در جرگه ابرار بمانیم

در دعای روز شانزدهم ماه مبارک رمضان آمده است: 

بِسمِ ‌ِاللّهِ الرَّحمنِ الرِّحیم

اَللَّهُمَّ وَفِّقْنِی فِيهِ لِمُوَافَقَةِ الْأَبْرَار
خدايا! مرا در اين ماه به همراهى و همسويى با نيكان توفيق ده
وَ جَنِّبْنِی فِيهِ مُرَافَقَةَ الْأَشْرَار
و از هم‌نشینی با بدان دور بدار
وَ آوِنِی فِيهِ بِرَحْمَتِكَ إِلَى [فِي] دَارِ الْقَرَار
و به حق رحمتت، در خانه آرامش جايم ده
بِإِلَهِيَّتِكَ يَا إِلَهَ الْعَالَمِين
به پرستیدگی‌ات اى پرستيده جهانيان

بِرّ: نیکوکاری.
قرآن کریم بِرّ را چنین تعریف کرده است: ایمان به خداوند و روز جزا و فرشتگان و کتاب و رسولان از یک‌سو و بخشش مال به نزدیکان و یتیمان و مساکین و در راه‌ماندگان و درخواست‌کنندگان از دیگر سو و همچنین برپاداشتن نماز و پرداخت زکات و وفای به عهد و صبر در وقت سختی‌ها و ... [1]، اینها مؤلفه‌های بر و نیکی و مشخصات ابرار است.

شَرّ: «شرّ» عبارت است از چیزی که همه از آن دوری می‌کنند؛ چنانکه خیر، چیزی است که همه به آن مایل می‌شوند. قوم اشرار، یعنی مردمی فتنه‌انگیز. برخی نیز شر را نقیض خیر معنا کرده‌اند؛ یعنی بدی، فساد و ظلم.

در این شانزدهمین روز، توفیق موافقت و تأیید ابرار و نیکان و پرهیز و دوری از همراهی اشرار را از خداوند مسئلت می‌کنیم و از او می‌خواهیم تا ما را از سرگردانی نجات داده، در سرای قرار استقرار دهد و اینها همه را توسط معبودیتش به انجام رساند که او معبود هر دو جهان است.

پس از چندین روز درخواست‌هایی که همگی به‌نوعی تمرین خودسازی فردی در اردوی رمضان بوده‌اند، به مرحله‌ای از آمادگی رسیده‌ایم که گام‌های بلندتری برداریم و این دیگر به‌تنهایی میسر نیست؛ بلکه باید به کمک جمع به آن قله‌ها رفت. اینجاست که باید گروه و دسته خود را انتخاب کنیم و در این سفر همراهشان شویم. ابرار، انتخاب ماست با همه ویژگی‌هایی که این گروه را هویت می‌بخشد و ذکرشان رفت. اما اگر به آنها نپیوندیم، تنها گروه دیگر، اشرارند. انتخاب بیشتری ذکر نشده است؛ شاید چون امکان انتخاب بیشتری نیست؛ یا موافقت و تأیید و همراهی نیکان است یا وفق و مدارا و همراهی اشرار.

سپس از رحمت او، جای‌گرفتن و استقرار در سرای قرار و آرامش را می‌طلبیم و این را در الهیت او جستجو می‌کنیم که او معبود جهانیان است. معبودهای ما بسیارند؛ دنیا و زرق‌وبرق‌هایش، شیطان و وسوسه‌هایش، نفس و شهوات و تمنیاتش و مردم و گفته‌ها و حرف‌هایشان؛ در چهره‌های ثروت و قدرت و شهرت و شهوت و منزلت و امثال آن. اینها معبودهای ما هستند و هر کدام با هزاران بت و صنم در خانه دل ما بتکده‌ای بزرگ برپا کرده‌اند. معبودهایی که هر کدام هر لحظه ما را به سویی می‌خوانند و به سویی می‌رانند و قرار و آرامشمان را گرفته‌اند. هیچ‌گاه خود نیستیم و به خود حرکت نمی‌کنیم و فرمانمان در دست هزاران هزار معبودی است که این خانه را پر کرده‌اند. آشوبی بزرگ در ما برپاست؛ آشوبی با حرکتی نامنظم و به سوی هر جا جز آنجا که باید رفت.

الهیت او، راه خروج ما از این آشوب‌ها و بیرون ریختن این بت‌ها و رهایی از این معبودها و رسیدن به ‌قرار و آرامش است؛ و این تمنای ماست از او که تنها معبود هر دو جهان است و تنهایی‌اش، درون ما را وحدت می‌بخشد و از سرگردانی بین هزاران معبود ناهمگون و ناهمساز نجات می‌بخشد و به سرای قرار می‌رساند.

همچنین همین معبودیت و الهیت اوست که وسیله ماست تا در جرگه ابرار درآییم و از اشرار برکنار مانیم. برّ و شرّ، ویژگی‌های اخلاقی‌اند و در نبود خداوند در جهان، هیچ معنایی نخواهند یافت. وجود خداوند منشأ وجود این صفات و ویژگی‌هاست. در نبود او همه‌ چیز مجاز است و هیچ فعل اخلاقی‌ای قابل ‌شناسایی و اثبات نخواهد بود. پس الهیت او وسیله‌ای است که این دسته‌ها و گروه‌ها هویت پیدا کنند و شناسایی شوند و موافقت و مرافقت ما با آنها معنا یابد. همین معبودیت اوست که دست اندیشه و فکر و انتخاب ما را می‌گیرد و به آن گروه پیوند می‌دهد و او معبود هر دو جهان (عالمین) است. برّ و شرّ نیز در این گستره وسیع و در تمام هستی و نه‌ فقط در این جهان مادی، معنا می‌یابد.

[1] لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّآئِلِينَ وَفِی الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ أُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ﴿بقره/177﴾

✍️ نوشته‌ زنده‌یاد داریوش (مصطفی) اسماعیلی