رمضان و آیین همدلی سیستانی‌ها

به گزارش ایکنا از سیستان‌وبلوچستان، تاریخ نشان می‌دهد که ایرانیان هرگاه به سنت جدیدی برمی‌خورند، اگر مطابق با فطرت و ارزش‌های انسانی باشد، آن را پذیرفته و تقویت می‌کنند و چنانچه با خرد تناقض داشته باشد، رها می‌کنند.

ورود اسلام به این کشور پهناور نیز از همین دست رویدادها بود؛ ایرانیان به خوبی درک کردند که اسلام دین آزادی، برابری و انسانیت است و احکام آن مطابق با فطرت و نشئت گرفته از عقل ماورای بشری است، از این‌رو با آغوش باز اسلام را پذیرفتند.

ماه مبارک رمضان که در احادیث، ماه رسیدگی به حال فقرا و دست‌گیری از نیازمندان است، در ایران حال و هوای خاصی دارد؛ آداب و رسوم مردم هر استان، نشان از عمل به همین توصیه‌هاست و منطقه سیستان در شمال استان سیستان‌‌وبلوچستان نیز که همیشه در طول تاریخ مردمی مذهبی و پایبند به سنت‌های دینی و ملی داشته، از این قاعده مستثنا نیست.

استقبال از ماه مهمانی خدا

محمد سندگل، کارشناس مردم‌شناسی استان بیان کرد: مردم اين استان پهناور چند روز مانده به آغاز ماه ضيافت الهی با برپايی آيين‌های خاصي به پيشواز ماه مبارک می‌روند؛ غبارروبی مساجد، اهدای فرش به مكان‌های مذهبی، كمک به نيازمندان، خيرات كردن و تهيه انواع كلوچه و نان محلی از جمله برنامه‌های پيش از آغاز ماه مهمانی خداست.

وی ادامه داد: در گذشته مردم استان برای اطلاع همسايه‌ها از آمدن رمضان و بيدار شدن هنگام سحر اشعاری همچون «مسلمو پو شو كه سه استار بالی سرميشما اومده و وقت سحره بايد سحرخونی كنو» (مسلمان از خواب بيدار شو، سه ستاره آسمان بر بالای سر ما قرار گرفته و وقت سحر است بايد سحرخوانی كنم) يا «ورخيز ورخيزر كه وقت سحر» را با عبور در معابر می‌خواندند.

این کارشناس مردم‌شناسی اظهار کرد: شکل دیگر پيشوازی از رمضان، روزه‌داری در روزهای آخر ماه شعبان است؛ مردم سیستان با روزه گرفتن به استقبال ماه مهمانی خدا می‌روند و خود را برای حضور در اين ضيافت آماده می‌كنند.

«رمضونیکه»؛ نماد نوع‌دوستی سیستانی‌ها

یکی از سنت‌های زیبای مردم سیستان در ماه مبارک رمضان، رمضان‌خوانی است که در گویش محلی به آن «رمضونیکه» می‌گویند. این سنت در سیستان ۱۴۰۰ سال سابقه دارد، یعنی سابقه‌ای به قدمت اسلام و نمادی از نوع‌دوستی مردم این منطقه است.

محمدعلی ابراهیمی، رئیس گروه تبلیغات و گردشگری اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در این خصوص بیان کرد: آیین رمضونیکه معمولاً از نیمه دوم ماه مبارک رمضان آغاز و تا شب قبل از ضربت خوردن حضرت علی(ع) یعنی شب نوزدهم ماه مبارک ادامه دارد و فلسفه آن جمع‌آوری کمک برای مستمندان و نیازمندان است.

وی با بیان اینکه در گذشته این آیین توسط ریش‌سفیدان صورت می‌گرفت، اما امروزه توسط جوان‌ترها انجام می‌شود، افزود: در این مراسم به‌طور معمول ریش سفید روستا جلودار می‌شد و یک نفر به‌عنوان جلی کش، کیسه‌ای را حمل می‌کرد و تعدادی جوان نیز آنان را همراهی می‌کردند؛ ابیات و اشعاری که محتوای آن تشکر از باری تعالی، دعوت به روزه گرفتن و مسائل اجتماعی بود را قرائت کرده و مردم هم بر اساس توان کمک می‌کردند.

رئیس گروه تبلیغات و گردشگری اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اظهار کرد: آرد، گندم و پول از جمله این کمک‌ها بود و برخی هم به منظور ایجاد شور و شادمانی کاسه‌ای آب می‌ریختند. کمک‌های جمع‌آوری شده بین یتیمان، مستمندان و خانواده‌هایی که از لحاظ مادی وضعیت مناسبی نداشتند، توزیع می‌شد.

وقتی رمضان‌خوانان به در منزلی می‌رسند، به دستور و یا پیشنهاد سردسته خود، اول صلوات فرستاده و پس از آن شروع به خواندن شعر می‌کنند. آنقدر ادامه می‌دهند تا صاحبخانه چیزی به‌عنوان خوش خبری به آنان بدهد. شعرهایی از این دست:

«‌مَلمَل آوَردَه ماهِ رِمَضو
روزَه می‌گیره مَع خورد و کَلو
روزَه می‌گیرِه لاغر مِشَوِ
روزَه مِخوارِه کافَر مِشَوِ
رمضو الله ، الله رمضو ؛ رمضو الله خوش ماه خدا
رِمَضو آمد مهمانش کُنِه
خروسِ یَک سالَه رَ قُربانَش کُنِه
خروسِ یَک سالَه کِه چیزِ نَمِشَه
گو و گوسالَه رَ قربانش کُنِه
رمضو الله، الله رمضو‌؛ رمضو الله خوش ماه خدا»

«آرزوکه»؛ نماد همدلی بانوان سیستان

یکی دیگر از سنت‌های مردم سیستان در ماه رمضان، آیینی به نام «آرزوکه» است. به این صورت که بانوان سیستانی گرد هم جمع شده و غذا، شیرینی یا نان می‌پزند، سپس میان نیازمندان توزیع می‌کنند.

سنت «ارَک و برَک»

یکی دیگر از سنت‌های ویژه ماه مبارک رمضان که میان سیستانی‌ها رواج دارد سنتی موسوم به «ارَک و برَک» به‌ معنای «آوردن و بردن» است. این سنت به این شکل اجرا می‌شد که از هر اجاقی که دود بلند می‌شد و تا هر شعاعی که دود می‌رفت، خانواده‌ها مقید بودند کاسه‌ای از غذا را برای دیگران ببرند. این سنت هنوز هم به شکل پخش نذری‌ها و توزیع غذاهایی مانند شله زرد، نان برک یا شیربرنج ادامه دارد.

همچنین، در سیستان رسم است که اهالی هر محله پیش از اذان مغرب در حد توان خود مواد غذایی مانند خرما، چای، آش، شله زرد و غیره به مسجد می‌برند و پس از اقامه نماز مغرب به پذیرایی از روزه‌داران می‌پردازند.

در این ایام برای افطار غذاهای منطقه به‌ویژه آبگوشت زابلی با گوشت گوسفند یا مرغ محلی، حلیم محلی یا «غلور»، قورمه و در سال‌های اخیر نیز پلو گوشت، پلو مرغ و سایر غذاهای ایرانی بسیار پخت می‌شود. مردم سیستان همانند سایر هموطنان در شب‌های ۱۹، ۲۱ و ۲۳ ماه مبارک رمضان تا صبح به دعا و عبادت مشغول می‌‌شوند و همانند سایر مؤمنان ضمن برگزاری مراسم احیا به دعا، نیایش و عزاداری می‌پردازند.

گزارش از هادی محمدی