کتاب «فلسفه تاریخ در قرآن» روانه بازار نشر شد

به گزارش ایکنا؛ دانش فلسفه نظری تاریخ به پرسش‌های مهم بشر درباره مسائلی چون ماهیت، قانونمندی و عوامل محرک تاریخ، ادوار و جهت حرکت تاریخ و غایت حرکت آن پاسخ می‌دهد. در این پژوهش، دیدگاه قرآن مجید درباره برخی از مسائل مهم فلسفه نظری تاریخ بررسی شده است؛ مسائلی همچون دلایل قرآنی قانونمندی تاریخ، نقش قوانین الهی در حرکت تاریخ، فرضیه تکامل در تاریخ، تفسیر غلبه حق بر باطل در تاریخ و سیمای جامعه بشری در فرجام تاریخ.

کتاب «فلسفه تاریخ در قرآن» تالیف جواد سلیمانی امیری، دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در هفت فصل شامل «مفاهیم، مبانی و مباحث مقدماتی»، «قانونمندی تاریخ»، «ویژگی‌های قانون‌های الهی حاکم بر تاریخ»، «مراحل و جهت حرکت تاریخ»، «عوامل محرک تاریخ»، «تفسیر حرکت تاریخ در پرتو جریان نزاع حق و باطل» و «فرجام تاریخ» به همراه یک خاتمه تدوین شده است.

در فصل اول کتاب، موضوعاتی نظیر منابع فلسفه تاریخ در قرآن، ماهیت تاریخ، نظریه‌ها چهارگانه اصالت فرد یا جامعه، مفهوم علم تاریخ، مفهوم فلسفه تاریخ و نگاه قرآن به تاریخ مورد بررسی قرار گرفته است. در بخشی از این فصل می‌خوانیم: «قرآن دخالت خدا در مسیر تاریخ را از مجرای سنن الهی حاکم بر تاریخ بیان می‌کند. این امر از یک سو حاکی از نقش انسان‌ها در تاریخ است؛ زیرا یکی از سنن الهی مشروط بودن تغییر سرنوشت انسان‌ها در تاریخ به نوع اختیار آنهاست و از سوی دیگر، تبیین علّی معلولی تحولات تاریخ را بریده از خدا نبیند.

در فصل دوم کتاب بحث قانونمندی تاریخ مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. از آنجا که هیچ پدیده‌ای بدون تحقق علت تامه‌اش محقق نمی‌شود، تطورات تاریخی جامعه نیز به اندازه‌ای که از واقعیت بهره دارند مشمول اصل علیت‌اند و برای قوانین این تطورات نیز هیچ استثنایی وجود ندارد. همچنین هیچ حادثه‌ای نیست که احدی آن را قصد نکرده باشد. حادثه‌ای که ناشی از قصد فاعلش نیست یا برخلاف قصد اوست، فقط نسبت به خود او تصادفی است نه اینکه مطلقا تصادفی باشد. هیچ حادثه‌ای نیست که علت غایی نداشته باشد و تطورات تاریخی جامعه نیز از این قاعده مستثنا نیست.

فصل سوم کتاب به بررسی ویژگی‌های قانون الهی حاکم بر تاریخ اختصاص دارد. آیات متعددی از قرآن مجید آزادی انسان در سرنوشت خود و ساختن تاریخ را تأیید می‌کند. اموری چون آزادی انسان‌ها در انتخاب مسیر هدایت یا ضلالت، بهره‌مندی از بصیرت و آگاهی خود، انتخاب روش و هدف زندگی، شواهد آزاد بودن انسان در تاریخ از منظر آیات‌اند.

در فصل چهارم اثر، موضوع مراحل و جهت حرکت تاریخ مورد تحلیل واقع شده است. یکی از مباحث فلسفه نظری تاریخ بحث ادوار حرکت تاریخ است. فیلسوفان تاریخ در مورد ادوار و مراحل حرکت تاریخ نظرهای متفاوتی ارائه داده‌اند: برخی سه مرحله ربانی، قهرمانی و انسانی را مطرح کرده‌اند؛ برخی دیگر به جای مرحله قهرمانی و انسانی دو مرحله فلسفی و تحققی را جایگزین کرده‌اند؛ و بعضی دیگر نیز فرهنگ‌ها و تمدن‌های خاصی را واحد بررسی تاریخ قرار داده و برای آنها دوران کودکی و جوانی و پیری و مرگ را تعریف کرده‌اند. هیچ‌یک از این نظریه‌پردازان شواهد کافی برای اثبات دیدگاه‌های خود ارائه نداده‌اند، از این‌رو دیدگاه‌هایشان در حد یک فرضیه قابل نقد ارزش دارد.

مؤلف، در فصل پنجم کتاب عوامل محرک تاریخ را برشمرده و هر یک را مورد بررسی قرار داده است. این عوامل عبارتند از: تباهی قدرت؛ عصبیت؛ مبارزه جناح‌های مرتجع و پیشرو؛ هجوم و دفاع؛ جغرافیاگرایی؛ عنصر زور و عوامل سیاسی؛ تکامل ابزار تولید؛ انباشت علم و دانش؛ قهرمانان و شخصیت‌ها؛ وحی و نبوت؛ اراده الهی.

فصل ششم اثر، به تفسیر حرکت تاریخ در پرتو جریان نزاع حق و باطل پرداخته است. از آیات متعددی از قرآن مجید به دست می‌آید که همواره حق بر باطل پیروز می‌شود و غلبه حق بر باطل مخصوص یک مرحله ویژه از تاریخ نیست، بلکه امری مستمر و همیشگی است و از طریق هدایت اهل حق و گمراه کردن اهل باطل تحقق می‌یابد؛ ولی استمرار این پیروزی بدین معنا نیست که به محض ظهور باطل، حق ظاهر می‌شود و آن را نابود می‌کند، بلکه خداوند متعال بر اساس سنت آزمایش و امهال ابتدا اهل باطل را می‌آزماید و به آنها مهلت می‌دهد و این مهلت گاه به قدری زیاد است که شاهدان گمان می‌کنند که حق به مرز نابودی رسیده یا قطعا نابودشدنی است؛ ولی پس از فرارسیدن موعد مقرر دست حق ناگهان از آستین غیب بیرون می‌آید و باطل را یکباره نابود می‌کند.

در فصل هفتم، مسئله فرجام تاریخ مورد واکاوی قرار گرفته است. در این بخش می‌خوانیم: از منظر قرآن مجید پایان تاریخ نه به جنگ نظام مدرن لیبرال دموکراسی منتهی می‌شود و نه به سلطه آمریکا، بلکه به نظام دینی و اسلامی می‌انجامد. در این نظام حاکمیت در دست صالحان قرار می‌گیرد و رهبری آن، در دست باکفایت حضرت ولی عصر(عج) خواهد بود.