقای دفتری ارائه کرده است خیلی دقیق نیست، اما می‌تواند تصویری کلی به ما بدهد و از این 50 میلیون نفر دیگر نیز عده‌ای زیدی، عده‌ای اسماعیلی و عده‌ای نیز جزء فرق دیگرند. نکته دیگری که می‌توانیم از این کتاب بیاموزیم در مورد تشعبات عجیبی است که در قرون گذشته بین شیعه به وجود آمد.
گزارش تصویری این مراسم را اینجا ببینید.
انتهای پیام
