8 ربيع‌الثانی؛ سالروز ولادت امام عسكری(ع)

به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، امروز سالروز ميلاد با سعادت حضرت امام حسن عسكری(ع) است. آن حضرت بنا به قول مشهور علما در سال 232 هـ.ق در مدينه چشم به جهان گشود، اما بيش از چهار سال از سن آن حضرت نگذشته بود كه به همراه پدر بزرگوارش امام هادی(ع) به دستور متوكل عباسی، از مدينه به سامرا هجرت كرد و در آن‌جا تحت نظر در محلی به نام «عسكر» مستقر شد.
آن امام تا سال 254 هـ.ق كه امام هادی(ع) مسموم و به شهادت رسيد، در كنار پدر بزرگوارش زندگی كرد. پس از شهادت امام دهم(ع) امام زكی عسكری(ع) ردای امامت را بر تن كرد و تا سال 260 هجری به مدت شش سال، امامت شيعيان را بر عهده داشت.
آن حضرت در اين مدت با سه تن از خلفای عباسی؛ يعنی معتز، مهتدی و معتمد، معاصر و به شدت از سوی آن ستمگران تحت فشار بود و بارها از سوی آنان زندانی شد. با همه اين سخت‌گيری‌ها، هيبت و جلالت امام چنان كارگزاران عباسی را متأثر و منقلب كرد كه عباسيان را در تنگنا قرار داد چنان‌كه در تاريخ نقل شده است آن حضرت را در اختيار هر زندانبانی كه قرار می‌دادند، آنان را دگرگون می‌كرد و از آن‌ها چهره‌ای مؤمن می‌ساخت.
يكی از نكات برجسته زندگی امام حسن عسكری(ع) اين است كه ايشان پدر امامی بودند كه قرار است از ديده‌گان غايب شود و فصل جديدی را در تاريخ بشريت بگشايد. امام حسن عسكری(ع) از اين جهت چه نقش ويژه‌ای را ايفا كردند؟
يكی از نكات مورد اهتمام امام حسن عسكری(ع) در اين زمينه اين بود كه به بعضی از اصحاب خاص و شيعيان خالص و اطرافيان نزديك ثابت كنند كه دوران غيبت نزديك شده و جهان در آستانه اين فصل مهم قرار گرفته است.
از همين رو در بعضی از ملاقات‌ها تلاش می‌كردند به روش‌های گوناگون، ممكن و قريب‌الوقوع بودن غيبت را بيان كنند. از طرفی چون در زمان امامان متأخر بحث كرامت و كارهای فوق‌العاده رواج زيادی پيدا كرده بود، حضرت سعی می‌كردند با نشان دادن كرامات فرزند خردسالشان امام زمان(عج) حقانيت ايشان را به اثبات برسانند و اعتقاد به مهدويت را در دل شيعيان ريشه‌دارتر كنند. اين تلاش‌ها يكی از محورهای اصلی فعاليت‌های امام حسن عسكری(ع) بوده است.
يكی از آثاری كه از امام حسن عسكری(ع) به ما رسيده، تفسير آن حضرت است. آيا اين تفسير مانند همين تفسيرهای امروزی بوده است؟ تفسير امام حسن عسكری(ع) بر حسب نقل، املای خود حضرت بوده است؛ يعنی ايشان مطالب تفسيری خود را به ديگری املا می‌كردند كه ثبت شده است.
اين تفسير در چارچوب روش تفسيری ائمه(ع)؛ يعنی بيان مطالب بسيار فنی در زمينه‌های مختلف فقهی، اصولی و... در قالب روايت، پديد آمده و بدين ترتيب، جايگاه امام حسن عسكری(ع)؛ يعنی ارائه و امتداد سنت نبوی حفظ شده است؛ چون ائمه(ع) در جايگاهی فوق اجتهاد و از علم الهی برخوردار بوده‌اند. اين تفسير هم با وجود اين كه دارای نكات فنی تفسيری هست و به تبيين بسياری از آيات می‌پردازد، ولی در عين حال در قالب روايت عرضه شده است؛ يعنی وجه غالب و چهره ظاهر آن يك چهره روايی است.
بنابراين تفسير امام حسن عسكری(ع) رواياتی از ايشان است كه در توضيح آيات مختلف قرآن بيان كرده‌اند. امام حسن عسكری(ع)، همانند امام جواد(ع) و امام هادی(ع) در جامعه آن روز و به ويژه در دستگاه حكومت به «ابن رضا» معروف بوده‌اند. علت اين اشتهار ايشان به اين لقب چيست؟
در دوره امامان متأخر تحولاتی به چشم می‌خورد كه از جمله آن‌ها اين است كه هميشه سعی می‌كردند يكی از امامان پيشين را با توجه به برجستگی‌های خاص او محور قرار دهند و به عنوان يك نقطه عطف مطرح كنند. مثلا امام رضا(ع) يا برخی ديگر از امامان متأخر، در زمينه فقهی و علمی امام صادق(ع) را محور قرار می‌دادند.
امام رضا(ع) هم به لحاظ شهرتی كه در ميان جامعه پيدا كرده بود و همه به نحوی با انديشه و شخصيت بزرگ ايشان مرتبط بودند و از طرفی به خاطر شناخته شدن در ايران در پی هجرت و شهادت، همين محوريت را پيدا كردند، شخصيت امام رضا(ع) فضاهای متنوعی را در نورديده بود. بنابراين امامان بعدی ايشان را محور و نقطه عطف قرار داده و بر انتساب خود به ايشان تأكيد می‌كردند.
در دوران امامت امام حسن عسكری(ع) مسئله وكالت به طور جدی و گسترده مطرح شد؛ يعنی امام(ع) برای ارتباط خود با شيعيان از نمايندگانی بهره می‌گرفتند. ارتباط شبكه وكالت با شرايط امروز را از چه زاويه‌ای می‌توان مورد بررسی قرار داد؟
پديده وكالت در زمان امام حسن عسكری(ع) خيلی اوج پيدا كرد و علت آن هم اين بود كه دامنه تشيع گسترش يافته بود و از طرفی امام حسن عسكری(ع) از سوی حكومت با محدوديت‌های شديدی مواجه بود كه نمی‌توانست مانند گذشته با شيعيان ارتباط مستقيم داشته باشد. اين شرايط تشكيل شبكه‌ای را برای ارتباط شيعيان با امام(ع) می‌طلبيد كه به آن شبكه وكالت می‌گوييم.
طبيعی بود كه اين وكالت در معرض آسيب‌هايی هم باشد و خود امام(ع) عنايت داشتند كه اگر از منتسبان به ايشان خطايی سرزد، فورا او را بركنار كنند تا از پيامدهای منفی فساد در اطرافيان اهل بيت(ع) جلوگيری شود و مواردی از اين برخوردهای قاطع در روايات ما نقل شده است.
اين وكالت و نمايندگی در دوران غيبت كبری به نوعی ديگر و بدون تعيين مصداق از سوی امام زمان(عج) ادامه دارد. الان هم ما بايد از امام حسن عسكری(ع) از دو جنبه درس بياموزيم؛ يكی اصل داشتن ارتباطات و پاسخ‌گويی به مردم؛ چون يكی از وظايف وكلا در آن زمان پاسخ‌گويی بود. دوم اين‌كه افراد پاسخ‌گو و كسانی كه به نوعی در جايگاه نمايندگی امام(ع) قرار دارند و در تشكيلات حكومت اسلامی هستند، بايد جايگاه پرقداست خود را حفظ كنند و از آسيب‌ها برحذر باشند.
گاهی نقل‌های تاريخی و معجزاتی كه از ائمه(ع) نقل می‌شود به گونه‌ای است كه عده‌ای تصور می‌كنند كه نمی‌توان از شخصيت امام الگو گرفت و امام را مجسمه‌ای از فضايل می‌دانند كه فقط می‌توان به آن نگاه كرد و آن را ستود. چگونه می‌توان از اين مرحله فراتر رفت و از زندگی امام حسن عسكری(ع) درس‌های علمی گرفت؟
البته ائمه(ص) در اوج قله كرامت و فضايل هستند و طبعا ما نمی‌توانيم به نقطه كمال آن‌ها برسيم؛ خود امام علی(ع) هم فرمودند «الا و انكم لاتقدرون علی ذلك»؛ يعنی شما نمی‌توانيد مثل من باشيد، ولی اين بدان معنا نيست كه در راه آن‌ها گام برنداريم، بلكه بايد اهل بيت(ع) در اوج قله قرار دهيم و به سمت آن‌ها حركت كنيم و معنای اقتدا به امام معصوم(ع) همين است؛ يعنی نمی‌توان به آن قله رسيد، اما می‌توان نزديك شد.
امام حسن عسكری(ع) هم از ويژگی‌هايی برخوردارند كه می‌توان آن‌ها را الگو قرار داد و در اين مجال می‌توان به دو نكته اشاره كرد. اول اين كه انسان نبايد در فضايی پرمشغله و در دنيايی پردامنه به يك رفتار ساده بسنده كند و تصور كند كه وظيفه‌اش را ادا كرده است. اگر امور اجتماعی دامنه فراخی پيدا كرد، بايد با ابزارهای جديدتر و مدرن‌تر، مثل تشكيلات وكالت كه امام حسن عسكری(ع) ترتيب دادند، به ميدان رفت. اين درس مهمی است كه به فراخور اوضاع و احوال، از ابزارهايی استفاده كنيم كه پاسخ‌گوی نيازهای روز باشند. درس مهم ديگر اين است كه امام(ع) اگر شيوه و ساز و كار جديدی را در پيش گرفتند، به آسيب‌های آن هم به شدت توجه داشتند.
در دنيای امروز هم اگر ابزار جديد را در دست نگيريم، وظيفه‌مان را انجام نداده‌ايم و اگر به ميدان آمديم، چون ابزار مدرن و پرسرعت و پردامنه است، بايد به لوازم و آسيب‌ها و بازتاب‌های اين ابزار جديد توجه كرد. توجه به آسيب‌ها در كنار به كارگيری مدرن‌ترين، قوی‌ترين و پاسخ‌گوترين ابزارها درس بزرگی است كه می‌توان از زندگی پربركت امام حسن عسكری(ع) گرفت.*
----------------------------------
*منابع: پايگاه اطلاع‌رسانی صدا و سيمای جمهوری اسلامی ايران، پايگاه اطلاع‌رسانی آينده روشن.