مبانی دینی نظریه مردم‌سالاری در حکومت اسلامی
از منظر آیت‌الله خامنه‌ای اراده مؤمنانه در سلسله مراتب اراده الهی قرار دارد و مؤمنین زمینه‌ساز و شرط تحقق فعل الهی هستند.
به گزارش ایکنا؛ همزمان 12 فروردین و روز جمهوری اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین حیدر همتی، مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) یادداشتی با موضوع مبانی دینی نظریه مردم سالاری در حکومت اسلامی نوشته و آن را در اختیار ایکنا قرار داده است. متن این یادداشت را با هم می‌خوانیم:
درگفتمان انقلاب اسلامی در ایران راه سومی را در سبک زندگی انسان و از جمله در عرصه نظام‌های سیاسی، در مقابل بشر معاصر نهاد که از ویژگی‌های آن نه شرقی و نه غربی بودن، عدم موافقت با تحجر و تجدد و خارج از دوگانه سنت و مدرنیته به وجود آورد. تبیین ابعاد نظری این گفتمان از ضروریات امروزین انقلاب اسلامی در گام دوم است. از ویژگی‌های این راه سوم که در برابر انسان امروزین نهاده شده است ترکیب جمهوریت و اسلامیت است که مبتنی بر مبانی کلامی است. در این ترکیب، جمهوریت محض نفی شده و اسلامیت با تفسیر تحجرگرایانه نیز نفی شده است و ترکیب جدیدی با هویت جمهوری اسلامی شکل گرفته است.
بی‌شک پذیرش جمهوریت در کنار اسلامیت صرفا به خاطر پذیرش نظام‌های سیاسی حاکم بر دنیا نبوده است بلکه ریشه در مبانی دینی و برآمده از نصوص دینی است. در مکتب امام خمینی(ره) جایگاه مردم در نظام سیاسی اسلام یک جایگاه واقعی و برآمده از مبانی دینی است و متاثر از خوانش نظام سیاسی لیبرال دموکراسی نیست؛ بلکه دارای هویت مستقل و مبانی انسان‌شناسی، خداشناسی و جامعه‌شناسی است. آیت‌الله خامنه‌ای این موضوع را در مناسبت‌های مختلف و با مخاطبان متعدد بیان کرده‌اند.
ایشان در پیامی به کنگره عظیم حج، به مسلمانان جهان می‌فرماید: «مردم‌سالاری حقیقی همان مردم‌سالاری دینی است که با پشتوانه ایمان و مسئولیت دینی مطرح می‌شود.»
رهبر معظم انقلاب همچنین در دیدار با اعضای مجلس خبرگان نیز در این باره می‌گوید: «مردم‌سالاری اسلامی، روح، لُب و ماده اصلی آن عبارت است از اسلام؛ نباید از این هیچ تخطی‌ای بشود».
برخی از مبانی کلامی معطوف به اراده جمهوریت بدین صورت است:
الف: کرامت انسان مبنای مردم‌سالاری
از حیث انسان‌شناسی، توجه به اراده انسان ریشه در نگاه کرامتمند به انسان در دین است. در مکتب سیاسی امام و رهبری هویت انسان، ارزشمند، دارای کرامت، قدرتمند و کارساز است. از ثمرات ارزشمندی و کرامت انسان نقش آرای مردم در اداره سرنوشت بشر و یک جامعه است. از این رو، مردم‌سالاری در مکتب سیاسی امام از متن اسلام گرفته شده است. مردم با رأی، اراده، خواست عمومی و با ایمان به راه، مسئولان خود را انتخاب می‌کنند.
مقام معظم رهبری اوج مردمی بودن حکومت امام(ره) را در به رأی گذاشتن قانون اساسی در اوایل انقلاب می‌دانند و معتقدند که رأی مردم تعیین‌کننده است و این به دلیل کرامت آن‌هاست که به واسطه دین از ناحیه خداوند متعال به آنان واگذار شده است. از جمله مبانی قرآنی آن هم آیه 38 سوره شورا است: «امرهم شوری بینهم».
برپایه نگاه کرامتمند به مردم می‌توان الگوهای مختلف از مردم‌سالاری را بر پایه مذاهب مختلف اسلامی طراحی و الگوهای مختلفی را ارائه کرد. مدل سیاستی که مقام معظم رهبری برای کشورهای منطقه بعد از جریان بیداری ارائه می‌کنند بدین صورت است: «آن چیزی که می‌تواند به این کشورها کمک کند، تفکر مردم‌سالاری دینی است. مردم‌سالاری دینی که ابتکار امام بزرگوار ماست می‌تواند نسخه‌ای برای همه این کشورها باشد. هم مردم‌سالاری است، هم از متن دین برخاسته است.»
ب: اراده مؤمنانه شرط تحقق فعل الهی
از چالش‌های مردم‌سالاری، تبیین چگونگی رابطه اراده انسان و خداوند است که در فلسفه و کلام موضوعاتی همانند جبر و اختیار و امر بین الامرین را دامن زده است و از تبعات آن در نظام سیاسی مسئله مشروعیت است. در برخی از نگاه‌ها اراده الهی را در مقابل اراده انسانی تفسیر کرده و به نوعی تقابل دین و دموکراسی را نتیجه گرفته‌اند. از منظر آیت‌الله خامنه‌ای اراده مؤمنانه در سلسله مراتب اراده الهی قرار دارد و مؤمنین زمینه‌ساز و شرط تحقق فعل الهی هستند. آیاتی که موید بر این مبنا است آیه شریفه «هو الّذی ایدک بنصره و بالمؤمنین» (انفال/62) است. در این آیه بیان می‌شود که نصرت پیامبر از طریق خدا و مؤمنین صورت می‌گیرد.
رهبری در بیانی دیگر فرموده‌اند: «آنگاه كه صدای خدا از حلقوم بندگان خدا به گوش رسيد؛ آنگاه كه همت و نيروی مجاهدان راه حق به ميدان آمد و آنگاه كه مسلمان به عهد و قرار خود با خدا عمل كرد، خدای عليّ قدير نيز وعده خود را محقق ساخت و مسير تاريخ عوض شد: «أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِكُم»، «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدامَكُمْ»، «وَ لَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيز»، «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِی الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الأَْشْهادُ ».
ایشان در این بیان صریحا بیان فرموده‌اند صدای خدا از حلقوم بندگان خدا به گوش می‌رسد و انسان مسیرساز در تحقق اراده الهی است و فعل الهی مشروط به فعل بندگان شده است.
پ: اراده مردم زمینه‌ساز ظهور
از محورهای دیگر که به نقش اراده جمهور پرداخته است موضوع نسبت انتظار و فعل انسانی است که شرط تحقق ظهور است. اساس این رویکرد بر انتظارِ دست قاهرِ قدرتمندِ الهىِ است كه بايد بيايد و با كمك همين انسان‌ها سيطره ظلم را از بين ببرد و حق را غالب كند. مقام معظم رهبری در این زمینه می‌فرمایند: «خداى متعال نعمت داده است به مردم عزيز ما، به ملت ايران، كه توانستهاند اين قدم بزرگ را بردارند و فضاى انتظار را آماده كنند».
در این منظر تحقق ظهور فعل الهی براساس معجزه نیست بلکه بر پایه فعل انسانی است که زمینه‌ساز تحقق ظهور است. وقتی اراده فردی همه انسان‌ها اراده مؤمنانه‌ای بود برآیند آن، امتی است که متصف به وصف امامت خواهند شد و خود نقش راهبری و هدایت را بر عهده خواهند گرفت. آیه قرآن می‌فرماید: «وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَي الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّه». در این آیه شریفه، مسئله امام شدن امت بیان شده است. از این رو وحدت امت و امامت با تکامل امت اتفاق خواهد افتاد.
امام خمینی(ره) در پیامی به مناسبت 12 فروردین فرمودند: «خداوند تعالی بر ما منت نهاد و رژیم استکبار را با دست توانای خود که قدرت مستضعفین است در هم پیچید و ملت عظیم ما را ائمه و پیشوای ملت‌های مستضعف کرد و با برقراری جمهوری اسلامی، وراثت حقه را بدانان ارزانی داشت. من در این روز مبارک، روز امامت امت و روز فتح و ظفر ملت، جمهوری اسلامی ایران را اعلام می‌کنم.» همانطور که مشهود است در این بیان به صراحت مسئله امامت امت بیان شده است.
انتهای پیام
