کتاب «استناد نهج‌البلاغه و نقد شبهات پیرامون آن» روانه بازار نشر شد
گروه اندیشه ــ کتاب «استناد نهج‌البلاغه و نقد شبهات پیرامون آن» نوشته علی حاجی‌‌خانی، دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس، از سوی انتشارات سمت روانه بازار نشر شد.
به گزارش ایکنا؛ این کتاب دارای هشت فصل است که عناوین آنها عبارت از «بررسی استنادات نهج‌البلاغه با دو رویکرد سندپژوهانه و معرفتشناسانه»، «مبدا تشکیک بر نهج‌البلاغه»، «تشکیک معاصرین: نقد شبهات اسنادی»، «تشکیک معاصرین: نقد شبهات مذهبی»، «تشکیک معاصرین: نقد شبهات شکلی (سجع و تطویل)»، «تشکیک معاصرین: نقد شبهات شکلی (تقسیمات عددی و تکرار)»، «تشکیک معاصرین: نقد شبهات معنوی (اصطلاحات فلسفی و دقت وصف)» و «تشکیک معاصرین: نقد شبهات معنوی (شبهه آگاهی از غیب و شبهه زهدگرایی و ...» است.
نویسنده در مقدمه کتاب آورده است: نهج‌البلاغه مجموعه‌ای است از سخنان گوهربار امیرالمؤمنین علی(ع) که مرحوم شریف رضی آن را در سال 400 هجری گردآوری و تدوین کرد و از بدو پیدایش تاکنون به دلیل مضامین ذی‌‌قیمت و مفاهیم گران سنگ خود، توجه بسیاری از دانشمندان مسلمان و حتی غیرمسلمان را به خود جلب کرده و ستایش آنان را برانگیخته است. لیکن با گذشت زمانی قریب به دو و نیم قرن از ظهور نهج‌البلاغه، رد پای شبهات برخی مؤلفان، تراجم و تذکره‌نویسان نظیر ابن خلکان، صلاح الدین صفدی، ابن عماد حنبلی، ابن حجر عسقلانی و دیگران را در آثارشان می‌بینیم که در انتساب نهج‌البلاغه به امام علی(ع) تشکیک نموده و آن را ساخته جمعی از سخنوران از جمله شریف رضی با برادرش شریف مرتضی یا شیعیان معرفی کرده‌اند و به تدریج با تکرار این شبهات کلی، بر دامنه آن افزوده شد تا جایی که شمس الدین ذهبی در کتاب سیر اعلام النبلاء شریف رضی را به دلیل ارائه نکردن مستندات، به جعل متهم نمود.
این شبهه‌افکنی‌ها بر ساحت نهج‌البلاغه از سوی دانشمندان و محققان معاصر اهل سنت، نظیر شوقی ضیف، احمد امین، محمد سیدکیلانی، عمر فروخ، عباس محمود العقاد و عده‌ای دیگر، با اضافه کردن برخی شبهات جرئی، شاخ و برگ یافت تا جایی که دکتر صبری ابراهیم السید، از استادان دانشگاه عین الشمس قطر، با تألیف کتاب نهج‌البلاغه: نسخة جدیدة محققة و موثقة (1406 ه) و استناد به مجموع این شبهات، حجم آن را به نصف تقلیل داد. البته در این میان، برخی از مستشرقان نیز با هدف دامن زدن به اختلافات مذهبی، نقش مؤثری در شبهه افکنی علیه نهج‌البلاغه ایفا کردند.
در مقابله با این شبهه‌افکنی‌ها، در هر دوره، بسیاری از دانشمندان، محققان و عالمان دینی از شیعه گرفته تا اهل سنت، در لابه لای آثار خود یا به طور مستقل در دفاع از نهج‌البلاغه و اصالت آن برآمدند که از جمله آنها می‌توان به ابن ابی الحدید معتزلی، سبط بن جوزی، اقا بزرگ طهرانی، هادی کاشف الغطاء، امتیاز علیخان عرشی، سیدعبدالزهرا حسینی خطیب، سیدهبة الله شهرستانی، زکی مبارک و عبدالله نعمه اشاره کرد. مصاف بر این، در جند دهه اخیر و سال‌های گذشته محققانی نظیر رضا استادی، سید مهدی جعفری، محمد دشتی و دیگران تحقیقات خوبی در خصوص اسناد و مدارک نهج‌البلاغه و نیز پاسخ به نقدهای مطرح شده، انجام داده‌اند. همچنین نگارنده اثر حاضر با تألیف کتاب اصالة نهج‌البلاغه من منظور الدراسة الموضوعیة الاسلوبیة تلاش کرده است کتاب دکتر صبری ابراهیم السید را به بوته نقد بکشد.
بی‌شک صاحبان هر یک از آثار یاد شده به نوبه خود تلاش‌های ارزنده‌ای در مسیر صیانت و دفاع از میراث علوی مبذول داشته‌اند. لیکن با وجود استمرار هجمه‌های مشابه به میراث علوی و تشکیک در مضامین نهج‌البلاغه، هنوز نیاز مبرمی به تحقیقات علمی عمیق‌تر و توسعه‌یافته‌تر در این خصوص و انعکاس شایسته آن برای جامعه علمی و دانشگاهی و عموم مردم، احساس می‌شود.
اثر حاضر در ادامه پژوهش‌های گذشته نگارنده در دفاع از حریم نهج‌البلاغه و پاسخ به شبهات آن در هشت فصل به رشته تحریر درآمده است. در اولین فصل کتاب تلاش شده است با ارائه رویکرد جدیدی با عنوان رویکرد معرفتشناسانه به استنادات نهج‌البلاغه در کنار رویکرد سندپژوهانه، باب جدیدی در این عرصه پیش روی محققان و صاحب‌نظران گشوده شود تا در فصول بعدی با تکیه بر هر دو رویکرد مذکور و با بهره‌گیری از دستاوردهای جدید علمی، به نقد تشکیک شبهه‌کنندگان متقدم و معاصر در نهج‌البلاغه پرداخته و به آنها پاسخ داده شود.
در فصل دوم، ضمن بررسی مبدأ تشکیک بر نهج‌البلاغه و سیر تاریخی شبهه‌افکنی‌ها بر این میراث علوی، شبهات متقدمان در دو قالب ادله استنادی و عقلی، نقد شده است. در فصل سوم، با تقسیم شبهات معاصر در نهج‌البلاغه به چهار دسته کلی اسنادی، مذهبی، لفظی و معنوی، به بررسی شبهات اسنادی و نقد آنها پرداخته شده است.
از آنجا که بسیاری از شبهه‌هایی که از دیرباز تاکنون متوجه این اثر شده، برخاسته از انگیزه‌ها و تعصبات مذهبی و فرقه‌ای و ناشی از اعتقادات و باورهای مخالفان تشیع بوده است و ایشان بیشتر انتقادهای خود را متوجه خطبه‌هایی نظیر شقشقیه کرده‌اند، در فصل چهارم سعی شده است ضمن بررسی و نقد شبهات مذهبی، با استفاده از روش‌های سبک شناسی در کنار ادله نقلی، تاریخی و تحلیلی، صحت انتساب خطبه شقشقیه به امام علی(ع) اثبات شود. شبهات لفظی در خصوص نهج‌البلاغه در فصل‌های پنجم و ششم و شبهات معنوی در فصل‌های هفتم و هشتم بررسی، تحلیل و نقد شده‌اند.
در این کتاب از نسخه صبحی صالح و از ترجمه مرحوم دشتی و مرحوم دکتر سیدجعفر شهیدی استفاده شده است.
انتهای پیام
