عباس پسندیده مطرح کرد:
نارسایی خدمت‌رسانی دینی؛ پیامد غفلت از ظرفیت‌سازی برای دانش‌آموختگان
گروه دانشگاه: دانشیار قرآن و حدیث با اشاره به نارسایی خدمات دینی متناسب با نیاز جامعه، گفت: تعداد دانش‌آموختگان دینی کمتر از میزان نیاز است؛ اما همین مقدار هم با مسئله فقدان کار مواجه می‌شوند، به این دلیل که ما برای نیاز مردم ظرفیت کاری تولید نکرده‌ایم.
حجت‌الاسلام والمسلمین عباس پسندیده، دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث و رئیس پژوهشکده اخلاق و روانشناسی اسلامی دارالحدیث در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، با بیان اینکه متناسب با نیاز جامعه و مردم، دانشجو و طلبه در حوزه مسائل دینی نداریم، اظهار کرد: تعداد افراد کمتر از میزان نیاز است؛ اما در عین حال مشاهده می‌کنیم که همین مقداری هم که هستند گاهی اوقات با مسئله فقدان کار مواجه می‌شوند به این دلیل که ما برای نیاز مردم ظرفیت کاری تولید نکرده‌ایم؛ نیاز مردم به مباحث دینی فراوان است و باید برای آن فکری کنیم.
وی افزود: ظرفیت‌های اداری، شغلی، سازمانی تولید نشده و ما باید در این زمینه قدری کار کنیم. مردم بدانند بحث‌های دینی‌شان یک نیاز است و برای برآورده شدن آن نیاز، فلان حرفه و شغل وجود دارد که می‌تواند پاسخگوی نیازهای دینی باشد. در حال حاضر مسئله پاسخگویی به نیازها محدود به روحانیان است آن هم روحانیانی که در مساجد هستند، البته هیچ ایرادی ندارد، نکته خوبی است و به شدت باید تقویت شود؛ اما صحبت بر سر آن است که کفایت نمی‌کند؛ بنا بر این در مجموع تعداد دانشجویان ما متناسب با نیازها نیست و کمتر از نیاز است؛ اما در حال حاضر دانشجویانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند بیشتر از بازار کار هستند به جهت آنکه ظرفیت‌های شغلی فعلی را نتوانستیم برای آن‌ها خلق و ایجاد کنیم.
دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث بیان کرد: باید برای رشته‌های قرآنی بازار کار تعریف و ایجاد کرد. همه می‌دانند مثلاً اگر مشکلات روانشناختی داشتند مراکز مشاوره روانشناختی وجود دارد، فارغ‌التحصیلان رشته روانشناسی آنجا می‌روند، اگر کسی نیازهای حقوقی داشته باشد به دفترهای وکالت مراجعه می‌کند، دانشجویان رشته‌های دیگر هم همین طور، مثلاً افرادی که پزشکی می‌خوانند وقتی فارغ‌التحصیل می‌شوند، کاملاً در سیستم جامعه این طراحی وجود دارد که می‌توانند مطب دائر کنند و یا در بیمارستان‌ها کار کنند، در حوزه مباحث دینی این ظرفیت هنوز طراحی و تعریف نشده، اگر الان در جامعه ما کسی نیاز دینی داشته باشد که قرآن و حدیث پاسخگوی آن باشد نمی‌داند باید به کجا مراجعه کند، غیر از مساجدی که وجود دارد و یا مراکزی که به صورت تلفنی پاسخگو هستند، این نقص در طراحی ساختار اجتماعی ماست، ما برای ساختار اجتماعی‌مان طراحی و تعریف نکرده‌ایم که اینگونه افراد چگونه می‌توانند به مردم خدمات ارائه دهند، طرح‌های مناسب اجتماعی برای ایشان طراحی نشده است و این وظیفه طراحان جامعه است که در این زمینه کار کنند.
سهم مسئولان
وی با اشاره به سهم دولت و مجلس، گفت: در حوزه ظرفیت‌سازی برای بازار کار و اشتغال، نهادهای حاکمیتی خیلی مؤثر هستند و باید آن‌ها طراحی کنند و به فکر باشند، موقعیت‌های کاری جدید را خلق کنند تا هم مردم به نیازشان برسند و هم کسانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند اولاً بدانند چگونه می‌توانند به مردم خدمت برسانند و ثانیاً زندگی‌شان هم تأمین شود، کسی که تحصیل می‌کند به‌ویژه برای رشته‌های علوم قرآن و حدیث، جنبه‌های مادی شاید در اولویت نباشد اما همین که دانش‌آموختگان می‌بینند دانش و اطلاعاتی که کسب کردند در جایی استفاده نمی‌شود، هرز می‌رود و بی‌فایده است، بیشتر برای آن‌ها کشنده است، افراد احساس بی‌معنایی و بی‌فایدگی در این زمینه می‌کنند؛ لذا وظیفه مسئولان است و دستگاه‌های حاکمیتی باید برای آن‌ها تدبیری بیندیشند؛ البته در آن حوزه اول هم که مسئله سرفصل‌هاست علی‌القاعده وزارت‌خانه مربوطه در دولت موظف است و در این زمینه وظیفه دارد راهبرد خود را به سمتی قرار بدهد که بتواند نیازهایی که گفته شد را تأمین کند.
پسندیده با اشاره به مواجه فارغ‌التحصیلان با بازار کار، بیان کرد: برخی از آن‌ها در سیستم‌های آموزشی و پژوهشی، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشگاه‌ها استخدام می‌شوند و جذب بازار کار می‌شوند و برخی از آن‌ها هم جسته گریخته به آموزش و پرورش می‌روند ـ البته متأسفانه حتی برای آموزش و پرورش تعریف نشده که می‌توانند از فارغ‌التحصیلان علوم حدیث در مدارس به عنوان معلمان دینی استفاده کنند ـ بخش زیادی از دانش‌آموختکان در جای دیگری خارج از حوزه‌ای که برای آن آموزش دیده‌اند جذب می‌شوند و برای خود کاری پیدا می‌کنند که این کار هم متناسب با آموزش‌هایی که دیده‌اند نیست، همیشه برای ما هم یکی از دغدغه‌ها و مسئله‌هایمان همین بوده، چند سال پیش نامه‌ای را به آیت‌الله ری شهری نوشتم و آنجا گفتم که اگر با همین روال بخواهد رشته‌های علوم قرآن و حدیث ادامه پیدا کند با بحران جدی مواجه می‌شویم؛ لذا باید فکری کرد، در نهادهای اجتماعی ظرفیت‌سازی کرد و بعد هم باید بین رشته‌های علوم انسانی و علوم قرآن و حدیث تلفیق انجام شود، هنوز هم بر این پافشاری می‌کنم، متأسفانه کاری هم در این زمینه انجام نشده است، کارهایی را در دانشگاه قرآن و حدیث انجام داده‌ایم ولی ظرفیت‌سازی دست ما نیست و به نظرم مسئولانی که رده‌های بالاتری هستند باید اقدام کنند. رسانه‌ها رسالت دارند که جریان‌سازی کنند و به موضوع به عنوان یک مسئله بسیار مهم بپردازند که ما ظرفیت‌های اجتماعی‌مان برای این نیاز مردم وجود ندارد و وظیفه حاکمیت است که آن را طراحی و خلق کند.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا مقطع کارشناسی برای اشتغال کافی است یا خیر؟ بیان کرد: در حد کارشناسی امکان آن وجود دارد که افراد به ویژه با سرفصل‌های جدید به حد کارشناسی برسند منتهی همیشه طراحی‌ها موفقیت را تضمین نمی‌کنند، دو عنصر دیگر اینجا وجود دارد که اتفاقاً هر دو عنصر انسانی هستند نه سخت‌افزاری، آن عناصر انسانی هم دانشجو و هم اساتید هستند، متأسفانه ما شاهد هستیم که اساتید در بسیاری از مواقع چندان برایشان مهم نیست دانشجو یاد بگیرد یا نگیرد، به اندک مناسبتی با رافت اسلامی با دانشجو برخورد می‌کنند و دوست دارند که کسی از آن‌ها ناراحت نباشد؛ لذا درس‌ها خیلی ساده گرفته می‌شود و از آن‌ها به راحتی گذشته می‌شود، خود استادها اهمیت چندانی نمی‌دهد، دقت در تدریس و مطالعه عمیق ندارد و گاهی وقت‌ها عقب‌تر از دانشجو هستند و یا اینکه فقط یک شب از او جلوتر هستند، این آسیب می‌زند، از آن طرف خود دانشجویان انگیزه‌های متفاوتی دارد و توان زیادی برای درس خواندن ندارند؛ همین باعث می‌شود سطح آموزش‌ها افت پیدا کند، متأسفانه افزایش مراکز آموزش عالی هر چند می‌توانست به یک فرصت تبدیل شود اما به یک تهدید تبدیل شده به خاطر اینکه افرادی که وارد سیستم دانشگاه می‌شوند در مراکز متعدد و متکثر توزیع شده‌اند و همین باعث می‌شود دانشجویان نخبه کمتر در یک جا جمع شوند، ممکن است مثلاً در هر دانشگاهی دانشجوی نخبه و خوبشان یک یا دو نفر در هر دوره باشد ولی اگر مراکز آموزش عالی محدودتر بودند گزینش می‌توانست صورت بگیرد و درصد آن‌ها می‌توانست افزایش پیدا کند.
وی افزود: ظرفیت‌های اداری، شغلی، سازمانی تولید نشده و ما باید در این زمینه قدری کار کنیم. مردم بدانند بحث‌های دینی‌شان یک نیاز است و برای برآورده شدن آن نیاز، فلان حرفه و شغل وجود دارد که می‌تواند پاسخگوی نیازهای دینی باشد. در حال حاضر مسئله پاسخگویی به نیازها محدود به روحانیان است آن هم روحانیانی که در مساجد هستند، البته هیچ ایرادی ندارد، نکته خوبی است و به شدت باید تقویت شود؛ اما صحبت بر سر آن است که کفایت نمی‌کند؛ بنا بر این در مجموع تعداد دانشجویان ما متناسب با نیازها نیست و کمتر از نیاز است؛ اما در حال حاضر دانشجویانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند بیشتر از بازار کار هستند به جهت آنکه ظرفیت‌های شغلی فعلی را نتوانستیم برای آن‌ها خلق و ایجاد کنیم.
دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث بیان کرد: باید برای رشته‌های قرآنی بازار کار تعریف و ایجاد کرد. همه می‌دانند مثلاً اگر مشکلات روانشناختی داشتند مراکز مشاوره روانشناختی وجود دارد، فارغ‌التحصیلان رشته روانشناسی آنجا می‌روند، اگر کسی نیازهای حقوقی داشته باشد به دفترهای وکالت مراجعه می‌کند، دانشجویان رشته‌های دیگر هم همین طور، مثلاً افرادی که پزشکی می‌خوانند وقتی فارغ‌التحصیل می‌شوند، کاملاً در سیستم جامعه این طراحی وجود دارد که می‌توانند مطب دائر کنند و یا در بیمارستان‌ها کار کنند، در حوزه مباحث دینی این ظرفیت هنوز طراحی و تعریف نشده، اگر الان در جامعه ما کسی نیاز دینی داشته باشد که قرآن و حدیث پاسخگوی آن باشد نمی‌داند باید به کجا مراجعه کند، غیر از مساجدی که وجود دارد و یا مراکزی که به صورت تلفنی پاسخگو هستند، این نقص در طراحی ساختار اجتماعی ماست، ما برای ساختار اجتماعی‌مان طراحی و تعریف نکرده‌ایم که اینگونه افراد چگونه می‌توانند به مردم خدمات ارائه دهند، طرح‌های مناسب اجتماعی برای ایشان طراحی نشده است و این وظیفه طراحان جامعه است که در این زمینه کار کنند.
سهم مسئولان
وی با اشاره به سهم دولت و مجلس، گفت: در حوزه ظرفیت‌سازی برای بازار کار و اشتغال، نهادهای حاکمیتی خیلی مؤثر هستند و باید آن‌ها طراحی کنند و به فکر باشند، موقعیت‌های کاری جدید را خلق کنند تا هم مردم به نیازشان برسند و هم کسانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند اولاً بدانند چگونه می‌توانند به مردم خدمت برسانند و ثانیاً زندگی‌شان هم تأمین شود، کسی که تحصیل می‌کند به‌ویژه برای رشته‌های علوم قرآن و حدیث، جنبه‌های مادی شاید در اولویت نباشد اما همین که دانش‌آموختگان می‌بینند دانش و اطلاعاتی که کسب کردند در جایی استفاده نمی‌شود، هرز می‌رود و بی‌فایده است، بیشتر برای آن‌ها کشنده است، افراد احساس بی‌معنایی و بی‌فایدگی در این زمینه می‌کنند؛ لذا وظیفه مسئولان است و دستگاه‌های حاکمیتی باید برای آن‌ها تدبیری بیندیشند؛ البته در آن حوزه اول هم که مسئله سرفصل‌هاست علی‌القاعده وزارت‌خانه مربوطه در دولت موظف است و در این زمینه وظیفه دارد راهبرد خود را به سمتی قرار بدهد که بتواند نیازهایی که گفته شد را تأمین کند.
پسندیده با اشاره به مواجه فارغ‌التحصیلان با بازار کار، بیان کرد: برخی از آن‌ها در سیستم‌های آموزشی و پژوهشی، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشگاه‌ها استخدام می‌شوند و جذب بازار کار می‌شوند و برخی از آن‌ها هم جسته گریخته به آموزش و پرورش می‌روند ـ البته متأسفانه حتی برای آموزش و پرورش تعریف نشده که می‌توانند از فارغ‌التحصیلان علوم حدیث در مدارس به عنوان معلمان دینی استفاده کنند ـ بخش زیادی از دانش‌آموختکان در جای دیگری خارج از حوزه‌ای که برای آن آموزش دیده‌اند جذب می‌شوند و برای خود کاری پیدا می‌کنند که این کار هم متناسب با آموزش‌هایی که دیده‌اند نیست، همیشه برای ما هم یکی از دغدغه‌ها و مسئله‌هایمان همین بوده، چند سال پیش نامه‌ای را به آیت‌الله ری شهری نوشتم و آنجا گفتم که اگر با همین روال بخواهد رشته‌های علوم قرآن و حدیث ادامه پیدا کند با بحران جدی مواجه می‌شویم؛ لذا باید فکری کرد، در نهادهای اجتماعی ظرفیت‌سازی کرد و بعد هم باید بین رشته‌های علوم انسانی و علوم قرآن و حدیث تلفیق انجام شود، هنوز هم بر این پافشاری می‌کنم، متأسفانه کاری هم در این زمینه انجام نشده است، کارهایی را در دانشگاه قرآن و حدیث انجام داده‌ایم ولی ظرفیت‌سازی دست ما نیست و به نظرم مسئولانی که رده‌های بالاتری هستند باید اقدام کنند. رسانه‌ها رسالت دارند که جریان‌سازی کنند و به موضوع به عنوان یک مسئله بسیار مهم بپردازند که ما ظرفیت‌های اجتماعی‌مان برای این نیاز مردم وجود ندارد و وظیفه حاکمیت است که آن را طراحی و خلق کند.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا مقطع کارشناسی برای اشتغال کافی است یا خیر؟ بیان کرد: در حد کارشناسی امکان آن وجود دارد که افراد به ویژه با سرفصل‌های جدید به حد کارشناسی برسند منتهی همیشه طراحی‌ها موفقیت را تضمین نمی‌کنند، دو عنصر دیگر اینجا وجود دارد که اتفاقاً هر دو عنصر انسانی هستند نه سخت‌افزاری، آن عناصر انسانی هم دانشجو و هم اساتید هستند، متأسفانه ما شاهد هستیم که اساتید در بسیاری از مواقع چندان برایشان مهم نیست دانشجو یاد بگیرد یا نگیرد، به اندک مناسبتی با رافت اسلامی با دانشجو برخورد می‌کنند و دوست دارند که کسی از آن‌ها ناراحت نباشد؛ لذا درس‌ها خیلی ساده گرفته می‌شود و از آن‌ها به راحتی گذشته می‌شود، خود استادها اهمیت چندانی نمی‌دهد، دقت در تدریس و مطالعه عمیق ندارد و گاهی وقت‌ها عقب‌تر از دانشجو هستند و یا اینکه فقط یک شب از او جلوتر هستند، این آسیب می‌زند، از آن طرف خود دانشجویان انگیزه‌های متفاوتی دارد و توان زیادی برای درس خواندن ندارند؛ همین باعث می‌شود سطح آموزش‌ها افت پیدا کند، متأسفانه افزایش مراکز آموزش عالی هر چند می‌توانست به یک فرصت تبدیل شود اما به یک تهدید تبدیل شده به خاطر اینکه افرادی که وارد سیستم دانشگاه می‌شوند در مراکز متعدد و متکثر توزیع شده‌اند و همین باعث می‌شود دانشجویان نخبه کمتر در یک جا جمع شوند، ممکن است مثلاً در هر دانشگاهی دانشجوی نخبه و خوبشان یک یا دو نفر در هر دوره باشد ولی اگر مراکز آموزش عالی محدودتر بودند گزینش می‌توانست صورت بگیرد و درصد آن‌ها می‌توانست افزایش پیدا کند.
