جای خالی فرهنگستان قرآن/ ترجمه و تفاسیر خطی قرآن احیا شود
گروه ادب ــ یک پژوهشگر ترجمه‌های قرآن گفت: همان گونه که باید به ترجمه‌های کهن قرآن اهتمام داشت و با تصحیح و تحقیق علمی به احیای آن‌ها اقدام کرد، باید به احیای نسخه‌های خطی تفسیر‌های قرآن نیز توجه ویژه کرد و این اقدام‌ها نیازمند حمایت مؤسسه‌های فرهنگی و قرآنی هستند.
نادعلی عاشوری، منتقد و پژوهشگر ترجمه‌های قرآن در گفت‌وگو با ایکنا درباره احیای ترجمه و تفسیر‌های مهم فریقین تأکید کرد و گفت: یکی از اقدامات بسیار مهمی که در چهار دهه اخیر انجام شده و امیدوارم با جدیت بیشتری ادامه یابد، برگردان فارسی تفسیر‌های مهم شیعه و سنی است که در زمان‌های گذشته، و به زبان عربی تألیف شده است. مثلاً تفسیر مجمع البیان به وسیله علی کرمی به فارسی ترجمه شد و تفسیر کبیر امام فخر رازی به وسیله علی اصغر حلبی، کشاف زمخشری و فواتح الهیه به وسیله مسعود انصاری به فارسی برگردان شدند و ترجمه تفسیر تبیان شیخ طوسی به وسیله حجت الاسلام محمدیان و همکارانش به انجام رسید که ظاهراً در مراحل نهایی انتشار است و قطعاً تفاسیر دیگری هم در دست ترجمه هست. این گونه اقدامات ارزشمندی که به صورت غیرمستقیم می‌تواند به بحث ترجمه قرآن هم مربوط شود و در راستای ارتقای کیفی آن مؤثر باشد باید با مرکزیت و محوریت نهادی مسئول با جدیت بیشتری استمرار یابد؛ زیرا علاوه بر تأثیرگذاری‌اش در بحث ترجمه، احیای مجدد آن تفسیر‌ها نیز به حساب می‌آید و در راستای فارسی سازی تفسیر‌ها برای استفاده بیشتر فارسی زبان‌ها نیز مؤثر است.
این منتقد افزود: اقدام مهم دیگر در این زمینه تصحیح و تحقیق برخی تفسیر‌های کهن فارسی است که علاوه بر تفسیر، ترجمه قرآن را نیز در دل خود دارد. در این زمینه تنها به ذکر دو نمونه بسیار مهم و ارزشمند، که اولی از دنیای تسنن و دیگری از جهان تشیع هست بسنده می‌کند. نخست تصحیح و تحقیق عالمانه تفسیر و ترجمه «تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم» از مهم‌ترین تفاسیر فارسی اهل سنت، تألیف شاهفور بن طاهر اسفراینی از عالمان قرن پنجم هجری است که حدود سال‌های ۴۵۱ تا ۴۷۳ هجری به نگارش در آمده و با تحقیق عالمانه استاد نجیب مایل هروی و علی اکبر الهی خراسانی در سال ۱۳۷۵ به همت نشر میراث مکتوب، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی تهران انتشار یافته است. این ترجمه از جهت نثر و نگارش شیواتر از ترجمه طبری، و از نظر ادبی نیز اثری درخور توجه است. متأسفانه تا کنون تنها سه مجلد از آن منتشر شده و بقیه مجلدات به صورت خطی باقی مانده است.
ترجمه‌پژوهی قرآن از حالت ذوقی و سیلقه‌ای خارج شود
وی گفت: اثر دیگر تصحیح و تحقیق ترجمه و تفسیر فارسی ابوالفتوح رازی، اولین تفسیر کامل شیعی در قرن ششم هجری است که یک بار در ۱۰ مجلد در سال ۱۳۲۰ شمسی به وسیله مرحوم الهی قمشه‌ای منتشر شد؛ و بار دیگر در سال ۱۳۸۲ به وسیله مرحوم علامه شعرانی در ۱۳ جلد انتشار یافت و سرانجام با تصحیح و مقابله با سی و دو نسخه موجود و ذکر نسخه بدل‌ها و نگارش مقدمه‌ای مبسوط به صورتی شایسته و چشم نواز از سال ۱۳۶۵ تا سال ۱۳۷۶ به وسیله محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح و همکاران آن‌ها در ۲۰ مجلد در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در مشهد به انجام رسید؛ و جالب این است که در کنار این اقدام مهم توانستند فرهنگنامه قرآنی بسیار ارزشمندی را در ۵ مجلد و بر اساس ۱۴۲ نسخه ترجمه فارسی قدیم عرضه کنند که از اقدامات مثبت قرآن‌پژوهی، به ویژه در حوزه ترجمه‌پژوهی قرآنی در دوران معاصر به حساب می‌آید که به نظر می‌رسد چنین اقدامات مثبتی باید از حالت سلیقه‌ای و ذوقی یا شخصی و فردی خارج شود و زیر نظر نهادی مسئول در حوزه و دانشگاه، و با همتی مضاعف و تلاشی بیشتر و در قلمروی گسترده‌تر انجام پذیرد.
جای خالی یک نهاد مسئول و بزرگتری که همه این فعالیت‌ها را در قالب یک سازمان جامع و گسترده تری زیر پوشش قرار دهد به شدت احساس می‌شود تا از برخی موازی کاری‌های تکراری و فرصت سوز جلوگیری کند و به تلاش‌های موجود نیز سر و شکلی دانشگاهی و آکادمیک بدهد و آن‌ها را در قالب‌هایی منظم و منسجم عرضه کند
عاشوری با تأکید بر احیای نسخه‌های خطی تفاسیر قرآن گفت: همان گونه که باید به ترجمه‌های کهن قرآن اهتمام داشت و با تصحیح و تحقیق علمی به احیای آن‌ها اقدام کرد، باید به احیای نسخه‌های خطی تفسیر‌های قرآن نیز توجه ویژه داشت و به بازنگاری حروفی و جدید صد‌ها نسخه خطی تفسیری قرآن همت گماشت. البته چنین اقداماتی نه تنها نیازمند حمایت‌های مالی مؤسسه‌های فرهنگی است، بلکه نیازمند آموزش‌های علمی و دانشگاهی است تا به صورت روشمند و آکادمیک عرضه شود تا هم از جنبه‌های شخصی و سلیقه‌ای خارج شود و هم ثمره کار علمی و قابل قبول باشد و هم بهتر و زودتر به نتیجه برسد.
وی در ادامه درباره نهضت قرآن‌پژوهی نیز گفت: نهضت قرآن‌پژوهی معاصر در همه ابعاد علوم و معارف قرآنی در کشور شکل گرفته و به خوبی در حال فعالیت است. راه‌اندازی ده‌ها مجله تخصصی قرآنی، عرضه ده‌ها ترجمه جدید فارسی قرآن، تأسیس رشته‌های گوناگون علوم قرآنی در ده‌ها دانشگاه مهم کشور، نگارش هزاران کتاب درسی و پژوهشی در حوزه علوم قرآن، تدوین چندین دوره دائره المعارف قرآن و دانشنامه‌های قرآنی، نگارش انواع فرهنگ‌های موضوعی و فرهنگنامه‌های قرآنی، ترجمه قرآن به زبان‌های گوناگون و ... نمونه‌ای از این نهضت است، اما به نظر می‌رسد که این نهضت مبارک از یک کمبود اساسی به شدت رنج می‌برد.
تأسیس «فرهنگستان قرآن» مطالبه عمومی شود
وی افزود: در این راستا جای خالی یک نهاد مسئول و بزرگتری که همه این فعالیت‌ها را در قالب یک سازمان جامع و گسترده تری زیر پوشش قرار دهد به شدت احساس می‌شود تا از برخی موازی کاری‌های تکراری و فرصت سوز جلوگیری کند و به تلاش‌های موجود نیز سر و شکلی دانشگاهی و آکادمیک بدهد و آن‌ها را در قالب‌هایی منظم و منسجم عرضه کند. به همین دلیل به نظر می‌رسد اکنون دیگر زمان آن فرا رسیده است که تأسیس «فرهنگستان قرآن» مطالبه عمومی همه مشتاقان وعلاقه‌مندان به قرآن باشد که در صورت تشکیل، می‌تواند یکی از کارگروه‌های آن، کمیته «ترجمه‌پژوهی قرآن» باشد و نگارش آثاری که به شدت کمبود آن‌ها در زمینه ترجمه قرآن احساس می‌شود همانند «فرهنگ ادات و حروف در ترجمه قرآن» و «فرهنگ اصطلاحات ترجمه قرآن» یا «فرهنگنامه اصطلاحات قرآنی» را بر اساس «نحو پژوهی قرآنی» بر عهده بگیرد تا ترجمه‌های قرآن سمت و سویی علمی و آکادمیک به خود بگیرد که مطمئناً سطح کیفی آن‌ها از آنچه که هست بیشتر ارتقا پیدا خواهد کرد.
عاشوری ادامه داد: همان گونه که قرآن‌پژوهان پیشین، کتاب‌های ارزشمندی همچون «وجوه و نظائر»، «وجوه القرآن» یا «الاشباه و النظائر» به نگارش درآورده‌اند؛ ما نیز امروزه به دلیل تحول زبان و افزایش سطح آگاهی‌های عموم، به شدت نیازمند نگارش آثار پربار دیگری بر اساس نثر معیار امروزی در این زمینه هستیم. آنچه آن‌ها در گذشته انجام داده‌اند بر مبنای نیاز‌های علمی آن دوران بود و آنچه امروزه ما باید انجام دهیم بر اساس نیازمندی‌های امروز و برای پاسخگویی به نیاز‌های فراوان امروز است که باید با نیازسنجی درست به سرانجام برسد.
این نکته نیز پذیرفتنی نیست که در کشوری اسلامی که اساس نظامش را بر پایه قرآن قرار داده است، فرهنگستان هنر، فرهنگستان علوم و فرهنگستان زبان و ادب فارسی دایر باشد که البته کاری به غایت ارزشمند است، اما برای تأسیس فرهنگستان قرآن حرف و حدیث‌های بسیاری باشد
این پژوهشگر ادامه داد: با وجود اینکه تأسیس هر فرهنگستانی به راحتی میسر نیست و نیازمند تصویب نهاد‌ها و شورا‌ها و وزارتخانه‌های گوناگونی نظیر مجلس شورای اسلامی، شورای انقلاب فرهنگی، وزارت ارشاد اسلامی، وزارت علوم و تحقیقات و ... همچنین تصویب ردیف بودجه مشخصی در دولت برای آن است؛ اما این نکته نیز پذیرفتنی نیست که در کشوری اسلامی که اساس نظامش را بر پایه قرآن قرار داده است، فرهنگستان هنر، فرهنگستان علوم و فرهنگستان زبان و ادب فارسی دایر باشد که البته کاری به غایت ارزشمند است، اما برای تأسیس فرهنگستان قرآن حرف و حدیث‌های بسیاری باشد.
وی با تأکید بر تبدیل این امر به مطالبه ملی بیان کرد: اگر چنین عزمی در بدنه نظام فرهنگی و قرآنی کشور پدید آید و به تدریج به عنوان یک مطالبه ملی مطرح شود و بار‌ها و بار‌ها محافل قرآنی و شخصیت‌های برجسته دینی و فرهنگی درخواست کنند می‌توان امیدوار بود که سرانجام به ثمر بنشیند به ویژه با عنایت به این مسئله که این فرهنگستان جدای از جنبه فرهنگی و قرآنی، از جنبه سیاسی و بین‌المللی نیز می‌تواند برای کشور آبرو و اعتبار باشد و در برابر بسیاری از کشور‌های اسلامی که صاحب چنین فرهنگستانی هستند عزت و افتخار دیگری برای جمهوری اسلامی ایران به شمار آید.
انتهای پیام
