آیه مباهله؛ اثبات امامت حضرت علی(ع)

رحیم انور، رئیس بنیاد نهج‌البلاغه استان اردبیل در گفت‌وگو با ایکنا، بیان کرد: از روشن‌ترین دلایل قرآنی که برای فضیلت و اثبات امامت امام علی(ع) به آن استناد می‌شود آیه‌ مباهله است که در جریان مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران نازل شده است.

وی ادامه داد: به‌طور خلاصه، دلالت آیه مباهله بر خلافت بلافصل امیرالمؤمنین(ع) بر این پایه استوار است که در آیه مذکور، پیامبر(ص) از امیرالمومنین(ع) به‌عنوان «نفس» خود یاد کرده است. چنانکه سیدمرتضی در کتاب الفصول المختاره من العیون و المحاسن به نقل از استادش شیخ مفید، این روایت را ذکر کرده است که روزی مأمون خدمت امام رضا(ع) عرض کرد: «مرا از بزرگ‌ترین فضیلت امیرالمؤمنین که قرآن بر آن دلالت دارد، آگاه فرمایید». امام رضا(ع) فرمودند: «فضیلت امیرالمؤمنین در مباهله است. خداوند در آیه ۶۱ سوره آل عمران می‌فرماید: «فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ؛ پس هر که در این باره پس از دانشى که تو را حاصل آمده با تو محاجّه کند بگو بیایید پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و ما خویشان نزدیک و شما خویشان نزدیک خود را فرا خوانیم سپس مباهله کنیم و لعنت‏ خدا را بر دروغگویان قرار دهیم».

انور بیان کرد: بسیاری از محدثان اهل سنت داستان مباهله را یا به اختصار و اجمال و یا به تفصیل مطرح کرده‌اند و از آن جمله سیوطی و زمخشری و ابن‌کثیر در تفسیر‌های خودشان اصل جریان را منکر نشده‌اند، اما در دلالت آیه بر افضلیت امام علی(ع) تأمل کرده‌اند.

رئیس بنیاد نهج‌البلاغه اردبیل گفت: واژه «مباهله» از ریشه «بَهل» گرفته شده است. این ریشه و مشتقات آن در معانی رها کردن و ترک گفتن و نیز لعنت و نفرین کردن به کار رفته است و ارتباط معنای اول و دوم این است که لعنت الهی موجب دوری انسان از رحمت خداوند می‌شود.

انور افزود: از نظر اصطلاحی به مواردی اختصاص دارد که دو طرف برای اثبات یک موضوع دینی و مذهبی در مقابل یکدیگر قرار گرفته و از خداوند درخواست لعن و نفرین و نزول عذاب بر طرف دروغ‌گو می‌کنند.

رئیس بنیاد نهج‌البلاغه اردبیل اظهار کرد: بر پایه‌ روایات با سند صحیح، مصداق یگانه‌ واژه‌ «أَنْفُسَنَا» در این آیه امام علی(ع) است و از اینکه ایشان در این آیه نفس پیامبر(ص) شمرده شده است به روشنی بر مساوات میان آن حضرت و پیامبر(ص) دلالت دارد و چون رسول خدا اولی به تصرّف است طبق قاعده حکم‌الامثال حضرت علی(ع) نیز اولی به تصرّف بوده و در جمیع کمالات به جز نبوت با پیامبر اکرم(ص) مساوی خواهد بود و کسی که با پیامبر(ص) برابر باشد، ناگزیر از دیگران هم برتر و هم افضل و نیز برای امامت پس از پیامبر(ص) سزاوارتر خواهد بود.

وی گفت: این آیه دلیل محکمی بر افضلیت امام علی(ع) است و چون افضلیت از شرایط امامت و جانشینیِ پیامبر(ص) است، دالّ بر امامت و جانشینی بی‌واسطه امام علی(ع) محسوب می‌شود.

انور ابراز کرد: اگر چه قاضی عبدالجبّار معتزلی بر این باور است که امامت گاهی در کسی محقق می‌شود که افضل نیست، اما نه دلیل عقلی این را می‌پذیرد و نه آیات قرآن و از نظر عقل، امامت مفضول بر افضل قبیح است؛ چرا که ترجیح بلا مرجح پیش می‌آید و کثیری از آیات قرآن هم عدم برابری سلب و ایجاب را مطرح کرده و خداوند به صراحت در سوره یونس آیه ۳۵ در این مورد می‌فرمایند: «قُلْ هَلْ مِنْ شُرَکائِکُمْ مَنْ یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللَّهُ یَهْدِی لِلْحَقِّ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدى فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ؛ آیا کسى که به‌سوى حقّ رهبرى مى‏کند سزاوارتر است مورد پیروى قرار گیرد یا کسى که راه نمى‏‌یابد مگر آنکه هدایت شود؟ شما را چه شده، چگونه داورى مى‏‌کنید؟».

رئیس بنیاد نهج‌البلاغه اردبیل بیان کرد: علامه حلّی در این باره می‌نویسد: «امام باید برتر از مردم باشد؛ زیرا نسبت امام با مردم از نظر فضایل و کمالات انسانی از سه حالت بیرون نیست؛ ۱. امام با مردم مساوی باشد ۲. امام فروتر از مردم باشد ۳. امام برتر از مردم باشد، که مطلوب همین است. فرض اوّل محال است؛ زیرا مستلزم ترجیح بدون مرجح است. فرض دوم نیز محال است؛ زیرا تقدیم مفضول بر فاضل عقلاً قبیح است. پس فرض سوم درست است».

انور گفت: از مباحث گفته شده دست‌کم سه نکته به دست می‌آید؛ ۱. دعوت پیامبر اکرم(ص) از هیئت مسیحی نجران به مباهله دلیل آشکار حقانیت دعوت پیامبر اکرم(ص) است، زیرا پیامبر دروغین نمی‌تواند مخالف خود را این‌چنین به مباهله و ملاعنه دعوت کند. ۲. همراهی انحصاری علی(ع)، فاطمه زهرا(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) با پیامبر اکرم(ص) جهت انجام مباهله، بر برتری آن‌ها دلالت روشن دارد، زیرا اگر افراد دیگری هم‌رتبه با این‌ها میان مردان و زنان و فرزندانِ منسوب به پیامبر(ص) و اصحاب او وجود داشت، پیامبر اکرم(ص) حتماً آن‌ها را برای مباهله همراه خود می‌برد. ۳. از برتری علی(ع) بر سایر اصحاب به حکم عدالت و حکمت و نیز به حکم اوامر الهی در قرآن کریم نتیجه می‌شود که رهبری و خلافت امت اسلامی پس از پیامبر اسلام(ص) باید از آن برترین افراد، یعنی امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) باشد، زیرا به موجب این آیه علی(ع) چونان خود پیامبر اکرم(ص) است و هر کس چونان خود پیامبر(ص) باشد، برترین انسان پس از پیامبر اکرم(ص) است و به همین دلیل با حضور او احدی شایسته رهبری امت اسلام نیست، همان‌طور که با حضور خود پیامبر(ص) کسی دیگر شایسته رهبری نیست.

انتهای پیام