رمضان در قزاقستان؛ از افطاری‌های مردمی تا شب قدر «نورسلطان»
گروه بین‌الملل ـ رمضان در قزاقستان آداب و سنت‌های ویژه‌ای دارد و سفره‌های افطاری زیادی در این ماه برپا میشود که متولی بیشتر آنها مردم هستند.
به گزارش ایکنا؛ اسلام در طول چند هزار سال به قلمرو قزاقستان امروز وارد شد و این ورود عمدتاً از مناطق جنوبی قزاقستان بود. مورخان و پژوهشگران معتقدند دلیل اصلی گسترش اسلام در این دیار «نبرد تالاس» در سال 751 میلادی بود که در آن هنگام قبایل ترکی خانات تورگش (یک حکومت از اتحاد قبیله ترک از خاقانات غربی) با نیروهای خلافت عباسی متحد شدند و بر لشکر حکومت تانگ چین غلبه کردند. این پیروزی مانع تهاجم امپراتوری تانگ چینی به سوی سرزمین‌های غربی شد و همین امر ریشه دواندن دین اسلام را در میان مردم یکجانشین منطقه هفت‌رود و رود سیحون (سیردریا) در اواخر قرن دهم میلادی در پی داشت.
آمار اداره روحانی مسلمانان قزاقستان نشان می‌دهد که ۱۱ میلیون مسلمان (70،2 درصد) به نمایندگی از ۲۴ ملیت نظیر قزاق، ازبک، ایغور، دونغان، تاجیک، قرقیز، ترکمن، تاتار، باشقیر، اقوام قفقاز شمالی و آذری در این کشور حضور دارند که در سالیان اخیر با روی آوردن به مساجد و حضور در برنامه‌های عبادی جمعی مانند نماز جماعت، نماز جمعه، اعیاد و رعایت آداب و رسوم دینی در زندگی شخصی سعی داشته‌اند سنت‌ها و آداب دینی و مذهبی را حفظ کنند.
در حال حاضر حدود دو هزار و 570 مسجد در کشور قزاقستان فعال است، در حالی که در دوره حاکمیت شوروی فقط 63 مسجد در این کشور وجود داشت. مذاهب و مکاتب اصلی اسلامی رایج در قزاقستان اهل تسنن، شیعیان، متصوفه و احمدیه هستند. اگرچه دیدگاه دولت درباره این مذاهب یکسان نیست.
رمضان امسال در آسیای میانه و قزاقستان روز دوشنبه 6 می(16 اردیبهشت) آغاز شد. تحلیلگران مذهبی قزاقستان می‌گویند هر ساله بر تعداد کسانی که مراسم مذهبی اجرا میکنند افزوده میشود، اما تحقیق ویژه‌ای درباره تعداد افرادی که در ماه رمضان در قزاقستان روزه می‌گیرند انجام نشده است. با وجود این، میتوان گفت که تعداد افراد روزه‌دار در این کشور سالیانه 4 تا 5 درصد افزایش می‌یابد. افزایش این تعداد فقط شامل جوانان نمی‌شود، بلکه تعداد بزرگسالانی هم که قبلاً روزه نمی‌گرفتند ولی در حال حاضر روزه می‌گیرند افزایش می‌یابد.
سالخوردگان روزه اولی
بنا به اعلام رایزنی فرهنگی ایران در قزاقستان، از میان مردم قزاقستان در سالهای اخیر تازه‌واردان مسن‌تر به رمضان نیز دیده می‌شوند. آنها افراد 60 سالهای هستند که برای نخستین بار روزه می‌گیرند. شاید برای کسانی که در ایران و کشورهای مسلمان خاورمیانه زندگی میکنند روزه گرفتن برای اولین بار در پیری خنده‌دار باشد، اما باید قبول کرد که قزاقستان و کشورهای مسلمان آسیای میانه 70 سال در استعمار کمونیست بودند و اجرای شریعت اسلام و ادای نماز در آن ایام جرم بود و حتی حکم مرگ داشت. میلیون‌ها نفر در این کشورها به خاطر داشتن عقاید اسلامی قتل عام شدند و هزاران مسجد تخریب شد.
افطاری در مسجد مرکزی شهر آلماتی
برخی تحلیلگران قزاقی از رشد روزافزون اسلام در این کشور هراس دارند و بعضی دولتمردان نسل میانه و قدیم قزاق هنوز هم در دوران کمونیست با عقاید مارکس و انگلس(از فیلسوفان آلمانی) زندگی میکنند. آنان گاه ورود زنان و دختران محجبه را به دانشگاه‌ها ممنوع و حتی نمازخانه‌ها را در ادارات دولتی تعطیل کرده‌اند. ساخت مسجد نیاز به مجوز دولت دارد. این در حالی است که کشور قزاقستان عضو سازمان همکاری اسلامی است.
در قزاقستان با افزایش گرایش اسلامی، آداب و رسوم دینی نیز گسترش یافته و خواندن قرآن در مراسم عزاداری، ماه رمضان، عید فطر، عید قربان و قربانی کردن بیش از پیش در حال رایج شدن است.
نماز تراویح هر شب و در طول ماه رمضان در مساجد اقامه میشود. این نماز همراه با مؤمنان دیگر و به جماعت در مساجد خوانده میشود. امامان جماعت با استناد به احادیث پیامبر(ص) فلسفه روزه و آثار و برکات روحی، جسمی و معنوی روزه‌داری را برای مؤمنان قزاق تبیین میکنند.
شب قدر «نورسلطان»
شب قدر در میان مسلمانان قزاقستان از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. قزاق‌ها شب قدر را که در قزاقستان شب ۲۷ ماه مبارک رمضان است بسیار گرامی می‌دارند. در این زمان برای رضایت و آرامش کسانی که از دنیا رفته‌اند خیرات میکنند.
در شب قدر قرآن خوانده میشود و عده‌‌ای هم در شهر نورسلطان(آستانه سابق، پایتخت قزاقستان) منازل را برای پذیرایی از مهمانان خدا آماده میکنند تا در شب قدر میزبان جمعی از خویشان خود باشند.
مراسم سخنرانی در ماه رمضان در یکی از مساجد نورسلطان
افطاری‌های مردمی
در قزاقستان بیشتر افطاری‌های عمومی از سوی خود مردم قزاقستان داده میشود. در سفره افطاری قزاق‌ها خرما، نان، سالاد، آب و نوشابه های سنتی مانند چایی، قیمیز (اگر مصادف با فصل بهار و اوایل تابستان باشد)، شوبات، خوراکی‌هایی مانند بشبارماق، قورداق، شورپا، مانتی و انواع سوپ‌ها و غذاها دیده میشود. شیرینی و نان‌های سنتی مانند بائورساق، شلپک و چاک چاک هم چه در سفره افطاری و چه در سفره عید به فراوانی یافت میشود.
«جارمضان»؛ مروارید هنر ملی قزاق‌ها
از سنت‌های مردم قزاقستان در ماه رمضان «جارمضان» است که کودکان یا جوانان چند روز پس از آغاز ماه رمضان با قرائت شعر، خبر فرارسیدن ماه رمضان را میدهند. جارمضان از عبارت «جار سالو» در زبان قزاقی و زبان‌های ترکی به معنی «ندا کردن و آگاهی رساندن» است.
خواندن جارمضان از پانزدهمین روز ماه رمضان وقت عصر بعد از افطار آغاز میشود و آن را گروه‌های چند نفره کودکان یا جوانان به صورت سروده‌ای مخصوص و گاهی همراه با سازهای ملی مانند دمبرا یا گارمون در مقابل منازل می‌خوانند. صاحبخانه به میل خود شیرینی و شکلات یا مبلغی را به اجراکنندگان این سنت هدیه می‌دهد.
«نورعلی عثمانوف»، از اهالی شهر سِمِی واقع در استان شمال شرقی قزاقستان، در این باره می‌گوید: در کودکی هرچند که معنی و اهمیت ماه رمضان را متوجه نمی‌‌شدیم، بی‌صبرانه در انتظار این ایام مبارک بودیم. من و بچه‌های همسن و سالم، گروهی کوچک را تشکیل می‌‌دادیم و به در خانه‌ها می‌‌رفتیم و «جارمضان» (به قزاقی جاراپازان) می‌‌خواندیم. جارمضان اجرای سرودی ویژه ماه رمضان است و صاحبان خانه ضمن ابراز خرسندی از اجرای سرود، با غذاهای دلپذیر از ما پذیرایی می‌کرند و ما را به صدر سفره رمضانی دعوت میکردند. آنها ما را بسیار تشویق میکردند تا جارمضان را با صدای بلندتر بخوانیم و از شیرینی دریغ نمی‌‌‌کردند. در تصور ما نیز رمضان ماه شادی، برکت، صلح و رفاه بوده است.
وی می‌افزاید: ما درک می کردیم که در ماه رمضان نباید کسی را فریب داد و دروغ گفت. سکه‌های عیدی را به صورت برابر تقسیم میکردیم. پسربچه‌هایی که قبلاً با هم قهر بودند بی‌صبرانه منتظر رمضان بودند تا آشتی کنند. جارمضان را هم دخترها و هم پسرها اجرا میکردند. هرچه صدای جارمضان بلندتر می‌‌بود، صاحبخانه رضایت بیشتری نشان می داد و بیشتر از گروه پذیرایی میکرد. به خاطر عکس‌العملی که بزرگان به ماه رمضان نشان می‌دادند در تصور کودکان قزاق این ماه نماد نیکی، مهربانی و صلح و دوستی بوده است.
عثمانوف تأکید کرد: هر ملت سهمی در تمدن جهانی دارد. جارمضان نیز مروارید هنر ملی قزاق‌هاست. جارمضان نه تنها با صدای بلند اجرا می‌شد، بلکه آهنگ و لحن خاصی داشت. هیچ کس ما را در اجرای این سرود محدود نمی‌‌کرد و جارمضان را با شوق و اشتیاق خاصی می‌‌خواندیم. بدین ترتیب کودکان به دنیای شعر و شعرخوانی وارد میشدند و در کشف استعداد و قریحه کودکان نقش زیادی داشتند.
اجرای «جارمضان» از سوی کودکان
این شهروند قزاق یادآور شد: اولین گامی که کودکان روستانشین به سوی هنر برمی‌‌داشتند از اجرای جارمضان شروع می‌شد. بزرگان می‌‌‌گفتند که در ماه رمضان جارمضان باید حداقل در هفت خانه خوانده شود و حاضر بودیم آن را در هفتاد خانه اجرا کنیم. رسم بر این بوده است که اگر بچه‌هایی اهل روستای دیگر برای اجرای جارمضان به روستای ما می‌‌‌آمدند، ما نیز باید به روستای آنها می‌‌رفتیم. این ماه حس جشن و شادی خاصی داشت. تا زمانی که جارمضان را اجرا میکردیم، پیرمردان نماز مغرب را می‌‌خواندند و سپس مشغول چای خوردن میشدند. برخی پیرمردان و ریش‌سفیدان کودکان را دور خود جمع میکردند و افسانه‌ها و حماسه‌های کهن مانند کسیک باس را، که شجاعت، صداقت، وطن‌دوستی را تبلیغ میکرد، تعریف میکردند. ضمن اینکه در این داستان‌‌ها بدخلقی برخی از شخصیت‌ها را می‌‌دیدیم سعی میکردیم از آن مدد بگیریم که از این رفتارها به دور باشیم. همه این موارد به جذابیت و محبوبیت ماه رمضان نزد عموم می‌افزود، اما امروز خواندن جارمضان به ویژه در کلانشهرها به فراموشی سپرده شده است و فقط در روستاهایی که در آنجا هنوز از آداب و رسوم نیاکان پیروی میکنند، صدای جارمضان را میتوان شنید.
دادن هدیه به کودکان اجراکننده جارمضان
در گذشته زمانی که صاحبخانه با ابراز خرسندی کامل برای کودکان دعای خیر میکرد، از نیازهای خانواده‌های همسایه باخبر بود و فردی که دعای خیر می‌خواند در این دعا ذکر میکرد که ان‌شاءالله حاجت این خانواده‌های نیازمند برآورده شود. این امر به خودی خود تأثیر روانشناختی زیادی در ذهن کودکان داشته است.
سنت‌های عید فطر
در روز عید فطر مردم قزاقستان عید را به یکدیگر تبریک می‌گویند، لباس نو می‌‌پوشند، نان سنتی یعنی بائورساق و شلپک برای شادی روح رفتگان می‌پزند که خمیر آن را به شکل گرد یا متوازی‌الاضلاع آماده و در روغن سرخ میکنند. غیر از بائورساق بیشتر خانواده‌ها غذای قورداق یا بشبارماق درست میکنند.
معمولاً سفره عید فطر خانواده‌های قزاق سرشار از انواع شیرینی‌هاست. رسم است که پس از آمدن مهمان‌ها مقداری از شیرینی‌ها و آجیل و نان‌های سنتی این سفره را در کیسه‌های پلاستیکی گذاشته و به دست آنان میدهند تا برای دیگر اعضای خانواده خود ببرند. دادن نان‌های سنتی (بائورساق و شلپک) بیشتر مرسوم است، زیرا بنا بر اعتقاد قزاق‌ها، این نان‌ها برای شادی روح رفتگان پخته میشود و هرچه تعداد کسانی که از این نان‌ها بخورند بیشتر باشد روح مرحوم شادتر میشود.
خوراکی‌های مخصوص عید فطر
در قزاقستان رسم است که حتماً به هفت خانه سر بزنند و عید را تبریک بگویند. دادن فطریه قبل از اقامه نماز انجام میشود که مبلغ آن را شورای علمای قزاقستان تعیین می کند. طی سالهای اخیر پرداخت فطریه بسیار رایج شده است.
به رغم اینکه مردم قزاقستان در میان جمهوری‌های آسیای مرکزی همواره از نظر دینداری کمتر پایبند بوده‌اند، اما در سال‌ها اخیر با توجه به گسترش گرایش‌های مختلف اسلامی میل بیشتری به اسلام در میان مردم دیده شده است. در ماه رمضان شهرداری برخی شهرهای قزاقستان مانند آلماتی سرویس‌های اتوبوس رایگان را بعد از نماز تراویح در اختیار مردم قرار میدهند. این سرویس‌ها نمازگزاران را از مسجد مرکزی شهر آلماتی تا در خانه‌هایشان می‌رسانند. همچنین در استان قزاقستان جنوبی برخی شرکت‌ها و رانندگان تاکسی خدمات خود را رایگان به مشتریان ارائه میدهند.
گردآوری و تنظیم: زهرا نوکانی
انتهای پیام
