نقش مجموعه‌های قرآنی در ایجاد جنبش بزرگ ایده‌های قرآنی/ جایگاه برکت در زندگی و کسب و کار
گروه اقتصاد ــ دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی در تشریح جایگاه برکت در زندگی و کسب و کار اظهار کرد: برکت در قالب فرصت‌های کسب و کار، اثربخشی در هزینه‌ها و زمان و درآمد، کارایی و هم‌افزایی نیروهای درون‌سازمانی، تسهیل محیط برای کسب و کار، سودآوری و کسب مزیت رقابتی ظهور پیدا کرده و علاوه بر رشد و اثربخشی پایدار کسب و کار، سبب بروز نتایج اجتماعی مثبت نیز می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی، صبح امروز سه‌شنبه 19 آذرماه، در افتتاحیه پانزدهمین رویداد استارت‌آپی «طلوع برکت» که در مجتمع رشد و شکوفایی شرکت‌های دانش‌بنیان در حال برگزاری است، به ارائه سخنانی درباره «برکت از دیدگاه قرآن» پرداخت و گفت: ابتدا از همه کسانی‌که این رویداد را برگزار کرده و همه کسانی‌که قبول زحمت کرده‌اند تشکر می‌کنم. لازم به ذکر است که مجموعه‌های قرآنی، هم در زمینه تولید محصول و هم خدمت می‌توانند در ایجاد جنبش بزرگ ایده‌های قرآنی نقش مهمی داشته باشند.
وی افزود: این نوآوری می‌تواند مسیرهای نوینی را پیش روی جامعه قرار دهد. مهارت خلق ایده بسیار مهم است و فرایند تولید ایده به محصول هم اهمیت زیادی دارد. موضوع بحث بنده هم برکت در قرآن است.
دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی اظهار کرد: هر ایده‌ای دارای یک قالب و یک محتوا است به نظرم حداقل ویژگی یک ایده باید اصالت باشد یعنی دارای بنیان‌های قابل دفاع عقلانی و بهره‌مند از اصول مهم باشد. یک ایده در حوزه قالب هم باید جذابیت داشته باشد وگرنه باید این ایده را از بنیان کنار گذاشت.
حمید محمدی یادآور شد: مهمترین وظایف مراکز کارآفرینی در کشور ما تولید ادبیات لازم برای این مهارت‌ها است اما هنوز ادبیات فاخر و جامعی برای تولید ایده‌ها به محصول یا خدمت تولید نشده است. البته ما کاری را در این زمینه در کمیسیون توسعه، پژوهش و آموزش عالی قرآن که از زیرمجموعه‌های شورای توسعه فرهنگ قرآنی است دنبال می‌کنیم.
متن ارائه موضوع حجت‌الاسلام و المسلمین حمید محمدی با عنوان «بررسی برکت در زندگی و کسب و کار» به شرح ذیل است:
باسمه تعالی
برکت به معنای پایداری خیر الهی در چیزی و رشد و افزایش آن، درخواستی است که هر انسان مومن از خدا دارد. بار‌ها یکی از دعاهایی که در حق ما شده و یا ما در حق دیگری کرده ایم، این بوده است: خدا به زندگی شما برکت دهد! اما باید علل و عوامل برکت را بشناسیم و خصوصاً در سبک زندگی و کسب و کارمان بکار گیریم. و این موضوع برای کسانی که می‌خواهند با ایده های جدید قرآنی به دنبال کسب و کار باشند، اهمیت و حتی الزام می‌یابد.
مفهوم‌شناسی برکت
واژه «بركت» از ريشه « باء، راء ، كاف» به معناى ثبات و دوام است، از اين رو، خير و خوبى فراوان و بادوام، بركت ناميده مى شود. ابن فارِس، در اين باره آورده است: الباءُ وَ الرّاءُ وَ الكافُ أصلٌ واحِدٌ، وَ هُوَ ثَباتُ الشَّى ءِ، ثُمَّ يَتَفَرَّعُ فُروعا يُقارِبُ بَعضُ‌ها بَعضا ؛ باء و راء و كاف، يك معناى اصلى دارد و آن ثبات داشتن چيزى است، سپس، معانى ديگرى ـ كه به هم نزديكند ـ، از آن برگرفته شده است. ( معجم مقاييس اللغة: ج ۱ ص ۲۲۷ «مادّه «برك»)
خير (خوبى)، اگر با دو ويژگى همراه باشد، بركت ناميده مى شود: يكى، كثرت و فراوانى ؛ و ديگرى، ثبات و دوام، براى مثال، نسل بابركت، به معناى كثرت و دوام فرزندان نيكْ سيرت است، يا عمر بابركت، زندگى همراه با خير فراوانى است كه آثار آن، پايدار مى‌ماند.
كلمه «بركت»، در قرآن و حديث، دقيقا در همان معناى لغوى، يعنى خير فراوان و بادوام و فرخندگی به كار رفته است، در قرآن، اين كلمه و مشتقّات آن، سى و سه بار در باره آفريدگار جهان، قرآن، فرشتگان، انبيا، انسان، آسمان، زمين، كعبه، آب باران و... به كار رفته است و جمع آن برکات است: «لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ» (سوره اعراف، 96) اگر مردم شهرها ایمان آورند و عمل نیکو کنند برکت های بسیار از آسمان و زمین بروی ایشان می‌گشاییم. مفسّران بركت را به معناى خير نافع و امرى غيرمحسوس و اعمّ از مادّى و معنوى مى‌دانند و بين آن و نظام جارى اسباب و مسببات منافاتى نمى‌بينند، چنان‌كه معتقدند بركت، امرى نسبى است و در هر چيزى به حسب هدفى است كه در آن نهفته است.
از آنجايى كه خيرات الهى از مقام ربوبيتش به طور نامحسوس صادر مى‌شود و مقدار و عدد آن هم قابل شمردن نيست، لذا به هر چيزى كه داراى زياده غيرمحسوسى است مى‌گويند: اين چيز مبارك و داراى بركت است.
روايتى هم مى‌گويد: «هيچ مالى از صدقه دادن كم نمى‌شود»؛ مقصودش همين نقصان غيرمحسوس است نه كاهش مخصوص كه بعضى از زيانكاران پنداشته و در رد آن گفته‌اند: ما ترازو مى‌گذاريم و از فلان مال، مقدارى صدقه داده سپس آن را بار ديگر مى‌سنجيم و مى‌بينيم كه به مقدار صدقه كم شده است.
مراد از «تَبارَكَ اللَّهُ» اختصاص خداوند است به خيرات. پس بنابراين، بركت به معناى خيرى است كه در چيزى مستقر گشته و لازمه آن شده باشد، مانند بركت در نسل كه به معناى فراوانى اعقاب يا بقاى نام و دودمان است و بركت در غذا كه به معناى سيركردن مردم بيشترى است و بركت در وقت كه به معناى گنجايش داشتن براى انجام كارى است كه آن مقدار وقت معمولاً گنجايش انجام چنان كارى را ندارد.
خداوند فلان طعام را بركت داده معنايش اين نيست كه علل و اسبابى را كه در آن طعام و در مزاج خورنده آن است همه را ابطال كرده و اثر شفا و يا نورانيت را از پيش خود در آن قرار داده، بلكه معنايش اين است كه اسباب مختلفى را كه در اين ميان است طورى رديف كرده و ترتيب داده كه همان اسباب نتيجه مطلوب را از خوردن آن غذا بدست مى‌دهند و يا باعث مى‌شود كه فلان مال ضايع نمى‌گردد و يا دزد آن را به سرقت نمى‌برد. لفظ بركت از الفاظى است كه در لسان دين بسيار استعمال شده است و نيز در تورات و انجيل در مواردى كه عطيه‌هاى الهى را به انبيا و همچنين عطيه كهنه را به ديگران نقل مى‌كند اين لغت بسيار به كار رفته، بلكه در تورات بركت مانند سنتى جارى همواره مطرح شده است.
مصادیق برکت در آیات قرآن
با آن که هر چه خدا آفریده مبارک است و همه کتب و پیغمبران دارای خیرکثیر هستند بعض در این میانه ممتازند. اصل همه خیر و نیکی خداوند تعالی است و در قرآن کریم نسبت تبارک بخود داد. «فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الخَْالِقِين» (سوره مؤمنون، 14) و «تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ» (سوره ملک، 1) و...
خداوند قرآن را مبارک خواند: «كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ»؛ (سوره ص، 29) کتابی سوی تو فرستادیم فرخنده کتاب است و اصل هر خیر.
در سوره اعراف درباره بنی اسرائیل فرماید: «وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كَانُواْ يُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا»؛ سوره اعراف، 137 ما این قوم مستضعف را وارث مشرق و مغرب زمین مبارک کردیم یعنی هم مشرق اردن و هم مغرب آن از زمین شام.
خصوصاً زمین بیت المقدس و نواحی آن را مبارک خواند: «إِلَى الْمَسْجِدِ الأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ»؛ (سوره اسراء، 1) مسجد اقصی که پیرامون آن را مبارک گردانیدیم.
خانه کعبه را مبارک خواند: «إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا» (سوره آل عمران، 96) نخستین خانه عبادت که برای مردم نهاده شد آن است که در مکه است فرخنده و بابرکت.
آب باران را مبارک خواند: «نَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء مُّبَارَكًا». (سوره ق، 9)
درخت زیتون را مبارک گفت: «شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونِةٍ». (سوره نور، 35)
بقعه که حضرت موسی علیه‌السلام در آنجا آتش دید در جانب راست وادی یعنی جانب مغرب آن مبارک خواند: «شَاطِئِ الْوَادِي الْأَيْمَنِ فِي الْبُقْعَةِ الْمُبَارَكَةِ». (سوره قصص، 30)
تحیت و سلام را مبارک خواند: «فَسَلِّمُوا عَلى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبارَكَةً طَيِّبَةً»؛ (سوره نور، 61)
شب قدر را مبارک خواند: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ». (سوره دخان، 3)
در میان پیغمبران سلف حضرت مسیح را مبارک خواند: «وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْنَ مَا كُنتُ». (سوره مریم، 31)
عوامل برکت‌زا در زندگی و کسب و کار
از مجموع تعریف‌های برکت، به دست می‌آید که در برکت جنبه الهی و معنوی مطرح است و این جنبه به توسعه، تعالی، استواری و ماندگاری نعمت می‌انجامد.
زمینه‌های برکت در زندگی
الف) ایمان و تقوا
ایمان و تقوا دو عامل مهم معنوی برکت و گسترش آن در زندگی انسان و حیات اجتماعی است. قرآن می فرماید: وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ
ب) اطاعت خداوند
امام رضا علیه‌السلام فرمود: خداوند به یکی از پیامبران وحی فرستاد که: اذا اطِعتُ رضیتُ وَ اذا رَضیتُ بارکتُ و لیس لِبَرَکتی نِهایة؛ هرگاه من اطاعت شوم راضی می‌گردم و آن گاه که راضی شوم، برکت می‌دهم و برکت من هم بی‌پایان است.
ج) صدقه
امام علی علیه‌السلام فرمود: بَرَکةُ المال فِی الصَّدَقة
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: الصَّدَقَةُ تَقضِی الدِّینَ وَ تَخلُفُ بِالبَرَکةِ ؛ صدقه دادن، باعث ادای دین می شود و برکت به همراه می‌آورد.
د) مشورت با افراد صالح
امام صادق علیه‌السلام درباره نتیجه مشورت با افراد صالح و به کارگیری فکر و اندیشه دیگران در کارها می‌فرماید: اذا فَعلتَ اصَبتَ بَرَکة العیش؛ اگر به مشورت با دیگران پرداختی، به برکت در زندگی دست یافته‌ای.
برخی مؤلفه‌های مهم برکت در کسب و کار
1ـ تجارت
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:البَرَکةُ عَشَرةُ اجزاءٍ تِسعَةُ اعشارِها فِی التِّجارة؛ برکت ده قسمت است و نُه قسمت آن در تجارت است.
2ـ جنس خوب آوردن
از وظایف اخلاقی و اجتماعی کاسب مسلمان، ارائه خدمت مناسب و عرضه کالای مرغوب است. عاصم بن حمید می گوید امام صادق علیه‌السلام فرمود: به چه کاری مشغول هستی؟ عرض کردم: طعام می فروشم. فرمود: جنس خوب بخر و جنس خوب بفروش. زمانی که جنس خوب فروختی مردم از خدا می خواهند در کسب تو برکت قرار دهد. اگر فروشنده جنس خوب بخرد و جنس خوب بفروشد تولید کنندگان وادار خواهند شد تا جنس خوب تولید کنند. اما اگر فروشنده از هر جنسی استقبال کرد تولید کننده هم کاری به کیفیت جنس نخواهد داشت.
امام صادق علیه‌السلام فرمود: فی الجید دَعوتانِ وَ فِی الردی دَعوَتان یقال لِصاحبِ الجید بارِک اللّهُ فِیک وَ فی مَن باعَک و یقال لِصاحبِ الرّدی لا بارِک اللّهُ فِیک و لا فی مَن باعَک؛آنکه جنس خوب به دستش می رسد هم بر فروشنده و هم بر تولید کننده دعا می‌کند و اگر جنس بد باشد به او گفته می شود خداوند نه به تو برکت دهد و نه به کسی که جنس را به تو فروخته.
3ـ رفق و مدارا
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: انَّ فِی الرِّفقِ الزِّیادَةُ و البَرَکةُ وَ مَن یحرَمِ الرِّفقَ یحرَمِ الخَیرَ؛
مدارا کردن با مردم، باعث برکت می شود و کسی که محروم از مداراست، از خیر و برکت محروم می شود.
4ـ آسان خرید و فروش کردن
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: بارَک اللّهُ علی سَهلِ البیع و سَهل الشَراءِ و سَهل القضاءِ و سهل الاقتضاء؛ خدا برکت دهد بر کسی که آسان می خرد و آسان می فروشد و آسان می گیرد و آسان می‌پردازد.
نیز پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:البَرکة فی المُسامحَه؛ برکت در آسان گرفتن است.
5ـ سنگین وزن کردن
یکی از بایستگی‌های کسب این است که فروشنده جنس و کالا را مقداری سنگین تر وزن کند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: اذا وَزنتم فَارجِحُوا؛ هرگاه وزن می کنید به نفع مشتری سنگین تر وزن کنید.
امام صادق علیه‌السلام فرمود: لایکونُ الوَفاءُ حتّی یرجَح ؛ وفا صدق نمی کند مگر وقتی که ترازو بچربد. امام علی علیه‌السلام وقتی دید خانمی در حال خریدن گوشت به قصاب می‌گوید: «زِدنی» یعنی اضافه کن، فرمود: زِدها فَانَّهُ أَعظم لِلبَرکة؛ زیاد بکش، برکتش بیشتر می‌شود.
6ـ عدالت در کسب
امام علی علیه‌السلام فرمود: بِالعَدل تَتَضاعَفُ البرکات؛ به جهت رعایت عدالت برکات مال چند برابر می شود. در سایه اجرای عدالت، جامعه حیات انسانی می یابد، هرکس به حق خود می رسد، چنین جامعه ای به بلوغی از معنویت و تعالی می رسد که مشمول دعای خلق و عنایت خالق می گردد.
7ـ راضی به رضای خدا بودن
امام صادق علیه‌السلام فرمود: الا وَ انَّ لِکلِّ امرِی ءٍ رِزقاً هُوَ یأتِیهِ لا مَحالَةَ فَمَن رَضِی بِهِ بُورِک لَهُ وَ وَسِعَهُ وَ مَن لَم یرضَ بِهِ لَم یبارک لَهُ فِیهِ وَ لَم یسَعه؛ هشیار باش که برای هرکسی روزی می‌باشد که حتماً به آن می‌رسد، پس کسی که به آن روزی راضی باشد برایش مبارک می‌گردد و توسعه می‌یابد و کسی که به آن راضی نباشد نه برکت می‌کند و نه وسعت می‌یابد.
8ـ دعا برای برکت کالا
امام صادق علیه‌السلام فرمود: بر روی کالا بنویس: این برکتی برای ماست، پس همواره در آن برکت و افزایش خواهد بود. ۲- قرض دادن به یکدیگر
9ـ قرض دادن
قرض دادن به دیگران نیز، به زندگی انسان برکت می‌دهد؛ در حدیثی که از حضرت رسول صلی الله علیه و آله نقل شده است، «وام دادن به یکدیگر» را از عوامل برکت زا برشمرده‌اند.
بحث و نتیجه‌گیری مباحث در قالب ادبیات دانش مدیریت
با پژوهش‌های کتابخانه‌ای و میدانی و بکارگیری تجارب دانش‌های جدید می‌توان به ارائۀ مدلی جامع در مورد جایگاه برکت در کسب وکار دست یابیم.
اگر خواسته باشیم موارد بیان شده را با ادبیات مدیریت جمع‌بندی کنیم، به طور خلاصه، می توان نتیجه گرفت که براساس متون دینی، برکت نوعی توانایی درونی و برخورداری از جوهرة معنوي است که می تواند به هنگام دشواري، عامل پیروزي براي افراد یا در کسب وکار شود.
مفهوم برکت، ریشه در باور به خداوند متعال داشته و لزوما به معناي فزونی حسابداري نیست. در دیدگاه دینی، برکت مانند هر چیز از خداوند نشئت می‌گیرد. خدامحوري می تواند عامل ایجاد برکت باشد و فرد هر زمان که در مسیر الهی قرار گیرد، مشمول آن می‌شود.
برکت مفهومی معنوي و دینی است که طیفی از مفاهیم عینی از قبیل سودآوري تا مفاهیم معنوي مانند برخورداري از جوهرة معنوي را دربرمی‌گیرد. آنچه زمینه‌ساز برکت در کسب وکار می شود، هم شامل عوامل درون سازمانی و هم تحقق شرایطی در بیرون از سازمان است. در تحقیقات متعددی در کشور ما و سایر کشورها نشان داده شده است که بین باورهای مذهبی و کارآفرینی ارتباط مستقیمی وجود دارد.
برکت در قالب:
ـ فرصت‌های کسب وکار
ـ اثربخشی در هزینه‌ها و زمان و درآمد
ـ کارایی و هم‌افزایی نیروهای درون‌سازمانی
ـ تسهیل محیط برای کسب و کار
ـ سودآوری و کسب مزیت رقابتی؛
ظهور پیدا کرده و علاوه بر رشد و اثربخشی پایدار کسب وکار، سبب بروز نتایج اجتماعی مثبت نیز می‌شود.
برکت محصول کنش داوطلبانه و خدامحورانۀ کارآفرین در ایجاد فرهنگ عملگرای کسب وکار با اتخاذ رویکرد برد -برد به منظور کسب رضایت ذی‌نفعان سازمانی است.
کسب وکارها از طریق رعایت عدالت و انصاف و احترام به شأن انسانی ذی‌نفعان سازمان اعم از مشتریان و کارکنان و بهبود استانداردهای زندگی آنان با رعایت مسئولیت اجتماعی کسب وکار، خود را در مسیر کسبِ توأم با برکت قرار می‌دهند.
در نهایت آنچه در حوزه نظری بایسته است و می‌توان انجام داد:
ـ مشخص کردن سازوکارهای زمینه‌ساز بروز برکت در کسب وکارها از جمله مواردی است که باید بر اساس قرآن و روایات استخراج و مدل‌سازی شود.
ـ از طریق مفهوم‌سازی و مدل‌سازی اجرایی و سنجش برکت، می‌بایست نظامی مجزا برای پایش کیفیت محصولات و خدمات جهت ارتقای عملکرد و کسب نتایج بهتر ایجاد کرد.
انتهای پیام
