ادعیه ماه رمضان و توسعه انسانیت
ماه مبارک رمضان و ادعیه آن فرصت نابی است که خدای متعال برای تعالی انسان فراهم فرموده و بابی است که انسان با آن می‌تواند به ضیافت الهی ورود پیدا کند. از ائمه معصومین(علیهم‌السلام) ادعیه زیادی برای ما به یادگار مانده که هر کدام زاویه‌ای از معارف الهی را برای بشر آشکار می‌کند و به بخشی از ویژگی‌های انسان نظر دارد.
در ادعیه ماه ماه مبارک رمضان ویژگی‌هایی نهفته است که معمولاً در دیگر دعاها کمتر دیده می‌شود و آن اینکه دعاهای این ماه انسان را به سوی توسعه خویشتن دعوت می‌کند به گونه‌ای که انسان بیشتر از آنکه به فکر خود باشد به فکر جامعه مسلمانان بلکه فراتر از آن به فکر جامعه بشری است، در حقیقت بر اساس این آموزه‌ها انسان خویشتن را در تضاد با دیگران نمی‌بیند بلکه دیگران را در راستای خویش معنا می‌کند، به همین خاطر هر چیزی که از خداوند متعال می‌خواهد، برای تمام افراد بشر در خواست می‌کند بدون آنکه رنگ و نژاد و حتی مذهب فرد را مد نظر داشته باشد.
به عنوان نمونه یکی از دعاهای مشهور ماه مبارک رمضان که توصیه شده است بعد از نمازهای واجب خوانده شود ـ یعنی پنج بار در روز ـ این دعاست که خطاب به خدای متعال عرضه می‌داریم:
اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ خدایا بفرست بر خفتگان در گور نشاط و سرور
للّهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقیرٍ اَللّهُمَّ اَشْبِعْ کُلَّ جایِعٍ اَللّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیانٍ خدایا دارا کن هر نداری را، خدایا سیر کن هر گرسنه ای را، خدایا بپوشان هر برهنه را
اَللّهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدینٍ اَللّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ اَللّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَریبٍ ** خدایا ادا کن قرض هر قرضداری را، خدایا بگشا اندوه هر غمزده را، خدایا به وطن بازگردان هردور از وطنی را[1]
در حقیقت این دعا، زمینه را آماده می‌کند تا انسان خویشتن را شبیه به خدای متعال گرداند و همان گونه که رحمت خدای متعال تمام هستی را فرا گرفته است «وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ[اعراف/156] و رحمت من همه موجودات را فرا گرفته است.»؛ انسان نیز در وجود خویش این تقاضای رحمت و خیر و برکت را ایجاد می‌کند، و خویشتن را شبیه به حضرت حق می‌کند.[2]
انسانی که در دعای خویش به این بینش رسیده، تقاضای تحقق این دعا را در جامعه خویش خواهد داشت به همین خاطر بعد از ورود به جامعه تلاش می‌کند که فقر و نداری را از جامعه خویش برکند، در حقیقت دعای ائمه اطهار(علیهم‌السلام) ایجاد طلب در وجود انسان می‌کند تا در مسیر زندگی خویش برای تحقّق این درخواست تلاش کند و جامعه‌ای فراتر از آنچه اکنون در آن زندگی می‌کند را محقّق گرداند.
و از آن جهت که طلب و اندیشه در مورد هر چیزی سرآغاز تحقّق آن است، آنچنان که مولای متقیان امام علی(علیه‌السلام) در این زمینه می‌فرماید: «فرو رفتن و تفكّر در مورد چيزى، سرآغاز وجود و پيدايش آن چيز است.»[3] چنین فردی در این مسیر گام خواهد نهاد و خویشتن را موظف به این می‌داند که برای تحقق چنین امری قدم در میدان نهد، آنچنان که امام خامنه‌ای در بیانی در این زمینه می‌فرمایند: «به برکت ماه رمضان، برای مسلمان فرصتی پیش می‌آید که باید از آن در جهت تقویت حیات معنوی و نشاط مادی خود استفاده کند. یکی از درس‌های بزرگ ماه رمضان که در خلال دعا و روزه و تلاوت قرآن در این ماه باید آن را فرا بگیریم و استفاده کنیم، این است که با چشیدن گرسنگی و تشنگی، به فکر گرسنگان و محرومان و فقرا بیافتیم. در دعای روزهای ماه رمضان می‌گوییم: «اللَّهُمَّ أَغْنِ كُلَّ فَقِیرٍ اللَّهُمَّ أَشْبِعْ كُلَّ جَائِعٍ، اَللّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیانٍ»، این دعا فقط برای خواندن نیست؛ برای این است که همه خود را برای مبارزه با فقر و مجاهدت در راه از بین بردن غبار محرومیت از چهره محرومان و مستضعفان موظف بدانند.»[4]
نکته دیگری که در مورد این ادعیه وجود دارد این است که این دعاها انسان را مشتاق به ظهور حضرت حجت(علیه‌السلام) می‌کند زیرا بستری مناسب و تحقق حتمی این خواسته‌ها در زمان برپایی حکومت عدل مهدوی به سرانجام می‌رسد.
اکنون اگر فردی بعد از ماه مبارک رمضان این طلب و درخواست در وجودش شعله نکشید و همچنان مانند قبل، امورات دیگر انسان‌ها برایش اهمیت نداشت این موضوع نشان می‌دهد که حقیقت ماه رمضان و دعاهای وارده در این ماه را درک نکرده است، و این دعاها بیشتر از آنکه شیره‌ی جان وی شود لقلقه زبان وی بوده است، از این‌رو تأکید شده است که در ماه مبارک رمضان بیشتر از آنکه انسان کمیت‌گرا باشد به دنبال کیفیت و هضم آیات قرآن و ادعیه در وجود خویش باشد.
نویسنده: محمدعلی کمالی نسب
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت:
[1]. مفاتيح الجنان، حاج شیخ عباس قمی، اسوه، ص: 177.
[2]. آنچه لازم است در اینجا به آن توجه شود این است که انسان خلیفه الهی در هستی است و خلافت اقتضا می‌کند که خلیفه عمل مستخلف عنه را انجام دهد، به همین خاطر هرچقدر انسان به خدای متعال شباهت بیشتری داشته باشد، بیشتر با مقام خلافت الهی خویش همراه است، از این‌روست که پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بیشترین شباهت را خدای متعال داشت و به عبارتی فانی فی الله بود به همین خاطر خدای متعال در وصف ایشان می‌فرماید:« وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ[انبیاء/107] ما تو را جز برای رحمت جهانیان نفرستادیم.» همان گونه در مورد خویش می‌فرماید: «وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ[اعراف/156] و رحمت من همه موجودات را فرا گرفته است.»
[3]. غرر الحكم و درر الكلم، عبد الواحد بن محمد تميمى آمُدى، دار الكتاب الإسلامي 1410 ق،ص: 362.
[4]. بیانات در خطبه‌های نماز عید فطر؛ ۱۳۸۱/۰۹/۱۵.
