جعفر نکونام:
تحلیل‌های جهانی‌پسند از علل غیرمادی کرونا ارائه دهیم/ استفاده از ظرفیت‌های اخلاقی قرآن
استاد دانشگاه قم با تأکید بر استفاده از ظرفیت اخلاقی قرآن در تحلیل بیماری‌هایی مانند کرونا و مصائب ناشی از آن گفت: باید تئوری‌ها و تحلیل‌های جهانی‌پسند از علل غیرمادی کرونا ارائه کنیم.
جعفر نکونام، دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم در گفت‌وگو با ایکنا گفت: نوعا در گفتمان قرآنی وجود بیماری‌ها به دو صورت توجیه می‌شود؛ یک صورت این است که این مسائل به خاطر گناهان و جرم‌ها و معاصی مردم است و خداوند با آوردن آن بیماری ها می‌خواهد مردم را عقوبت کند. صورت دوم توجیه در این زمینه، آزمایش است که معمولاً در خصوص مؤمنان مطرح می‌شود و ناظر به کافران نیست. اظهار می‌شود، خداوند مؤمنان را با بیماری‌ها می‌آزماید تا میزان اطاعت و تسلیم بودن آنها را بداند و براساس آن، به آنان درجاتی را اعطاء کند.
عضو هیئت مؤسس انجمن علوم قرآن و حدیث با بیان اینکه مصداق‌یابی و تطبیق اینکه بیماری‌هایی مثل کرونا بر کدام توجیه منطبق است، بسیار دشوار است و دشواری آن به این جهت است که این بیماری فراگیر است و هم کافران را مبتلا ساخته است و هم مؤمنان را. علاوه بر اینکه اگر این بیماری ابتلایی الهی محسوب شود، باید کسی نتواند با آن به مبارزه برخیزد و خود را با بهره‌مندی از دانش و تکنولوژی در برابر بیماری مصونیت ببخشد. افزون بر آن، اظهار می‌شود، کسانی که سیستم ایمنی قوی‌تری دارند، در برابر بیماری مقاومت و مصونیت دارند.
نکونام افزود: به علاوه، کافرمسلکی کافران و معصیت‌کاری مؤمنان هرگز چیزی نیست که امروز رخ داده باشد. همیشه چنین وضعیتی وجود داشته است؛ اما چرا در چنین زمانی بیماری کرونا پدیدار می‌شود؟ همه این‌ها رابطه میان گناهان یا تحصیل درجات اخروی را با بیماری کرونا به چالش می‌کشند.
پرهیز از تئوری‌هایی که بدبینی ایجاد می‌کند
استاد دانشگاه قم با بیان اینکه طرح دو تئوری مذکور برای توجیه بیماری فراگیر کرونا به سبب چالش‌هایی که در پی آورده است، موقعیت دین را تضعیف می‌کند و سبب بدبینی مردم نسبت به دین می‌شود، تأکید کرد: شایسته آن است که از طرح چنین تئوری‌های چالش برانگیزی خودداری کرد. چالش‌هایی که این دو تئوری برانگیخته است، برخی را بر آن داشته است که تئوری سومی را مطرح و اظهار کنند که هیچ رابطه‌ای میان بیماری کرونا و دیانت انسان‌ها وجود ندارد. این بیماری یک رویدادی است که شرایط طبیعی باعث آن شده و لذا می‌توان با مدد گرفتن از دانش و تکنولوژی به مقابله با آن برخاست و از آسیب‌های آن رهایی یافت.
نکونام بیان کرد: در خصوص دو تئوری مذکور در قرآن، اظهار داشته‌اند که آنها تاریخی و قومی‌اند و انبیاء از آن تئوری‌های تاریخی و قومی برای پیشبرد اهداف اخلاقی و معنوی خود بهره‌برداری کرده‌اند و لذا چنان مضامینی کارکرد معرفت‌شناختی ندارد؛ بلکه کارکرد انگیزشی و اخلاقی دارد و رسالت انبیاء هم ترویج اخلاق بوده است؛ چنانکه درباره پیامبر اسلام(ص) نقل است که فرمود: بعثت لاتمم مکارم الاخلاق؛ من برانگیخته شدم که مکارم اخلاق را به اتمام برسانم. بر این اساس، اظهار شده است که ما نباید از قرآن، انتظار معرفت‌بخشی در چنین مواردی داشته باشیم؛ بلکه باید از قرآن بهره‌برداری اخلاقی و معنوی کنیم.
وی اظهار کرد: اما امروزه که جهان به یمن رشد تکنولوژی رسانه‌ای بسان دهکده‌ای شده و همه اقوام از باورهای همدیگر به سهولت آگاهی پیدا می‌کنند، طرح چنین تئوری‌هایی مقبول اکثریت مردم و به خصوص جامعه جهانی نیست و طرح آنها باعث به سخره گرفتن آموزه‌های دینی می‌شود و موقعیت دین را تضعیف می‌کند.
استفاده از ظرفیت‌های اخلاقی قرآن برای مواجهه دینی با کرونا
وی با بیان اینکه در دین و مناسک و سنت‌های آن، از جمله ادعیه و نماز و روزه ظرفیت‌های بسیار خوبی وجود دارد، افزود: می‌توان از این ظرفیت‌ها برای مقابله با کرونا بهره‌برداری کرد. مناسک دینی می‌تواند برای مؤمنان آرامش‌بخشی داشته باشد و با استرس و هراس که تأثیر سویی در تشدید بیماری‌ها دارد، مقابله کند.
نکونام افزود: البته نمی‌توان انکار کرد که مصائبی مثل کرونا ظرفیت‌های اخلاقی انسان‌ها را در بوته آزمون می‌گذارد و گوهرهای شخصیتی افراد را بر ملا خواهد ساخت. در این مصیبت‌هاست که انسان‌ها نشان می‌دهند، تا چه اندازه وارستگی اخلاقی پیدا کرده‌اند. بر اثر همین مصائب است که اخلاق‌های لطیفی بروز و ظهور پیدا می‌کند و افرادی که شایستگی اخلاقی دارند، از دیگران متمایز می‌شوند.
کارهای نادرست سبب وهن دین می‌شود
استاد دانشگاه قم بیان کرد: امروزه موضوعاتی مثل این که حرم‌ها شفاخانه‌اند و لذا نباید بسته شوند و بلکه باید در چنین موقعیت‌هایی به حرم‌ها هجوم آورده و نجات از بیماری کرونا خواسته شود، نزد مردم مقبولیت ندارد؛ به خصوص کارهای موهنی نظیر لیس زدن ضریح‌های مطهر بازتاب‌های منفی در میان مردم پیدا کرده و باعث شده است، دین و دینداری مورد تمسخر واقع شود.
وی افزود: چنین مدعیات و رفتارهایی هرگز به تقویت دین کمک نمی‌کند؛ ما امروز باید ببینیم که با چه ادبیاتی سخن بگوییم که به تقویت دین کمک می‌کند لذا نباید سراغ متشابهات دین برویم و از آنها برای توجیه پدیده‌های طبیعی بهره‌برداری کنیم. محکمات دین عبارت از آموزه‌هایی است که همه مردم صرف نظر از دین و مذهبی که دارند، صحت آنها را می‌توانند تأیید کنند.
تبلیغ جهانی دین
وی افزود: ما باید از دین چنان سخن بگوییم که پذیرش جهانی داشته باشد؛ نه اینکه فقط مورد قبول مؤمنان باشد و حتی بسیاری از مؤمنان نیز از قبول آنها سرباز بزنند. امروز مانند گذشته نیست که اگر ما مطلبی را در یک روستا یا شهر و یا حتی کشور مطرح کردیم، فقط اهل آن خبردار بشوند. اکنون هر مطلبی به سرعت در تمام جهان انتشار می‌یابد و کسانی که در فرهنگ‌ها و ادیان دیگری زیست می‌کنند؛ از آن آگاهی می‌یابند. ما باید به گونه‌ای از دین خود سخن بگوییم که اهالی دیگر فرهنگ و ادیان ما را به سخره نگیرند و موجب وهن دین ما در نظر آنها نشود.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا می‌توانیم میان تئوری‌های قرآنی جمع کنیم و مثلا بگوییم، چنین مصائبی برای برخی، رشد و تقویت درجه و برای برخی هم عقوبت است؟ اظهار کرد: ما وقتی تئوری ارائه می‌دهیم باید روشن باشد. در حالی که مشخص نیست که آیا نسبتی میان مصائب طبیعی مثل کرونا و دیانت مردم وجود دارد یا نه، بنابراین نمی‌توانیم آن تئوری‌ها را مطرح کنیم.
وی تأکید کرد: اگر می‌خواهیم از کردار و رفتار بد عده‌ای از مردم انتقاد کنیم، شایسته است، از آموزه‌های اخلاقی قرآن و دیگر متون دینی بهره‌برداری کنیم. در این زمینه آیات و روایات زیادی وجود دارد که به ایثار و انفاق و کمک به همنوع سفارش می‌کند و از احتکار، کم فروشی و گرانی و نظایر آنها نهی می‌کند. ما می‌توانیم از این ظرفیت‌های دین در چنین موقعیتی بهره‌برداری کنیم.
نکونام در پایان تأکید کرد: جوهر دین، اخلاق است. قرآن هم خود را کتاب موعظه معرفی کرده است؛ از این رو سزاست که ما بر آموزه‌های اخلاقی قرآن متمرکز شویم؛ نه اینکه تئوری‌هایی مطرح کنیم که مصداق‌یابی آن دشوار است و نیز باعث هجمه به دین می‌شود.
مطالب مرتبط
