زمینه‌های «عملیات بازار باز» فراهم نیست/ تبعات تصمیمات جزیره‌ای در اقتصاد
گروه اقتصاد ــ معاون اسبق وزیر اقتصاد اظهار کرد: زمینه‌های اجرای «عملیات بازار باز» مهیا نشده است. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که این عملیات در شرایط کنونی به موفقیت برسد.
به گزارش ایکنا؛ بانک مرکزی مدتی است که تأکید زیادی بر اجرای عملیات بازار باز در کشور دارد؛ به ویژه از زمان روی کار آمدن عبدالناصر همتی به عنوان رئیس‌کل بانک مرکزی، این موضوع به میزان بیشتری پیگیری می‌شود. همتی در روزهای اخیر نیز ضمن تشریح تأثیرات اجرای عملیات بازار باز، گفت: اجرای این عملیات در نظام بانکی در مراحل نهایی قرار دارد. اجرای مناسب این عملیات در نظام بانکی کشور به گفته کارشناسان اقتصادی می‌تواند آثار مناسبی در پی داشته باشید؛ به شرطی که پیش‌نیازهای آن از جمله توجه به اقتصاد رقابتی و عدم دخالت بی‌رویه دولت و بانک مرکزی در اقتصاد کشور مورد توجه قرار گیرد.
حیدر مستخدمین‌حسینی، معاون اسبق وزارت امور اقتصادی و دارایی، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره مزایای اجرای عملیات بازار باز و همچنین موانع کنونی اجرای آن در کشور پرداخت و اظهار کرد: عملیات بازار باز بخشی از سیاست‌های پولی در اختیار بانک مرکزی است تا آن را اعمال کرده و نقش خود را در اقتصاد و نظام بانکی و از جمله تعیین نرخ سود، با در اختیار داشتن اوراقی که برای دولت است، ایفا کند.
ماهیت عملیات بازار باز
وی ادامه داد: این اوراق در ادبیات اقتصادی متعارف با عنوان اوراق قرضه و در ادبیات ما به عنوان اوراقی شناخته می‌شوند که دولت برای اجرای بخشی از پروژه‌های ملی منتشر می‌کند تا این پروژه‌ها مورد بهره‌برداری قرار گیرند. در واقع با انتشار این اوراق و خرید آن از سوی بازاری که تعریف می‌شود، این نرخ می‌تواند پایه‌ای برای نرخ سود بانکی باشد. این اصل موضوع و ماهیت انتشار این اوراق است.
مستخدمین‌حسینی یادآور شد: عملیات بازار باز تاکنون به عنوان یکی از سیاست‌های پولی به مورد اجرا گذاشته نشده است چراکه در مورد آن بحث‌های زیادی وجود داشته است که یکی از این مباحث در مورد این بوده که آیا این نرخ ماهیت شرعی دارد یا خیر؟ بنابراین به بهانه چنین بحثی، از اجرای این سیاست پولی استفاده‌ای در این چند سال گذشته صورت نگرفته است.
پیش‌نیازهای اجرای عملیات بازار باز
این کارشناس مسائل اقتصادی درباره اینکه آیا عملیات بازار باز می‌تواند به تنهایی منجر به موفقیت شود و خروجی اعمال این عملیات در حوزه اقتصاد کشور همان کارایی را دارد که در اقتصادهای آزاد و رقابتی دارد یا خیر؟ گفت: در واقع چنین نیست. متأسفانه ما عناوین این سیاست‌ها را از ادبیات اقتصاد غرب می‌گیریم اما زمینه اجرایی و خروجی و نتایج حاصله از اعمال آن در بازار متفاوت خواهد بود.
معاون اسبق وزارت امور اقتصادی و دارایی با اشاره به پیش‌نیازهای اجرای عملیات بازار باز در کشور افزود: یکی از نکات کلیدی و اصلی در این مورد این است که عملیات بازار باز به تنهایی منجر به موفقیت نمی‌شود، بلکه در وهله اول باید در کنار سایر سیاست‌های پولی و در مراحل بعدی، در کنار تمام سیاست‌های مالی و پولی به اجرا دربیاید تا نرخ واقعی را که ادعا می‌شود می‌تواند خروجی این بازار باشد شاهد باشیم.
اجرای تمام سیاست‌های مالی و سیاست‌هایی که در حوزه اقتصاد برای خود دولت، برای بودجه، مالیات، تعرفه‌های بازرگانی، تنظیم بازار سرمایه، اعمال سیاست‌های پولی که مورد کاربرد بانک مرکزی است و ... به کار گرفته می‌شود در کنار همدیگر و در شرایط متناسبی می‌تواند اثرگذار باشد
سمت و سوی اقتصاد کشور مشخص نیست
وی بیان کرد: با این اوصاف، اجرای تمام سیاست‌های مالی و سیاست‌هایی که در حوزه اقتصاد برای خود دولت، برای بودجه، مالیات، تعرفه‌های بازرگانی، تنظیم بازار سرمایه، اعمال سیاست‌های پولی که مورد کاربرد بانک مرکزی است و ... به کار گرفته می‌شود در کنار همدیگر و در شرایط متناسبی می‌تواند اثرگذار باشد. در جایی‌که هنوز سیاست اقتصادی کشور مشخص و تعریف شده نیست و واقعاً معلوم نیست که نظام اقتصادی ما سمت و سوی اقتصاد بازار یا اقتصاد سوسیالیستی یا اقتصاد مختلط را دارد.
مستخدمین‌حسینی یادآور شد: البته هنوز اقتصاد آزاد به معنای واقعی آن را در هیچ کشوری نداریم بلکه کشورهایی هستند که اقتصاد آنها نزدیک به بازار آزاد است اما اگر مثلاً اقتصاد آزاد مورد ملاک ما باشد باید بدانیم که در اقتصاد آزاد تعریف می‌شود که اگر چند عرضه‌کننده صحنه عرضه را خالی کنند هیچ اتفاقی برای آن اقتصاد رخ نمی‌دهد اما در کشورمان مشاهده می‌کنیم که اگر در صنعت خودروسازی یک خودروساز فعالیت خود را تعطیل کند، قطعاً تأثیر خود را در بازار و قیمت‌ها خواهد گذاشت. موارد زیاد دیگری مشابه همین مورد وجود دارد.
بی‌توجهی به اصلاح نظام بانکی
این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به ضرورت فراهم کردن زمینه‌های اجرای عملیات بازار باز اظهار کرد: با این اوصاف به صرف اینکه عملیات بازار مربوط به اقتصاد آزاد و رقابتی است. بنابراین باید ببینیم که آیا در تمام زمینه‌ها و شرایط اقتصادی، حاکمیت اقتصاد بازار را اجرا و عملیاتی کرده‌ایم و زمینه‌های اجرای عملیات بازار باز وجود دارد که اکنون انتظار داریم در کنار آن یکی از سیاست‌های پولی که اتفاقاً بسیار مهم است و نرخی را که باید از آن خارج شده و به عنوان دستور کار برای سیستم اقتصادی کشور مورد بهره‌برداری قرار گیرد اجرا کنیم یا خیر؟
معاون اسبق وزارت امور اقتصادی و دارایی ادامه داد: باید بررسی کنیم که آیا این شرایط را فراهم کرده‌ایم یا اینکه می‌خواهیم به صورت جزیره‌ای ورود پیدا کرده و برای اجرای عملیات بازار باز تصمیم‌گیری می‌کنیم. به نظر می‌آید که متأسفانه در شرایط کنونی با محدودیت‌هایی همانند عدم اصلاح نظام بانکی مواجه هستیم که سابقه چندین ساله دارد. ابتدا باید ساختار نظام بانکی، مدیریت بانک‌های خصوصی، سهامداری و نقش آن سهامداری بانک در این قضیه، انتخاب مدیران برای بانک‌ها که الان در اختیار بانک مرکزی است و به صورت جدی برای انتخاب مدیران بانک‌ها ورود پیدا می‌کند، مطالبات معوق و امثالهم اصلاح شود. سپس به فکر اجرای عملیات بازار باز باشیم.
قطعاً اجرای عملیات بازار باز به تنهایی نمی‌تواند مؤثر و کارساز باشد و به نتیجه واقعی در اقتصاد کشور منجر شود. زمانی‌که ما به شکل جزیره‌ای در حوزه اقتصاد کلان تصمیم‌گیری می‌کنیم بنابراین مسلماً اعمال یکی از سیاست‌های پولی به نام عملیات بازار باز از سوی بانک مرکزی نمی‌تواند منجر به موفقیت شود
تصمیمات جزیره‌ای در اقتصاد کشور
وی با اشاره به لوازم موفقیت اجرای این سیاست پولی ادامه داد: قطعاً اجرای عملیات بازار باز به تنهایی نمی‌تواند مؤثر و کارساز باشد و به نتیجه واقعی در اقتصاد کشور منجر شود. زمانی‌که ما به شکل جزیره‌ای در حوزه اقتصاد کلان تصمیم‌گیری می‌کنیم بنابراین مسلماً اعمال یکی از سیاست‌های پولی به نام عملیات بازار باز از سوی بانک مرکزی نمی‌تواند منجر به موفقیت شود؛ هرچند که عملیات بازار باز یکی از سیاست‌های قوی پولی است اما ضریب موفقیت آن به این ارتباط دارد که همه سیاست‌ها در کنار هم و به صورت هم‌پوشانی به اجرا دربیاید تا اجرای این سیاست همراه با موفقیت باشد.
مستخدمین‌حسینی در پاسخ به این پرسش که اگر این پیش‌نیازهای اجرای عملیات بازار باز برطرف شوند، نبود تجربه عملی در این زمینه تا چه اندازه مانع اجرای درست آن خواهد بود؟ یادآور شد: اجرای هر سیاستی که جدید باشد نیازمند این است که با مجموع سیاست‌های دیگر همانند سیاست پولی، مالی، بودجه‌ای، تعرفه‌ای و امثالهم تعریف شود. وقتی عملیات بازار باز را به صورت جزیره‌ای به اجرا بگذاریم اما سیاست تعرفه‌ای ما سیاست کاملاً بسته‌ای باشد نتیجه‌ای بر روی نرخ‌ها نخواهد داشت؛ چراکه همان سیاست بسته به تعین نرخ سود در اقتصاد کشور کمک می‌کند.
دخالت بانک مرکزی؛ مانع اجرای مناسب عملیات بازار باز
این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به اهمیت سیاستگذاری مناسب مالیاتی گفت: فرض کنید سیاست مالیاتی که اکنون دولت به شدت هم نیازمند آن است به گونه‌ای تنظیم شود که به جای کمک به فعالان اقتصادی، آنها را تحت فشار قرار دهد. سیاست‌های ما باید هم‌سطح باشد؛ بدین معنی که نباید از سیاستی غافل شویم.
معاون اسبق وزارت امور اقتصادی و دارایی با بیان اینکه دخالت‌های دولت و بانک مرکزی مانع اجرای صحیح عملیات بازار باز است، افزود: در شرایطی که کشور با تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی مواجه است که سابقه هم نداشته است اجرای سیاست عملیات بازار باز مساوی با اجرای آن در یک اقتصاد آزاد نخواهد، بود چراکه قطعاً با مداخله مستقیم دولت و بانک مرکزی صورت خواهد گرفت. بنابراین دیگر اسم آن هم عملیات بازار بازی که بیان می‌شود نخواهد بود. این موضوع مهمی است که باید آن را مورد توجه قرار دهیم.
اکنون شرایط اجرای عملیات بازار باز مهیا نیست
وی تصریح کرد: این ماجرا همانند حذف صفرها از پول ملی است که هیچ کارشناسی آن را رد نمی‌کند، همان گونه که هیچ کارشناس اقتصادی، اجرای عملیات بازار باز را رد نمی‌کند اما اکنون شرایط اجرای آنها نیست. بانک مرکزی می‌خواست بازار متشکل ارزی را شکل دهد اما آیا این بازار شکل گرفت؟ مدام امروز و فردا می‌کردند اما الان که انتهای شهریور 98 هستیم هنوز اجرا نشده است.
مستخدمین‌حسینی در پایان با بیان اینکه باید بسترهای اجرای عملیات بازار باز در نظام بانکی کشور را فراهم کنیم، اظهار کرد: عملیات بازار باز هم با چنین مسائلی روبه‌روست، چراکه زمینه‌های اجرای آن فراهم نیست، اما اگر بستر آن مهیا شود، خوب جواب خواهد داد، چون این بسترها فراهم نشده است، نمی‌توان انتظار داشت که این عملیات در شرایط کنونی به موفقیت برسد.
گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی
انتهای پیام
