تفاوت در هدف سوره‌ها؛ علت تکرار یک قصه در قرآن
گروه حوزه‌های علمیه ــ ارائه‌دهنده کرسی کارکردشناسی تکرار قصه‌های قرآن گفت: روایت‌ها و پرداخت‌های قرآن از یک قصه در سوره‌های مختلف از جهات گوناگون کاملاً تفاوت دارند، اما تفاوت اصلی آنها در به‌کارگیری این قصه‌ها متناسب با هدف اصلی هر سوره است و تفاوت‌های دیگر کاملاً در تناسب با هدف سوره‌اند.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حسنعلی یوسف‌زاده، دبیر علمی کرسی «کارکردشناسی تکرار قصه‌های قرآن»، شامگاه چهارشنبه 25 دی ماه در جریان برگزاری این کرسی با گرامیداشت شهادت سردار سلیمانی و همرزمانش، گفت: دشمنان بعد از ترور شهید سلیمانی از قضایای اخیر سوء استفاده کرده و در کنار ترور شخصیت‌های مقاومت به دنبال ترور شخصیتی فرماندهان نیروهای مسلح هستند که ان‌شاء الله خداوند تیر آنان را به خطا خواهد برد.
وی اظهار کرد: برخی افراد تکرارها در قصص قرآن را گونه‌ای از اعجاز بیانی دانسته‌اند. از این رو همیشه تکرارها عین واژه‌هایی نیست که در دفعات دیگر به کار رفته است.
یوسف‌زاده با بیان اینکه همچنین برخی می‌گویند که بحث تکرار هنرنمایی و روش قرآن در قصه‌پردازی است، افزود: خاورشناسان هم تکرارها را محصول حالات روانی و روحی مختلف در پیامبر دانسته‌اند.
نظریات ظرفیت تبیین علت تکرار قصص را ندارند
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین علی اسدی گفت: بحث تکرار قصص در قرآن از قدیم در میان دانشمندان علوم قرآنی و مفسران مطرح بوده است. معتقدم که دیدگاه‌هایی که تاکنون ارائه شده عمدتاً با چالش‌ها و اشکالاتی مواجه‌اند و ظرفیت تبیین علت تکرار همه قصه‌های قرآن را به عنوان یک نظریه عام و فراگیر ندارند. برخی می‌گویند یکی از دلایل تکرار اعجاز بیانی است؛ یعنی وقتی قصه ثمود در سوره‌های مختلف بررسی می‌شود می‌بینیم که پیام‌های مختلفی دارد و صرفاً بیان‌های مختلف یک موضوع نیست؛ مثلاً یک قصه عناصر مختلفی دارد. در برخی موارد گفت‌وگومحور و در برخی موارد هم حادثه‌محور است و همه این‌ها معنادارند.
وی با طرح این پرسش که چرا قرآن این تکرارها را فقط در قصه‌ها به کار برده و در موارد دیگر این مسئله وجود ندارد یا برخی قصص تکرار نشده است، اضافه کرد: این مسئله نشان می‌دهد که مسئله فراتر از بیان و اعجاز بیانی است. همچنین اعجاز بیانی، سند محکم قرآنی ندارد، بلکه اخبار غیب و امی بودن پیامبر به عنوان اعجاز در قرآن مورد توجه است.
استاد و پژوهشگر قرآنی حوزه افزود: برخی گفته‌اند قرآن در هر سوره، بخشی از یک قصه را بیان کرده و به تکمیل ماجرا می‌پردازد. البته این موضوع با هدف هدایتی قرآن سازگاری ندارد و گاهی سبب بیراهه رفتن برخی مفسران شده و به همین دلیل شاهد افزایش اسرائیلیات در تکمیل قصص قرآنی هستیم.
اسدی با بیان اینکه قرآن از فنون هنری بهره برده ولی همه در راستای هدف هدایتی است، ابراز کرد: برخی هم گفته‌اند که تکرار برای تأکید است تا اثرگذاری بیشتری داشته باشد، یعنی جنبه تربیتی دارد؛ این نظر اشکالش این است که چرا فقط برخی قصه‌ها تکرار شده و ثانیاً چرا برخی معارف دیگر که آنها هم اثر تربیتی دارند تکرار نشده است. ضمن اینکه قصه‌ها یک پیام نیست که دقیقاً در سوره‌های مختلف تکرار شود بلکه محتواهای مختلفی در هر سوره وجود دارد. به اعتقاد برخی خاورشناسان، این تکرارها نشان می‌دهد که پیامبر(ص)، تحت تأثیر حالات نفسانی مختلف خود، کلماتی برانگیخته که گاه مکرر و گاه نیز ناهمسان هستند و از این طریق می‌خواهند آسمانی و وحیانی بودن قرآن را مورد تردید قرار دهند.
وی با ذکر اینکه عمده دیدگاه‌ها در مورد علت تکرار قرآن با چالش روبه‌روست، تصریح کرد: گزاره‌های قصصی قرآن در برخی سوره‌ها اشتراک دارند، اما هر یک نسبت به دیگری مفهوم و دلالت خاص خود را نیز دارد، به طوری که در حقیقت، هر گزاره به زمانی خاص و حادثه‌ای مشخص و بخشی از کل داستان اشاره دارد.
این محقق بیان کرد: این مطلب با تأمل در موضوع یا موضوعات اصلی سوره‌ها، فضای اجتماعی و روانی نزول آنها، سیاق آیات و مقایسه پرداخت‌های گوناگون یک قصه در سوره‌های مختلف روشن می‌شود که هدف از تکرار متفاوت قصه‌ها، به‌کارگیری آنها متناسب با هدف سوره‌هاست.
اسدی در تبیین این مسئله به قصه قوم ثمود اشاره کرد و گفت: این قصه در 22 سوره بیان شده است که 20 سوره مکی و بقیه مدنی هستند و در بازه‌های زمانی مختلف و ناظر به شرایط گوناگون پیامبر(ص)، مسلمانان و دشمنان اسلام نازل شده و هر کدام هدف جداگانه‌ای داشتند. هشدار شدید به مشرکان، منافقان و تکذیب‌کنندگان آیات و آموزه‌های الهی در موقعیت‌های گوناگون، دلداری به پیامبر و مسلمین در شرایط مختلف، طرح و تعلیم آموزه‌های مهم خداشناختی و معادشناختی، بیان سنت‌های الهی و پاسخ به مشرکان و دفاع از دعوت توحیدی از جمله اهداف بیان قصه ثمود در سور مختلف است.
علت تکرار یک قصه در قرآن
اسدی با اشاره به اینکه هدف هر سوره همانند محوری مرکزی موجب همبستگی درونی آیات است و موضوعات را به یکدیگر پیوند می‌دهد، اظهار کرد: بخشی از قصه‌های قرآن با توجه به اهداف گوناگون سوره‌ها بارها از زوایای مختلف در شرایط متفاوت و به شکل‌های گوناگون روایت شده‌اند؛ روایت‌ها و پرداخت‌های قرآن از یک قصه در سوره‌های مختلف از جهات گوناگون کاملاً تفاوت دارند، اما تفاوت اصلی آنها در به‌کارگیری این قصه‌ها متناسب با هدف اصلی هر سوره است و تفاوت‌های دیگر کاملاً در تناسب با هدف سوره‌اند.
وی اظهار کرد: برای نمونه قرآن کریم قصه ثمود را به صورت‌های گوناگون برای اهدافی چون هشدار درباره پیامد سرکشی و فسادانگیزی، دسیسه برای کشتن پیامبر(ص)، رویگردانی از قرآن و باور نکردن وعده‌های الهی، هشدار به شکنجه‌گران مؤمنان، منکران معاد، بیان ارادی بودن ایمان انسان‌ها، حکمت ندادن معجزات پیشنهادی مشرکان و بیان یکی بودن اساس دعوت همه پیامبران، شکست‌ناپذیری خداوند و آزمودن ایمان انسان‌ها و دلداری دادن به پیامبر در سوره‌های مختلف ذکر کرده است.
اسدی در پایان با بیان اینکه هر سوره یک یا چند هدف اصلی دارد، تصریح کرد: بنابراین وقتی قصه‌ای نقل می‌شود دقیقاً متناسب با یکی از اهداف اصلی سوره است.
انتهای پیام
