Nefsi-i Levvâme: insanın içsel serzenişi

İnsan hayatı boyunca birçok iyi ve kötü şey yapar. Doğal olarak, iyilik yapmanın tepkisi, içinde kendini iyi hissetmektir ve kötülüklere gelince, kişi kendine serzeniş ederek iç muhakemeye tabi tutar.

Nefsi-i Levvâme; kendisini kınayan, pişmanlık duyan ve kendini hasaba çeken nefistir.

Allah Teâlâ, Kur’an-ı Kerim’de insan nefsini üç sınıf olarak değerlendirmektedir. Bunlardan biri insanı kötülük yapmaya teşvik eden nefs-i emmâre (Yusuf,12/53), ikincisi kötülüklerden dolayı kendini kınayan nefs-i levvâme (el-Kıyame, 75/2), üçüncüsü ise, Allah’ın şeriatından bir sapma göstermeden dosdoğru yürüyen ve bu halinden dolayı tatmin olan nefs-i mutmainne (el-Fecr, 89/27) dir.(sorularla İslamiyet)

Nefs-i Levvâme nefsin kendisini serzeniş etmesi ve  kınaması demektir. Muhammad Taki Misbah Yezdi bu konuda kişinin hatalarından pişmanlık duyması ve kendini suçladığı nefsin bir hali olduğunu söylemiştir. Bazıları ise nefsi-i levvâme’nin günah işledikten sonra azarlayan ve suçluluk duymasına neden olan vicdan olduğunu söyler. Nefsi-i levvâme terimi Kıyamet suresi 2. ayetinde geçmektedir:” Öyle değil, kendini kınayan nefse yemin ederim!”

Müslüman alimler ve Kur’an tefsircileri, nefs-i Levvame, nefs-i emmâre  ve nefs-i mutmainne ‘nin varlığının, kişinin farklı benliklere sahip olduğu anlamına gelmediğini, ancak bunların farklı benlik halleri olduğunu söylerler.

Tefsir kitaplarında, nefsi-i levvâme’nin  çeşitli yorumları olmuştur. Örneğin Nefs levvâme’nin  anlamı, günahlardan veya iyi işlerde gevşeklikten dolayı kendini suçlayan bir müminin nefsidir. Allame Tabatabai bu bakış açısını kabul etmiştir.

Bir başka görüş ise nefsi-i emmare’nin İyi ya da kötü bütün insanların nefislerinin kıyamet gününde olacağına inanmaktadır. Çünkü bu günde kötüler takva sahibi olmadıkları için kendilerini suçlayacaklar, iyiler de daha fazla ibadet etmedikleri için kendilerini suçlayacaklar. Bu görüş Abdullah bin Abbas'a nispet verilmektedir.

* Murtaza Mutahhari (1919-1979), İslami bilimlerin çeşitli alanlarında üretken bir yazardı. İslam perspektifinden tarih, fıkıh, felsefe ve geniş sosyal meseleler, onun entelektüel faaliyetlerinin bir parçası olarak kabul edilir ve eserleri 28 ciltte yayınlanmıştır.

*Muhamed Taki Misbah Yezdi (1935-2021), Kur’an’ın tematik  tefsiri başlıklı bir eserin yazarıdır. İslam felsefesi ve ahlakı alanında araştırmacı ve profesördü ve bu iki alanda çeşitli eserler yazdı.