قديمی‌ترين نغمه‌های اصيل عاشورايی مداحان قديمی ايران جمع‌آوری شد
گروه هنر: سطحی‌گرايی در آثار موسيقايی مذهبی سال‌هاست كه در محافل هنری و كارشناسی مطرح است. جمع‌آوری نغمه‌های عاشورايی اصيل و قديم تهران و بازسازی و ارائه آن به مخاطبان، راهكار مناسبی جهت بهبود آسيب‌های عرصه نوحه‌خوانی است. تلاش‌های گروه 10 نفره تحقيق به مدت 15 سال دستاوردهايی را به‌همراه داشته كه در نشست مطبوعاتی سازمان فرهنگی‌هنری شهرداری تهران به اين موضوع پرداخته شد.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، در يك نشست خبری كه در راستای برگزاری «آسيب‌شناسی نغمه‌های عاشورايی» تشكيل شد، «سيدعباس سجادی» مدير امور موسيقی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران گفت: در ادامه آن نشست آسيب‌شناسی كه در محرم سال 1327 هــ ق (1384 ش) و در جهت ارائه الگوهای مناسب به علاقه‌مندان و شيفتگان حضرت سيدالشهدا امام حسين(ع)، برگزارشد بر آن شديم تا نغمه‌های اصيل عاشورايی، به روايت مداحان قديم تهران را گردآوريم.
«سجادی» ادامه‌داد: تلاش يك ساله همكاران ما، دسترسی به حدود 400 ساعت از آثار مداحان صاحب سبك قديمی بود كه پس از پالايش محتوايی و صوتی(به‌لحاظ اينكه بسياری از نغمه‌ها از كيفت صوتی پايينی برخوردار بوده‌اند) حاصل كار، هشت قطعه لوح فشرده به مدت 8 ساعت و 15 دقيقه در قالب آلبوم «پرده عشاق» بود كه به دوستداران اهل بيت عصمت و طهارت(ع) به‌ويژه علاقه‌مندان اباعبدالله الحسين(ع) تقديم میشود.
وی توضيح‌داد: بدون ترديد اين اثر نقص‌هايی هم خواهدداشت كه تداوم و ارائه صحيح آن نيازمند توجه و همت عاشقان سيدالشهدا(ع) است كه اگر منابعی مستند از ذاكران اهل بيت(ع) را در اختيار دارند، ارائه كنند كه در مجال‌های ديگر در دسترس عموم قرار خواهدگرفت. شايد اين مهم موجب توجه به اصالت نغمه‌های عاشورايی و جلوگيری از آسيب‌های جدی به آنها شود و مطمئناً اين عمل موجب اجر معنوی و اخروی خواهد بود.
در ادامه اين نشست «سيدمحمد سادات‌موسوی» يكی از اعضای گروه ده نفره جمع‌آوری اين مجموعه كه به‌مدت 15 سال به اين‌كار مشغول بودند، با بيان مشكلات و موانع اين كار به توضيح روش كاری گروه تحقيق پرداخت و گفت: ما برای تدوين اين مجموعه با مشكلات فراوانی روبه‌رو بوديم. زيرا آرشيو يا منبع مشخصی نداشتيم و بيشتر كارها در منازل مداحان، نزد خانواده آنها، نزد علاقه‌مندان و شركت‌كنندگان در مراسم عزاداری يا نزد صاحبان هيأت‌ها و خادمان قديم مساجد نگهداری می‌شد.
وی افزود: اكثر اين افراد مقيد به دسته‌بندی، تدوين، نام‌گذاری، تاريخ‌نگاری و ....نوار‌ها نبوده‌اند كه به‌دليل اين مشكلات افزون، جمع آوری آثار بی‌نام و نشان خود به‌مدت 6 ماه طول كشيد. سرانجام صدای 28 مداح در اين مجموعه گردآوری و تدوين شد كه پيرترين آنها با 85 سال سن(مصطفی هاشمی‌دانا) و جوان‌ترين آنها(جعفر شعبان‌خمسه)با 30 سال سن هستند. در ميان باقی مداحان، افراد بين 30 تا 40 سال سه نفر، 05 تا 60 سال دو نفر 60 تا 70 سال يازده‌نفر و 70 تا 80 سال هشت نفر همگی مرحوم‌شده‌اند.
«سادات‌اخوی» ادامه‌داد: اين آثار شامل آثار ضبط شده توسط انواع ضبط صوت‌ها بين سال‌های 1345 تا 1380 است اما در مجموعه تاريخ دقيقی از روز يا سال هر قطعه مشخص نشده زيرا خود از اين تاريخ‌ها اطلاعات دقيقی نداشتيم. اين نقيصه به‌دليل تعلق‌خاطر مداحان اثر به حضرت اباعبدالله بوده كه ايشان به ماندگاری خود يا گذاشتن ميراثی برای آيندگان فكر نمی‌كردند به‌همين دليل نيز به ارزش كيفيتی آثار خود توجهی نداشتند. اين موارد گستره پيچيده‌ای را پيش روی ما باز كرد كه انتخاب آثار بسيار مشكل می‌نمود؛ زيرا ما به گلچين كردن آثار فكر نمی‌كرديم بلكه به مجموعه‌ای می‌انديشيديم كه نمونه‌ای از كارهای با ارزش گذشته باشد.
وی در ادامه تصريح‌كرد: خوشبختانه ما شعر ضعيف يا سطحی در اين مجموعه و كل آثار جمع‌آوری شده نداشتيم و در يك فهرست توصيفی، قسمت‌های حذف شده(از 400 ساعت) را به‌طور دقيق آورده‌ايم.
وی عنوان‌كرد: مداحان به‌نام قديم ايران، همگی هم استاد علوم دينی و هم استاد ادبيات داشته‌اند كه درجه تأثيرگذاری نوحه‌های قديم از همين آگاهی حاصل میشود، بنابراين با مراجعه به آلبوم با فهرست دقيقی از اسامی و بيوگرافی كامل اين مداحان مواجه می‌شويم كه برای اولين بار در ايران اتفاق افتاده‌است.
«سادات‌اخوی» افزود: نكته قابل توجه در بيوگرافی اين عزيزان اين‌است كه اين مداحان بين 5 تا 10 دقيقه روضه‌خوانی داشته‌اند و بقيه كار مداحی خود را به آداب منبر، شامل خطبه‌خوانی، سينه‌زنی، شور ايستاده، شور نشسته و ...پرداخته‌اند.
«سادات‌موسوی» تصريح‌كرد: دلايل نبودن نام يا اثر شخصی در اين مجموعه نه به‌دليل نظارت ويژه حكومتی، سياسی و ... بلكه به‌دليل به‌نتيجه نرسيدن تلاش‌های ما برای دستيابی به آثار ايشان بوده است. ما هنرمندان منبر را انتخاب كرديم، كسانی‌كه صدايشان در دوره خود در مسير خدمت به حضرت ابا عبدالله(ع)، شور حسينی را بين مردم ايجادكرده‌بود.
اين مقام مسؤول تصريح‌كرد: اين آثار منحصر به مداحی و نوحه‌خوانی و شاخه‌های مرتبط با آن بوده و چاوشی‌خوانی، رجزخوانی، مولودی‌خوانی، موسيقی تعزيه و ... وارد حوزه تحقيقی ما نشده‌اند. همچنين آثار ظبط شده در شهر تهران كه به لهجه تهرانی خوانده‌شده‌اند، مدنظر قرارگرفتند.
«سيدعليرضا ابن‌تراب» پژوهشگر ديگر اين زمينه در ادامه نشست گفت: اين‌گونه فعاليت‌ها می‌توانند حركتی جدی برای فرهنگ‌سازی حقيقی باشند. زيرا به‌واقع شايد نسل جديد خطايی در مورد پذيرش آثار سطحی نداشته باشد، اين‌گونه آثار به راحتی در دسترس آنهاست و چون آثار اصيل به آنها ارائه نشده‌است، هر شيوه امروزی توانايی الگوسازی را در ذهن ايشان دارد كه با توجه به محتوای اين مجموعه و كارهای موازی، شايد فرصت انتخاب برای نسل جوان فراهم شود. به‌نظر من اطلاع‌رسانی درباره اين آثار نوعی آموزش دادن به جوانان است و اميدوارم با ادامه اين‌گونه كارها آثاری با منابع غنی‌تر در اختيار جوانان و علاقه‌مندان قراردهيم.
«ابن تراب» در پاسخ به خبرنگار ايكنا در مورد حد مطلوب كيفيت اين‌گونه آثار و دلايل ماندگاری يا عدم ماندگاری يك نوحه توضيح‌داد: آثار اصيل برای جوانان جذابيت دارد و اكثريت نسل جديد به‌دليل دوری از اصالت‌ها فرصت انتخاب ندارند. دلايل انتخاب يك اثر نيز در اين مجموعه، تطابق آثار با «مقاتل» بودند. خرد جمعی علما نيز بر اين«مقاتل» صحه گذاشته‌اند؛ زيرا روايت از قول راويان بسيار است و آوردن همه آنها خارج از مجال، بنابراين ما آنچه را در نظر علما مورد تأييد بود آورديم.
وی اشاره كرد: در ضمن حفظ آثار گذشتگان و تلاش برای آن ضروری است. زيرا اين آثار در زمانه خودشان بی‌نظير بوده‌اند و نوحه‌خوانان حرف اول را در زمان كار حرفه‌ای خود می‌زدند. اما درحال حاضر وظيفه ما حفظ اين آثار برای ارائه به آيندگان و بهره‌برداری‌های امروزی است.
توزيع اين مجموعه به‌همراه كتاب راهنمای آثار پس از اربعين حسينی آغاز خواهدشد.
«سجادی» ادامه‌داد: تلاش يك ساله همكاران ما، دسترسی به حدود 400 ساعت از آثار مداحان صاحب سبك قديمی بود كه پس از پالايش محتوايی و صوتی(به‌لحاظ اينكه بسياری از نغمه‌ها از كيفت صوتی پايينی برخوردار بوده‌اند) حاصل كار، هشت قطعه لوح فشرده به مدت 8 ساعت و 15 دقيقه در قالب آلبوم «پرده عشاق» بود كه به دوستداران اهل بيت عصمت و طهارت(ع) به‌ويژه علاقه‌مندان اباعبدالله الحسين(ع) تقديم میشود.
وی توضيح‌داد: بدون ترديد اين اثر نقص‌هايی هم خواهدداشت كه تداوم و ارائه صحيح آن نيازمند توجه و همت عاشقان سيدالشهدا(ع) است كه اگر منابعی مستند از ذاكران اهل بيت(ع) را در اختيار دارند، ارائه كنند كه در مجال‌های ديگر در دسترس عموم قرار خواهدگرفت. شايد اين مهم موجب توجه به اصالت نغمه‌های عاشورايی و جلوگيری از آسيب‌های جدی به آنها شود و مطمئناً اين عمل موجب اجر معنوی و اخروی خواهد بود.
در ادامه اين نشست «سيدمحمد سادات‌موسوی» يكی از اعضای گروه ده نفره جمع‌آوری اين مجموعه كه به‌مدت 15 سال به اين‌كار مشغول بودند، با بيان مشكلات و موانع اين كار به توضيح روش كاری گروه تحقيق پرداخت و گفت: ما برای تدوين اين مجموعه با مشكلات فراوانی روبه‌رو بوديم. زيرا آرشيو يا منبع مشخصی نداشتيم و بيشتر كارها در منازل مداحان، نزد خانواده آنها، نزد علاقه‌مندان و شركت‌كنندگان در مراسم عزاداری يا نزد صاحبان هيأت‌ها و خادمان قديم مساجد نگهداری می‌شد.
وی افزود: اكثر اين افراد مقيد به دسته‌بندی، تدوين، نام‌گذاری، تاريخ‌نگاری و ....نوار‌ها نبوده‌اند كه به‌دليل اين مشكلات افزون، جمع آوری آثار بی‌نام و نشان خود به‌مدت 6 ماه طول كشيد. سرانجام صدای 28 مداح در اين مجموعه گردآوری و تدوين شد كه پيرترين آنها با 85 سال سن(مصطفی هاشمی‌دانا) و جوان‌ترين آنها(جعفر شعبان‌خمسه)با 30 سال سن هستند. در ميان باقی مداحان، افراد بين 30 تا 40 سال سه نفر، 05 تا 60 سال دو نفر 60 تا 70 سال يازده‌نفر و 70 تا 80 سال هشت نفر همگی مرحوم‌شده‌اند.
«سادات‌اخوی» ادامه‌داد: اين آثار شامل آثار ضبط شده توسط انواع ضبط صوت‌ها بين سال‌های 1345 تا 1380 است اما در مجموعه تاريخ دقيقی از روز يا سال هر قطعه مشخص نشده زيرا خود از اين تاريخ‌ها اطلاعات دقيقی نداشتيم. اين نقيصه به‌دليل تعلق‌خاطر مداحان اثر به حضرت اباعبدالله بوده كه ايشان به ماندگاری خود يا گذاشتن ميراثی برای آيندگان فكر نمی‌كردند به‌همين دليل نيز به ارزش كيفيتی آثار خود توجهی نداشتند. اين موارد گستره پيچيده‌ای را پيش روی ما باز كرد كه انتخاب آثار بسيار مشكل می‌نمود؛ زيرا ما به گلچين كردن آثار فكر نمی‌كرديم بلكه به مجموعه‌ای می‌انديشيديم كه نمونه‌ای از كارهای با ارزش گذشته باشد.
وی در ادامه تصريح‌كرد: خوشبختانه ما شعر ضعيف يا سطحی در اين مجموعه و كل آثار جمع‌آوری شده نداشتيم و در يك فهرست توصيفی، قسمت‌های حذف شده(از 400 ساعت) را به‌طور دقيق آورده‌ايم.
وی عنوان‌كرد: مداحان به‌نام قديم ايران، همگی هم استاد علوم دينی و هم استاد ادبيات داشته‌اند كه درجه تأثيرگذاری نوحه‌های قديم از همين آگاهی حاصل میشود، بنابراين با مراجعه به آلبوم با فهرست دقيقی از اسامی و بيوگرافی كامل اين مداحان مواجه می‌شويم كه برای اولين بار در ايران اتفاق افتاده‌است.
«سادات‌اخوی» افزود: نكته قابل توجه در بيوگرافی اين عزيزان اين‌است كه اين مداحان بين 5 تا 10 دقيقه روضه‌خوانی داشته‌اند و بقيه كار مداحی خود را به آداب منبر، شامل خطبه‌خوانی، سينه‌زنی، شور ايستاده، شور نشسته و ...پرداخته‌اند.
«سادات‌موسوی» تصريح‌كرد: دلايل نبودن نام يا اثر شخصی در اين مجموعه نه به‌دليل نظارت ويژه حكومتی، سياسی و ... بلكه به‌دليل به‌نتيجه نرسيدن تلاش‌های ما برای دستيابی به آثار ايشان بوده است. ما هنرمندان منبر را انتخاب كرديم، كسانی‌كه صدايشان در دوره خود در مسير خدمت به حضرت ابا عبدالله(ع)، شور حسينی را بين مردم ايجادكرده‌بود.
اين مقام مسؤول تصريح‌كرد: اين آثار منحصر به مداحی و نوحه‌خوانی و شاخه‌های مرتبط با آن بوده و چاوشی‌خوانی، رجزخوانی، مولودی‌خوانی، موسيقی تعزيه و ... وارد حوزه تحقيقی ما نشده‌اند. همچنين آثار ظبط شده در شهر تهران كه به لهجه تهرانی خوانده‌شده‌اند، مدنظر قرارگرفتند.
«سيدعليرضا ابن‌تراب» پژوهشگر ديگر اين زمينه در ادامه نشست گفت: اين‌گونه فعاليت‌ها می‌توانند حركتی جدی برای فرهنگ‌سازی حقيقی باشند. زيرا به‌واقع شايد نسل جديد خطايی در مورد پذيرش آثار سطحی نداشته باشد، اين‌گونه آثار به راحتی در دسترس آنهاست و چون آثار اصيل به آنها ارائه نشده‌است، هر شيوه امروزی توانايی الگوسازی را در ذهن ايشان دارد كه با توجه به محتوای اين مجموعه و كارهای موازی، شايد فرصت انتخاب برای نسل جوان فراهم شود. به‌نظر من اطلاع‌رسانی درباره اين آثار نوعی آموزش دادن به جوانان است و اميدوارم با ادامه اين‌گونه كارها آثاری با منابع غنی‌تر در اختيار جوانان و علاقه‌مندان قراردهيم.
«ابن تراب» در پاسخ به خبرنگار ايكنا در مورد حد مطلوب كيفيت اين‌گونه آثار و دلايل ماندگاری يا عدم ماندگاری يك نوحه توضيح‌داد: آثار اصيل برای جوانان جذابيت دارد و اكثريت نسل جديد به‌دليل دوری از اصالت‌ها فرصت انتخاب ندارند. دلايل انتخاب يك اثر نيز در اين مجموعه، تطابق آثار با «مقاتل» بودند. خرد جمعی علما نيز بر اين«مقاتل» صحه گذاشته‌اند؛ زيرا روايت از قول راويان بسيار است و آوردن همه آنها خارج از مجال، بنابراين ما آنچه را در نظر علما مورد تأييد بود آورديم.
وی اشاره كرد: در ضمن حفظ آثار گذشتگان و تلاش برای آن ضروری است. زيرا اين آثار در زمانه خودشان بی‌نظير بوده‌اند و نوحه‌خوانان حرف اول را در زمان كار حرفه‌ای خود می‌زدند. اما درحال حاضر وظيفه ما حفظ اين آثار برای ارائه به آيندگان و بهره‌برداری‌های امروزی است.
توزيع اين مجموعه به‌همراه كتاب راهنمای آثار پس از اربعين حسينی آغاز خواهدشد.
