خط عثمان‌طه جایگاه پیشین را ندارد/ ترجمه‌های قرآن براساس کتابت خوشنویسان واگذار شود
گروه ادب ــ پژوهشگر ترجمه‌های قرآن گفت: خط عثمان‌طه دیگر جایگاه پیشین را ندارد و با چندین هزار لغزش رسم الخطی که در آن وجود دارد، نباید همانند گذشته صرفاً با این نوع خط و نگارش به کتابت قرآن پرداخت. باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که به تدریج ترجمه‌های جدید قرآن بر اساس کتابت خوشنویسان توانمند داخلی واگذار شود.
نادعلی عاشوری، منتقد و پژوهشگر ترجمه قرآن در گفت‌وگو با ایکنا درباره ارتقای کیفیت خوشنویسی قرآن گفت: اهتمام و توجهی که مسلمانان در طول تاریخ هزار و چهارصد ساله قرآن مبذول داشته‌اند، تنها به تفسیر معانی بلند یا ترجمه مفاهیم آسمانی‌اش منحصر نمی‌شود؛ بلکه عشق و علاقه سرشاری که به حفظ و حراست از این کتاب آسمانی داشتند تا حدی بوده که حتی کوچک‌ترین مباحث مربوط به ظاهر قرآن نظیر تذهیب و زیباسازی جلد یا خطوط را هم درنوردیده، شمارش تعداد حروف و کلمات قرآن هم از نگاه تیزبین آنان پنهان نمانده است. یکی از مهمترین مسائلی که از همان روز نخست و با نزول نخستین آیات وحی مورد توجه مسلمانان قرار گرفته، نگارش آیات و سوره‌ها بود که بعد‌ها به صورت یک دانش مستقل و بسیار مهم قرآنی درآمد.
وی افزود: در این راستا می‌توان به چگونگی نوشتن قرآن در آغاز نزول و کیفیت کتابت مصاحف صحابه و تابعین و یا به زیباسازی ظاهری قرآن، به ویژه از نظر خوشنویسی پرداخت. یکی از مستشرقان و اسلام شناسان غربی تیتوس بورکهارت، هنر خوشنویسی را مهمترین و اصیل‌ترین هنر قدسی اسلامی شمرده است و شواهد صدق مدعای او حدوداً بیست هزار نسخه خطی نفیس قرآن است که از قرن یکم در مراکز فرهنگی و دینی، از مساجد و تکایا و خانقاه‌ها گرفته تا مدارس قدیم و کتابخانه‌ها و موزه‌ها و مجموعه‌های قرآنی سراسر جهان گرد آمده و نگهداری می‌شود.
عاشوری در ادامه به ارتباط خوشنویسی با ترجمه قرآن پرداخت و ادامه داد: با توجه به اینکه ممکن است در نگاه ابتدایی چنین تصور شود که این بحث خود دانش مستقل دیگری است و به طور مستقیم به ترجمه قرآن مربوط نمی‌شود و دلیلی برای طرح آن وجود ندارد؛ اما باید گفت اگرچه این سخن از یک نظر کاملاً درست است و چندین میلیارد نسخه قرآن بدون ترجمه از آغاز تاکنون منتشر شده که در آن‌ها بحثی درباره خط و خوشنویسی مطرح نشده است، اما از جهت دیگر، این بحث بیش از هر دانش قرآنی دیگری ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با ترجمه قرآن دارد، زیرا هیچ ترجمه قرآنی، ترجمه صرف نیست، بلکه همه ترجمه‌ها به همراه متن عربی قرآن منتشر می‌شوند. به همین دلیل، چگونگی کتابت متن عربی مصحف شریف در ترجمه‌های قرآن، اهمیت ویژه‌ای می‌یابد که هرگز نمی‌توان در بحث ترجمه، سخن از نوع رسم الخط مصحف به میان نیاورد.
تأثیرگذاری عمیق کتابت بر ماندگاری ترجمه
کتابت نیکو و دلنشین نیز تأثیرگذاری عمیقی در ماندگاری هر ترجمه‌ای خواهد داشت؛ و قرآن از این نظر تنها کتابی است که نه فقط نثر فخیم و فاخر ترجمه و برگردان دقیق و درست آن در قبول همگانی‌اش تأثیرگذار است، بلکه کیفیت رسم الخط آیات نیز در پذیرش عموم تأثیرگذار خواهد بود و این هر دو باید یکجا جمع شده و در کنار هم باشد تا ترجمه‌ای ماندگار و تأثیرگذار شود
این مترجم تصریح کرد: همان‌گونه که ویرایش ترجمه‌های قرآن آنچنان ارتقا پیدا کرده که امروزه به عنوان یک اصل پذیرفته شده و قطعی در آمده است، انتخاب نوع خطی که مترجم علاقه‌مند است، متن عربی ترجمه قرآنش به آن خط نوشته شود، هم از آنچنان اهمیتی برخوردار است که بی‌توجهی به آن یا دست کم گرفتنش، ممکن است به قیمت از دست رفتن زحمت چندین ساله‌اش برای ترجمه قرآن منتهی شود. زیرا اگر متن عربی آیات با خطی خوش و چشم‌نواز نوشته نشده باشد، هرچقدر مترجم حرفه‌ای بوده و برای ترجمه‌اش هم زحمت کشیده باشد، قطعاً استقبال گرم و شایسته‌ای از آن نخواهد شد. به همان اندازه که ترجمه فاخر در ماندگاری اثر تأثیرگذار خواهد بود، کتابت نیکو و دلنشین نیز تأثیرگذاری عمیقی در ماندگاری هر ترجمه‌ای خواهد داشت؛ و قرآن از این نظر تنها کتابی است که نه فقط نثر فخیم و فاخر ترجمه و برگردان دقیق و درست آن در قبول همگانی‌اش تأثیرگذار است، بلکه کیفیت رسم الخط آیات نیز در پذیرش عموم تأثیرگذار خواهد بود و این هر دو باید یکجا جمع شده و در کنار هم باشد تا ترجمه‌ای ماندگار و تأثیرگذار شود.
وی در ادامه گفت: اگر تاکنون به صورت جدی به چنین بحثی پرداخته نشده، صرفاً به این علت است که رسم الخط عثمان طه ده‌ها سال است که مورد پذیرش همگان قرار گرفته و بسیاری از افراد ناخواسته به چنین باوری رسیده اند که گویا رسم الخطی غیر از رسم الخط عثمان طه وجود ندارد و همه باید به همین شیوه ادامه دهند. البته حق هم همین است و نباید فراموش کرد که «یکی از مهمترین رویدادهایِ فرهنگی- هنری چند دهه اخیر جهان اسلام، چاپ نفیس قرآنی است که خطاط شهیر معاصر سوری یعنی عثمان طه به خط معجزه‌آسای نسخ خود نوشته و نخستین چاپ آن در قطع رحلی در حدود سال ۱۴۰۰ قمری به همت «الدار الشامیه للمعارف» با همکاری «مؤسسه علوم القرآن» و با تأیید و همکاری علمی چند کشور اسلامی در دمشق انتشار یافت. کتابت این قرآن، طرح سنجیده و برنامه ریزی شده‌ای داشته، به این معنا که هر صفحه آن ۱۵ سطر دارد و هر صفحه با اول یک آیه آغاز شده و به آخر یک آیه ختم میگردد و هر جزء از ۳۰ جزء قرآن در ۲۰ صفحه نوشته شده و با احتساب دو صفحه اول و دو صفحه در آخر که برای تذهیب و تزئین‌های دیگر در نظر گرفته شده، مجموعا در ۶۰۴ صفحه تدوین شده است.
این پژوهشگر ترجمه قرآن ادامه داد: این ویژگی، ابتکار خطاطان و قرآن‌نویسان هنرمند عثمانی (ترکیه) است و سابقه آن به یکی دو سده اخیر می‌رسد. قرآن مکتوب به خط عثمان طه که به صورت خطِ نَسخ بسیار شیرین، و شیوه آمیخته به ثلث به نگارش درآمده و به تصدیق خبرگان فن، از نظر خوشنویسی و استحکامِ دست و قلم، و چشم‌نوازی و یکدستی در میان قرآن‌های خوش نوشته قدیم و جدید نظیر ندارد، چنانکه انتظار می‌رفت، به محض انتشار با استقبال وسیعی در سراسر جهان اسلام روبه‌رو شد؛ و در ایران نیز به در خواست سازمان تبلیغات اسلامی، ناشر اصلی در دمشق، تیراژ وسیعی از همین قرآن را به قطع وزیری، خاص جمهوری اسلامی ایران چاپ و به ایران ارسال کرد. علاوه بر این، نهاد‌ها و سازمان‌های انتشاراتی مختلف با اجازه و بی‌اجازه، با سلیقه و بی‌سلیقه اقدام به طبع افست آن کرده‌اند. زیرا به نفع این ناشران است که برای نگارش قرآن هزینه‌ای پرداخت نکنند و، قرآن عثمان طه نیز هزینه‌ای برای آنان ندارد به همین جهت، قرآن به خط عثمان طه را بیشتر در دستور کار خود قرار می‌دهند.
چندین هزار لغزش رسم الخطی در خط عثمان‌طه
عاشوری با اشاره به ایراد‌های رسم‌الخطی خط عثمان‌طه بیان کرد: با همه ارزش و جایگاهی که هنوز بعد از ده‌ها سال، این رسم الخط دارد؛ اما به دلیل ایراد‌های رسم الخطی فراوانی که در آن وجود دارد، باید به تدریج جایگزین یا جایگزین‌هایی برای آن پیدا شود. به نظر می‌رسد که رسم الخط عثمان طه را می‌توان از یک نظر با ترجمه مرحوم الهی قمشه‌ای مقایسه کرد که اگرچه نقطه عطف ترجمه‌های امروزین قرآن کریم به شمار می‌آید و مقبول‌ترین ترجمه‌های هفتاد سال اخیر قرآن در نزد عموم مردم محسوب می‌شود؛ اما در عین حال، مغلوط‌‌ترین و پر اشتباه‌ترین این ترجمه‌ها نیز به حساب می‌آید که با چندین ویرایش هم هنوز به سامان نیامده است. کتابت عثمان طه از قرآن نیز دقیقاً چنین وضعیتی دارد و هرچند در مأنوس کردن جوامع مسلمان به قرآن بسیار تأثیرگذار بوده است؛ اما امروزه دیگر آن جایگاه پیشین را ندارد و با چندین هزار لغزش رسم الخطی که قرآن پژوه برجسته، حجت الاسلام محمدعلی کوشا در کتاب خود با عنوان «نقد رسم الخط عثمان طه از قرآن» آن‌ها را مطرح کرده که دیگر نباید همانند گذشته صرفاً با این نوع خط و نگارش به کتابت قرآن پرداخت.
با توجه به ظرفیت‌های بسیار زیادی که خوشبختانه در این زمینه وجود دارد، به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که به تدریج ترجمه‌های جدید قرآن بر اساس کتابت خوشنویسان توانمند داخلی که قطعاً از صد‌ها نفر تجاوز می‌کند واگذار شود که مطمئناً در آینده از رسم الخط عثمان طه نیز پیشی خواهند گرفت
این منتقد ترجمه‌های قرآن ادامه داد: با توجه به این نکته بسیار مهم و امیدبخش که به موازات ارتقای سطح کیفیِ ترجمه‌های قرآن در جمهوری اسلامی، کتابت و نگارش آن نیز طی چند دهه اخیر به حدی تعالی پیدا کرده که هم اکنون صد‌ها کاتبِ توانمند خوشنویس در کشورمان حضور دارند که به راحتی می‌توانند آیات قرآن را با بهترین خطوط به نگارش درآورند. بر این اساس، به سازمان دارالقرآن و وزارت ارشاد که متصدی صدور مجوز برای انتشار ترجمه‌های قرآن هستند، پیشنهاد می‌شود که با توجه به ظرفیت‌های بسیار زیادی که خوشبختانه در این زمینه وجود دارد، به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که به تدریج ترجمه‌های جدید قرآن بر اساس کتابت خوشنویسان توانمند داخلی که قطعاً از صد‌ها نفر تجاوز می‌کند واگذار شود که مطمئناً در آینده از رسم الخط عثمان طه نیز پیشی خواهند گرفت. چنانچه برخی ترجمه‌های سالیان اخیر هم به همت این خوشنویسان خوش ذوق و علاقه‌مند به نگارش در آمده است که چیزی از نگارش عثمان طه کم ندارند.
وی تأکید کرد: باید این مسیر را با جدیت بیشتری دنبال کرد تا به خطی استاندارد و مورد قبول جامعه قرآنی رسید. البته در این زمینه به غیر از آماده کردن زمینه‌های «سخت افزاری»، یعنی داشتن خوشنویسان توانمند داخلی که خوشبختانه به تعداد زیادی وجود دارند، باید بستر‌های «نرم افزاری» این کار هم فراهم شود که عبارت از مذاکره دانشمندان قرآن‌شناس شیعه داخل کشور با علما و فقهای مذاهب مختلف اهل سنت کشور‌های مسلمان است، تا آن‌ها گمان نکنند قرار است شیعیان، قرآنی غیر از قرآن موجود به نگارش درآورند. بلکه بپذیرند که هنر خطاطی در نزد ایرانیان معاصر به چنان جایگاهی ارتقا پیدا کرده که افتخار آن را داشته باشد که قرآن با آن خط نوشته شود.
انتهای پیام
