آسیب‌های اسطوره‌‌پردازی در قیام عاشورا/ رویکرد احساسی را کنار بگذاریم
گروه ادب ــ یک پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: عاشورا یک واقعیت تاریخی است و به همین دلیل کهنه نمی‌شود، اما نکته مهم این است که باید از تبدیل شدن این واقعه تاریخی به اسطوره پرهیز کنیم، زیرا اسطوره با شاخ و برگ دادن به آن می‌خواهد این واقعیت را جذابتر کند، در حالی که همین مسائل باعث فراموش شدن آن خواهد شد.
حجت‌الله جودکی، پژوهشگر تاریخ اسلام، در گفت‌وگو با ایکنا درباره پژوهش‌های علمی و اجتهادی درباره نهضت امام حسین(ع) گفت: در مورد نهضت امام حسین(ع) برخی کتاب‌های علمی و اجتهادی نوشته شده و کتاب‌های خوبی در این زمینه در طول تاریخ به رشته تحریر درآمده است، اما اغلب نویسندگان به صورت احساسی با آن برخورد کرده و رویکرد دیگری نداشته‌اند.
وی افزود: از زمانی که واقعه عاشورا در سال ۶۱ هجری رخ داد، حدود یک قرن طول کشید تا اساساً کتابی در این زمینه نوشته شود و اولین مقتل را «ابومخنف» نوشت که در سال ۱۵۷ هجری وفات یافت. بعد از وی محتوای کتاب‌هایی که در این باره نوشته شد، در هر قرن متفاوت بوده و آنچه در قرن سوم نوشته شده با قرن چهارم متفاوت است، در حالی که یک واقعه رخ داده، اما چرا این اندازه روایت‌های متضاد نوشته شده و این اولین سؤالی است که پیش می‌آید.
جودکی ادامه داد: این امر نشان می‌دهد گفتمانی که در کربلا حاکم بوده به صورت مرتب مورد تجدید نظر قرار گرفته است و افراد با رویکرد‌های متفاوت به آن پرداخته‌اند و به همین دلیل مقتلی که در قرن دوم نوشته شده با مقاتلی که در قرن‌های بعد نوشته شده اساساً متفاوت است. به طوری که شخصیت‌های متضادی این حادثه را رقم زده است. رجز‌ها و بحث‌هایی که پیش آمده متفاوت‌اند و گاهی اوقات دیده می‌شود که شخصیت‌های جدیدی خلق شده است. مثلاً می‌دانیم که فردی به نام قاسم بن حسن در کربلا به شهادت رسید، اما وقتی به کتاب روضة‌الشهدا مرحوم کاشفی در قرن نهم می‌رسیم، شخصیتی خلق شده که سابقه تاریخی ندارد یا برخی شخصیت‌ها در قرن هشتم و نهم خلق شده‌اند. مثلاً تا قبل از کتاب کامل بهایی شخصیتی به نام رقیه وجود نداشت و اولین بار در این کتاب آمده است یا تا قبل از شیخ صدوق حرف از شخصیت‌هایی به نام طفلان مسلم نیامده و این نشان می‌دهد که حادثه کربلا مورد تحریف واقع شده است.
توهماتی که می‌خواهد روایت‌ها را کامل کند
در عزاداری‌های امروز مسائلی را اضافه کرده‌ایم که موجب آزار و اذیت و جایگاهی برای خوشگذرانی و وقت‌گذرانی افراد شده است، در حالی که اگر می‌خواهیم در مورد کسی سوگواری کنیم، باید ابتدا او را بشناسیم که چه حادثه‌ای برایش پیش آمده و او چه کسی بود. این مسائل را باید درست تبیین کنیم
وی در ادامه به موضوع تحریف پرداخت و گفت: تحریف سه مسئله است؛ افزودن به یک متن، کاستن از یک متن و دگرگون کردن آن. از این دست اتفاقات در کربلا زیاد رخ داده و ناشی از این است که هیچ کدام نخواسته‌ایم به دستورات دین پایبند باشیم، چون خداوند از همه پیامبران خواسته است: «وَلا تَقفُ ما لَیسَ لَکَ بِهِ عِلمٌ؛ از آنچه به آن علم ندارید پیروری نکنید». یعنی هر چه را که می‌خواهیم استفاده کنیم، باید علمی باشد. دوم اینکه خداوند دستور داده: «اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ؛ از بسیاری گمان‌ها دوری کنید»، چون هیچ کدام بار حقیقی ندارند یا «إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ؛ بسیاری از گمان‌ها گناه‌اند». از این رو توجه نداریم که گناه می‌کنیم و برخی مسائل را به دروغ به کسی نسبت می‌دهیم و فکر می‌کنیم او کوتاهی کرده و باید با توهمات خودمان آن را کامل کنیم. این بدترین گناهی است که مرتکب می‌شویم. حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید: «وقتی خبری را می‌شنوید با عقل درایت و کامل به آن نگاه کنید. نه اینکه فقط آن را نقل کنید. چون راویان خبر زیادند، اما کسانی که آن را مورد بررسی قرار می‌دهند کم‌اند.» از این رو وظیفه داریم هر آنچه را می‌شنویم بررسی کنیم.
وی ادامه داد: تحریفاتی که رخ داده، ناشی از این است که ما انگیزه دینی نداریم، زیرا اگر این انگیزه را داشتیم، به سخن خداوند توجه می‌کردیم و در مورد مسائلی که اطلاعی از آن‌ها نداریم، بررسی دقیق‌تری انجام می‌دادیم، نه اینکه فقط این مسائل را به صورت احساسی بیان کنیم و بگرییم. اینکه چرا بگرییم و بعد هم روایت بتراشیم که اگر گریه کنیم تمام ثواب عالم را می‌بریم صحیح نیست. وقتی یک خبر اندوهباری می‌شنویم، ناراحت می‌شویم و گریه یک عکس‌العمل طبیعی است. آیا باید گریه کردن را به ائمه نسبت دهیم. مگر پیامبر(ص) نفرموده که اگر هر خبری را به من نسبت دهند، با قرآن بسنجید. اگر با قرآن همسو بود، بپذیرید و اگر نبود به سینه دیوار بزنید. ما بسیاری از مسائل غلط و تحریفی را پذیرفته و به اندازه‌ای تکرار کرده‌ایم که تصور می‌کنیم درست است، در حالی که مخلوق ذهن ماست و ارتباطی با امام حسین(ع) ندارد.
این پژوهشگر تاریخ اسلام تصریح کرد: در عزاداری‌های امروز مسائلی را اضافه کرده‌ایم که موجب آزار و اذیت و جایگاهی برای خوشگذرانی و وقت‌گذرانی افراد شده است، در حالی که اگر می‌خواهیم در مورد کسی سوگواری کنیم، باید ابتدا او را بشناسیم که چه حادثه‌ای برایش پیش آمده و او چه کسی بود. این مسائل را باید درست تبیین کنیم. ما امروز در مورد کسانی مداحی و نوحه‌سرایی می‌کنیم که مخلوق ذهن خود ما هستند، در حالی که شخصیت اصیل آنان این گونه نبود؛ مثلاً در مورد قمه زنی اگر قرار بود امام حسین(ع) قمه بزند، شمر از کشتن او بی‌نیاز می‌شد. متأسفانه همه این‌ها به نام امام حسین(ع) انجام می‌شود و تا از این مسائل صحبت می‌شود، طوری برخورد می‌کنند که انگار مخالف امام حسین(ع) هستید.
ورود اسرائیلیات به تاریخ
جودکی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه با وجود اینکه بیش از ۴ هزار عنوان کتاب در صد سال اخیر درباره امام حسین(ع) نوشته شده است، اما چرا باز هم گفته می‌شود که هنوز حق مطلب ادا نشده و بسیاری از ناگفته‌ها باقی است، بیان کرد: تحقیقات تاریخی بسیاری کمی انجام شده است، در حالی که باید به تاریخ نگاه علمی داشته باشیم و مورخان همانند یک کارآگاه عمل کنند وقتی تاریخ را با روایت تلفیق می‌کنیم یا با کلام می‌آمیزیم، دچار مشکل می‌شویم یا وقتی اسرائیلیات وارد تاریخ می‌شود، دیگر خلع سلاح می‌شویم و اگر بخواهیم در این مورد حرفی بزنیم، تصور می‌شود که مخالف امام حسین(ع) هستیم. البته کتاب‌های بسیار خوبی مانند «حماسه حسینی» هم منتشر شده که متأسفانه در نقطه کور قرار گرفته و بررسی نشده‌اند.
در حال حاضر مداحان میدان‌دار شده و یک چهره کاملاً تحریف شده و خرافی از امام حسین(ع) ارائه می‌دهند و چون برای مردم سخت است که مطالعه و تحقیق کنند، از این رو همین گفته‌ها را باور می‌کنند. ما باید با کتاب و کتابخوانی آشتی کنیم و بخوانیم. اکنون بسیاری از اطلاعات ما شفاهی است، در حالی که نیاز به منابع مکتوب دقیقی داریم که اگر وجود داشته باشد، بسیاری از این مسائل حل خواهد شد
وی ادامه داد: یا توجه به اینکه در حال حاضر مداحان میدان‌دار شده و یک چهره کاملاً تحریف شده و خرافی از امام حسین(ع) ارائه می‌دهند و چون برای مردم سخت است که مطالعه و تحقیق کنند، از این رو همین گفته‌ها را باور می‌کنند. باید با کتاب و کتابخوانی آشتی کنیم و بخوانیم. اکنون بسیاری از اطلاعات ما شفاهی است، در حالی که نیاز به منابع مکتوب دقیقی داریم که اگر وجود داشته باشد، بسیاری از این مسائل حل خواهد شد.
این پژوهشگر درباره دلیل زنده ماندن عاشورا پس از چهارده قرن گفت: واقعیت تاریخی کهنه نمی‌شود و باید از تبدیل شدن این واقعه تاریخی به اسطوره پرهیز کنیم. اسطوره این واقعیت را جذابتر و یکسری مسائل را به آن اضافه می‌کند و بین آنچه رخ داده و آنچه بیان می‌شود فاصله بسیاری به وجود می‌آید. این مسئله کارکردی نخواهد داشت و باعث فراموش شدن آن خواهد شد؛ از این رو باید از این مسائل دوری کنیم و بپذیریم که هر چه واقعیت‌ها عریان و درست و آن گونه که رخ داده بیان شود، جذابیت بیشتری خواهد داشت. همچنین یکی از مسائل دیگری که باعث جاودانه ماندن عاشورا شده این است که نهضتی ضد ظلم بوده و انسان‌ها با آن همدردی می‌کنند و در همه جوامع مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گفت‌وگو از سمیه قربانی
انتهای پیام
