فضای مجازی بی‌سوادی ما را به رخ می‌کشد/ سلبریتی‌ها ظرفیت جامعه‌شناختی نیستند

رضا بافتی، روانشناس و مدرس خودشناسی، در گفت‌و‌گو با ایکنا از اصفهان، درباره عوامل ظهور و تثبیت پدیده سلبریتی در جامعه اظهار کرد: همه انسان‌ها دوست دارند دیده شوند و مورد توجه قرار گیرند و این متعلق به امروز نیست و همیشه همین‌طور بوده است، ولی در حال حاضر به واسطه رسانه‌هایی مثل فضای مجازی فرصتی پیش آمده که افراد بیشتر می‌توانند دیده شوند و سلبریتی‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند و از این فرصت استفاده می‌کنند. شاید بتوان گفت نیاز به دیده شدن در آنها حتی بیشتر از مردم عادی باشد.

سلبریتی‌ها به دنبال دیده شدن هستند

وی افزود: اگر تعداد فالوورهای سلبریتی‌ها مورد بررسی قرار گیرد، متوجه می‌شویم که درصدی از فالوورهای هر کدام از آنها فیک (ساختگی) است. طبق بررسی‌ که در این زمینه انجام شد، مشخص شد که بین 25 تا 80 درصد فالوورهای این افراد فیک است. این نشان می‌دهد که تمام سلبریتی‌ها به دنبال دیده شدن هم هستند و در این زمینه با یکدیگر رقابت می‌کنند تا رکورد دیگری را بشکنند. از طرف دیگر، سعی می‌کنند در این رقابت، مطلب یا نظری مطرح کنند که بیشتر و بیشتر دیده شوند.

این روانشناس و مدرس خودشناسی ادامه داد: سلبریتی‌ها در این رقابت علاوه بر دیده شدن، هدف دیگری را نیز پیگیری می‌کنند و آن تبلیغی است که از این طریق برای خود و کارهایشان انجام می‌دهند. در واقع هر کسی تلاش می‌کند تا برای برند و کار خودش تبلیغ کند.

بافتی اضافه کرد: دسته‌ای از سلبریتی‌ها را باید از دیگر افراد این قشر جدا کرد و آنها کسانی هستند که ممکن است احساس مسئولیت داشته باشند، مثل برخی از آنها که مطالب کم ولی صحیح در فضای مجازی منتشر می‌کنند و اگر اشتباهی در این زمینه انجام دهند، بابت آن عذرخواهی کرده و بیشتر دقت می‌کنند یا آنهایی که نسبت به اتفاقات روز جامعه بی‌تفاوت نیستند و یک‌سری رفتارهای مردمی دارند و احساس می‌کنند چون در موقعیتی قرار دارند که دیده می‌شوند، وظیفه حمایت از مردم را نیز برعهده دارند.

فضای مجازی؛ عرصه‌ای برای سلبریتی‌ شدن

وی با بیان اینکه پدیده سلبریتی را در همه جای دنیا می‌توان مشاهده کرد، گفت: شما به هر کشوری بروید، می‌بینید که فضای مجازی وجود دارد و عده‌ای هستند که سعی می‌کنند بیشتر دیده شوند. سلبریتی‌هایی هستند که تا قبل از ایجاد این فضا، کسی آنها را نمی‌شناخت و امروز مردم آنها را حتی بیشتر از هنرپیشه‌های معروف می‌شناسند. در واقع فضای مجازی فرصتی به دست داد تا آنها در این عرصه مانور دهند و مردم داوری‌شان کنند. در فضای مجازی هر کسی می‌تواند نمایشی اجرا کند و رفتاری انجام دهد، فقط کافی است مردم او را دیده، خوششان بیاید و آن شخص مطرح شود و کم‌کم از تلویزیون، سینما، تئاتر و ... سر دربیاورد.

این روانشناس و مدرس خودشناسی بیان کرد: در جامعه ما مردم به شدت درگیر مسائل سیاسی، اقتصادی و مسائل دیگری خارج از حوزه خودشان شده‌اند، تا به حال کسی را ندیده‌ام که وارد این مسائل نشود و از این نظر، جامعه ما با تمام دنیا متفاوت است و به ندرت می‌توان کشوری را تصور کرد که از این نظر حتی به جامعه ایران نزدیک باشد. رسانه‌ها نیز تمام اتفاقات را پوشش می‌دهند و بنابراین مردم جزء به جزء این اتفاقات را رصد می‌کنند. از این نظر، تک‌تک مردم در ایران فکر می‌کنند حق اظهار نظر در مورد سیاست، اقتصاد، فرهنگ و ... را دارند که اینها باعث می‌شود ما با بقیه جوامع متفاوت باشیم و بیشتر احساس کنیم که وظیفه داریم در فضای مجازی مطلبی را بیان کنیم. این تشنگی در ایران بیشتر است، به دلیل اینکه ما سال‌ها از داشتن اینترنت، ماهواره و انواع ارتباطات در دنیا محروم بودیم. این فضا در حال حاضر باز شده و این تشنگی خودش را نشان می‌دهد. 

وی با تأکید بر اینکه سلبریتی‌ها نمی‌توانند ظرفیت فرهنگی و جامعه‌شناختی باشند، افزود: شما می‌توانید در طول یک روز سلبریتی‌ها را در فضای مجازی رصد کرده، ببینید چه مطالبی در این فضا منتشر کرده‌اند و این مطالب چقدر می‌تواند سازنده باشد و به مردم کمک کند. روانشناسان این همه در رسانه‌های مختلف صحبت کرده و تلاش می‌کنند مردم را راهنمایی کنند، فکر می‌کنید چقدر می‌توانند تأثیرگذار باشند، سلبریتی‌ها که دغدغه مسائل خودشان را دارند. شاید تعداد اندکی در میان آنها بتوان پیدا کرد که دغدغه مردم را دارند و سعی می‌کنند مطالبی منتشر کنند که مفید باشد. مانور سلبریتی‌ها در فضای مجازی بیشتر نمایش است تا واقعیت و من معتقدم بیش از نود درصد آنها در سطحی نیستند که بتوانند به مردم کمک کنند و حتی اگرچه گاه در حرفه خودشان نیز بی‌سوادند و کسی آنها را قبول ندارد، ولی تعداد فالوورهایشان به شدت زیاد است.

فرهنگ و اخلاق از جامعه رخت بربسته است

بافتی ادامه داد: این نشان می‌دهد مردم نیز در سطح پایینی قرار دارند، یعنی خطری که در فضای مجازی وجود دارد و نگران‌کننده به نظر می‌رسد، این است که برای مثال کسی که استندآپ کمدی اجرا کرده، سه تا چهار میلیون فالوور دارد، ولی یک استاد بزرگ دانشگاه که پدر یکی از علوم در ایران محسوب می‌شود، تعداد فالوورهایش به دو هزار نفر می‌رسد، اینها جای تأسف و افسوس دارد. اگر به نقطه‌ای رسیده‌ایم که افراد متخصص در حوزه‌های مختلف به حاشیه می‌روند و کسی آنها را نمی‌بیند و از آن طرف، کسی که یک کتاب نخوانده است، جوکی مسخره تعریف می‌کند و هزاران نفر او را لایک می‌کنند، حاکی از این است که مردم جامعه ما از فرهنگ و اخلاقیات دور افتاده‌اند و درصد زیادی از جوانان ما رفتارهای سالمی ندارند.

وی بیان کرد: بهتر این است که هر کسی در زمینه تخصصی خودش فعالیت کند، مثلاً اگر سلبریتی‌ در زمینه شعر تخصص دارد، راجع به آن صحبت کند تا دیگران نیز استفاده کنند، نه اینکه به سراغ زمینه‌هایی برود که تخصصی در آنها ندارد. ایراد اساسی سلبریتی‌ها این است که به همه حوزه‌ها وارد می‌شوند و راجع به هر موضوعی می‌خواهند حرف بزنند. فضای مجازی نه تنها سواد ما ایرانیان را به رخ نمی‌کشد، بلکه برعکس بی‌سوادی ما را به رخ می‌کشد، غیر از تعداد انگشت‌شماری که در این فضا فعالیت می‌کنند. فضای مجازی اتفاقی بود که جامعه ایرانی را به خودش نشان داد و شاید اگر این فضا نبود، همچنان فکر می‌کردیم که از هر لحاظ در دنیا سرآمد هستیم.