به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) در بخشهای پيشين از گزارش بررسی شيوههای استاد «عبدالباسط محمد عبدالصمد» در تلاوت قرآن درباره محبوبيت اين استاد و ويژگیهای صوت و نفس طولانی او در تلاوت قرآن همچنين سبك استاد و رديف آهنگی و الحان موجود در تلاوتهای وی بحث شد، قسمت سوم و پايانی اين گزارش را با هم پی میگيريم.
همانگونه كه گفته شد، غالب نغماتی كه در قرائتهای استاد عبدالباسط بسيار به كار رفتهاند و گاهی به همراه چند نغمه ديگر، رديف آهنگی قرائت او را میسازند عبارتند از: «بيات، صبا و رست»، عبدالباسط از الحان ديگر به جز اين سه دستگاه كه گفته شد از نغمات ديگر آن قدر زياد استفاده نكرده است، برخی نغمات را هم به ندرت اجرا كرده است كه دستگاه «سه گاه» از همين قبيل است، برای شنيدن سهگاه در قرائتهای استاد بايد به قرائت معروف وی از «سوره شمس» و آيه 9 ــ «قد افلح من زكّها» ــ مراجعه كرد.
نغمه صبا، نغمهای است كه عبدالباسط بيش از تمامی نغمات به آن علاقه نشان داده و آن را اجرا كرده است، همچنان كه هيچ قرائتی در ميان قرائتهای قاريان مشهور بدون دستگاه بيات پيدا نمیشود، هيچ قرائتی از عبدالباسط هم بدون دستگاه صبا پيدا نمیتوان يافت.
اين نغمه، نغمه ويژه عبدالباسط است و هر كس بخواهد اين آن را به صورت گسترده در قرائتهای يك قاری استماع كند بايد به سراغ قرائتهای استاد عبدالباسط برود و به طور قطع هيچ قاری مشهور مصری به اندازه عبدالباسط، نغمه صبا را با اين گستردگی و زيبايی اجرا نكرده است.
درباره كيفيت و چگونگی خواندن قرآن سفارشهای زيادی از جانب معصومان (ع) به ما رسيده است كه يكی از اين سفارشها، قرائت قرآن به صورت «حزين» است كه به طور طبيعی چنين قرائتی توأم با رقّت قلب و خشيت از خداوند است و اثر معنوی بيشتری نيز بر شنونده دارد.
در روايتی از امام صادق(ع) درباره قرائت قرآن همراه با حزن میخوانيم:«إنّ القرآن نزل بالحزن فاقرءوه بالحزن» يعنی همانا قرآن با حزن و اندوه نازل شده است، پس آن را حزين بخوانيد». (وافی، ج2، ص 266)
يكی از مهمترين ويژگیهای عبدالباسط، قرائت حزين وی است و اگر صدای نازك و تحريرهای ريز و ظريف را از جمله مشخّصههای سبك عبدالباسط دانستيم، حزين خواندن را نيز بايد از جمله مهمترين مشخصهها و اركان سبك عبدالباسط بدانيم.
همچنان كه پيش از اين اشاره شد استاد عبدالباسط از نغمه صبا در تلاوت خود به صورت گسترده استفاده میكند و بر اهل فن پوشيده نيست كه اين نغمه، نغمهای غمآلود و اندوهناك است و استفاده زياد از آن به طور طبيعی قرائت را حزين میكند.
اما حزن در قرائت عبدالباسط منحصر به استفاده از دستگاه حزين نيست، بلكه میتوان ادّعا كرد حزن، جزئی از صوت دلنشين و ملكوتی او است، يعنی عبدالباسط علاوه بر حزن لحنی، از حزن صوتی نيز بهره میبرد.
وی با اين حزن صوتی و لرزش و تحرير مخصوصی كه به صدايش میدهد، حزن قرائت خود را چند برابر میكند و تأثير تلاوتهای خود را در دلهای مستمعان دوچندان میكند و روح و جان آنها را صيقل میبخشد.
جالب آن است كه وقتی عبدالباسط میخواهد استاد «محمد رفعت» يعنی استادی كه عبدالباسط در نوجوانی از وی تقليد میكرده و به شدت تحت تأثير قرائتهای وی بوده است را توصيف كند تنها به ذكر اين مطلب میپردازد كه: «مرحوم رفعت، قرآن را با صوتی حزين و با حالتی روحانی و ملكوتی تلاوت میكرد به گونهای كه شنوندگان از تلاوت وی متأثر شده، میگريستند».
در هر روی اگرچه قاريان مشهور ديگر قرآن، كم و بيش از صدای دلنشين و جذابی برخوردارند و محبوبيتی فراوان در ميان مسلمانان به دست آوردهاند، اما به جرأت و بیهيچ اغراقی میتوان ادعا كرد كه عبدالباسط سرآمد همه قاريانی است كه تاكنون با صدای خوش به تلاوت پرداختهاند.
گزارش از سيد جاسم موسوی