گذری بر حاشیه‌های همایش ملاصدرا/ از دفاع تمام‌قد از حکمت ایرانی تا انتقاد از پیوند فلسفه و نژاد
گروه اندیشه ــ همایش بزرگداشت ملاصدرا که میزبان اساتید و پژوهشگران فلسفه اسلامی و ایرانی بود، امروز با سخنرانی‌های پرشوری در رابطه با نقش حکمت ایرانی در پیشبرد فلسفه به ویژه فلسفه صدرایی همراه بود و برخی سخنرانان، ضمن تضارب آراء به شکل غیرمباشر به تأیید و نقد یکدیگر پرداختند.
به گزارش ایکنا؛ بیست و سومین همایش همایش بزرگداشت ملاصدرا که از مهم‌ترین رخدادهای فرهنگی و فلسفی کشور قلمداد می‌شود، صبح امروز، 22 خردادماه، در مجموعه فرهنگی آدینه تهران آغاز به کار کرد.
این همایش که هر ساله به همت بنیاد حکمت اسلامی صدرا برگزار می‌شود، میزبان علاقه‌مندان فلسفه به ویژه حکمت متعالیه صدرایی است و تقریباً کمتر چهره مهم فلسفی را می‌توان یافت که در این همایش به عنوان سخنران یا شرکت‌کننده حضور نداشته باشند. از همین حیث، امروز سالن همایش این دوره نیز مملو از اساتید و پژوهشگران فلسفه از طیف‌های مختلف فکری بود و باقی صندلی‌ها را دانشجویان فلسفه پر کرده بودند.
از وجوه تمایز این همایش با سایر سمینارهای علمی که از بدو ورود به چشم می‌آمد، وجهه امنیتی شدید آن بود. اگرچه به خاطر مصالح خاص از جمله شخصیت حقیقی ریاست بنیاد حکمت اسلامی صدرا، لحاظ کردن برخی ملاحظات منطقی می‌نمود، لیکن حجم این نکات امنیتی در یک همایش علمی نکته قابل تأملی بود.
نکته دیگری که سابقاً انتقاداتی را نیز در سال‌های گذشته برمی‌انگیخته است، هزنیه‌هایی است که پیش و پس از همایش صرف برگزاری آن می‌شود. منتقدان برخی مصارف مربوط به همایش در طول سال را غیرضروری و غیرمطابق با همایش‌های مشابه فلسفی می‌دانند. با وجود این، وزانت همایش و سطح بالای علمی مقالات و سخنرانان که همواره مورد توجه فلسفه‌دوستان و به ویژه علاقه‌مندان به حکمت متعالیه بوده بر حواشی همایش غلبه داشته است.
بعد از حواشی غیرعلمی این همایش گذری بر مباحث علمی آن می‌اندازیم. مثل هر سال در آغاز این همایش، آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای به عنوان سخنران نخست با تشکر از میهمانان و عذرخواهی از تنگنای وقت سخنرانان، به تبیین زوایای ارتباط حکمت متعالیه با حکمت ایرانی پرداخت.
سخنرانی بعدی همایش آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد بود که به موضوع حقیقت، مظهر و مثال در حکمت ایرانی اسلامی پرداخت. از نکات جالب این سخنرانی اشاره به وقوع اختلاف میان برخی مبانی سه‌گانه در سخنان ملاصدرا و انتقاد از هجمه تند استاد مرتضی مطهری به شیخ سهروردی بود. استفاده و استناد استاد محقق داماد به کتب عهد عتیق و متون آیین زرتشت و مهرپرستی و تبیین ارتباط به مفهوم تشکیکی در میان این معرفت‌ها از نکات جذاب این سخنرانی بود.
یکی دیگر از جنبه‌های جالب این همایش تأکیدات بر جایگاه حکمت در میان ایرانیان، نقش ایرانیان در پیشبرد مباحث فلسفه و جایگاه مغفول حکمت ایرانی و آموزه‌های زرتشت بود. در سخنرانی دو چهره شهیر فلسفه، غلامرضا اعوانی و غلامحسین ابراهیمی دینانی بر این مهم تأکید شد. غلامرضا اعوانی با تأکید بر اینکه ایران سرزمین حکمت نبوی بوده است، اشاراتی به شباهت‌های دین اسلام و زرتشت در تأکید بر حکمت داشت. وی با بیان اینکه زرتشت پیامیر(ص) بوده است و مبدأ حکمت نیز نبوی بوده است، بیان کرد که مبدأ نه زرتشت، بلکه ادریس نبی بوده است.
استاد ابراهیمی دینانی پیش از حاضر شدن در جایگاه با تشویق حضار همراه شد و یکی دو نوبت نیز که او از جایگاه ایرانیان و حکمت ایرانی دفاع می‌کرد، با تشویق برخی حضار همراه شد که علاقه ویژه‌ای به حکمت ایرانی داشتند. سبک سخنرانی استاد که بعضاً با الفاظی تند به ویژه در نقد منکران فلسفه اسلامی و ایرانی همراه می‌شد تقریباً برای دنبال‌کننده مباحث ایشان آشنا بود. دینانی از نابودی و تاراج آثار حکمت ایرانی در حمله به ایران اظهار تأسف شدید کرد.
حاشیه دیگر سخنرانی دینانی مربوط به سیادت بدون سلطه فلسفه بود. وی با بیان اینکه اگر بتوانید سیادت داشته باشید، اما سلطه نداشته باشید، کار عجیبی کردید، به مزاح به آیت‌الله محقق داماد اشاره کرد که شما هم سیادت دارید و سلطه نداشته باشید که ایشان نیز پاسخ داد سلطه نداریم.
یکی از حواشی جالب این همایش انتقاد رضا داوری اردکانی از ایجاد نسبت میان فلسفه و نژاد ایرانی بود. این سخنان برای برخی تداعی‌گر مباحث استاد ابراهیمی دینانی بود. داوری اردکانی با بیان اینکه چندین سال است از این مسائل عصبانی می‌شود، ولی خشم خود را کنترل می‌کند، تأکید کرد که هیچ نسبتی میان فلسفه و نژاد ایرانی وجود ندارد. کشور ما مهد حکمت بوده است و سیر فلسفه خود را داشته است و اینکه فلسفه یونان در ایران ادامه پیدا کرد و حتی در کشورهای اسلامی تداوم نیافت مسئله‌ای اتفاقی نیست.
یادآوری از استاد فقید حجت‌الاسلام احمد احمدی و نقش وی در تربیت نسل فعلی پژوهشگران فلسفه ایران به ویژه بعد از انقلاب از نکاتی بود که به خاطر همزمانی این مراسم با جلسه بزرگداشت استاد احمد احمدی مطرح شد و گاه به گاه برخی سخنرانان در ابتدای سخنرانی خود به آن می‌پرداختند.
محمد پارسائیان
انتهای پیام
