آیا عبادات فرادی ثواب جماعت را دارد

به گزارش ایکنا، در دین مبین اسلام اعمال عبادی متعددی تشریع شده است که برخی در بستر اجتماع شکل می‌گیرد، مانند حج و نماز جمعه و برخی دیگر مانند نمازهای مستحبی باید به صورت تکی و فرادا خوانده شود.

در این میان ادعیه و اعمال هستند که اگر به صورت دسته‌جمعی انجام شود، سبب پیوند بیشتر بین مسلمانان شده و به عنوان یک امر به معروف در جامعه می‌تواند نقش بسزایی داشته باشد علاوه بر آنکه به عنوان شعائر الهی مورد رضایت حضرت حق است و سیره اهل بیت(ع) نیز این گونه بوده است که در مشکلات خویش این گونه عمل می‌کرده‌اند؛ آن گونه که امام صادق(ع) نقل کرده است که هر گاه پدرم امام باقر(ع) كارشان با مشكل مواجه می‌شد، همسر و کودکان خود را صدا مى‏‌كردند و می‌فرمودند: من دعا مى‏‌خوانم و شما آمين بگویيد.[1]

از این ‌رو مسلمانان معمولاً دور یک دیگر جمع شده و دست به دعا بر می‌دارند که جلوه‌ای از آن را می‌توان در دعاهای دسته‌جمعی مانند دعای ندبه و کمیل و اعمال شب قدر مشاهده کرد، که معمولاً در مساجد، حسینیه‌ها و ... اقامه می‌شود، ولی امسال به خاطر بیماری کرونا و خطراتی که این ویروس جامعه را تهدید می‌کند، امکان برپایی این گونه‌ مراسم در برخی مناطق و برای بعضی افراد ممکن است وجود نداشته باشد، از این‌رو این موضوع مطرح است که چگونه انسان از ثواب معنوی این مراسم بهره ببرد و یا اصلاً این دعاهای فردی می‌تواند همان تأثیرات دعای دسته‌جمعی را در رسیدن به قرب الهی برای انسان به همراه بیاورد.

عمل به تکلیف

برای پاسخ به این مسائل لازم است به چند نکته توجه داشت که عبارت‌اند از:

الف: انسان در هر حالی موظف است که به وظیفه خویش عمل کند، به این معنا که ببیند که خدای متعال از وی چه درخواست دارد بر طبق همان عمل کند نه اینکه عبادت خویش را بر اساس خواسته و سلایق خویش انجام دهد! زیرا ملاک رضایت خالق است نه پسندکردن شخصی؛ در غیر این صورت فرق چندانی در این زمینه بین انسان و ابلیس نخواهد بود چراکه از شیطان نقل شده زمانی که خدای متعال به وی دستور داد تا به انسان سجده کند، شیطان سر باز زده و به خدای متعال فرمود: خدایا! مرا از سجده بر آدم معاف دار تا تو را عبادتی کنم که کسی تا کنون چنین عبادتی نکرده است! و خدای متعال چنین عبادتی را از وی نپذیرفت.[2]

در این دوران نیز باید ببینیم که وظیفه ما چیست تا بر طریق آن عمل کنیم، زیرا که اصل اسلام نیز همین تسلیم بودن در مقابل خدای متعال است؛ آنچه از سخنان رهبر معظم انقلاب و مراجع عظام فهمیده می‌شود این است که در دوران کنونی هر کدام از مکلفین موظف هستند که به توصیه‌های پزشکان و ستاد ملی کرونا توجه کنند و از آن‌‎‌رو که این ستاد در دوران کنونی بازگشایی برخی از اماکن مذهبی و برگزاری تجمعات را لازم دانسته که محدود باشد، پس وظیفه شرعی و عقلی انسان این است که به صورت دسته‌جمعی و در این مکان‌ها به برگزاری مراسم دعا و شب‌زنده‌داری نپردازد. البته نباید غفلت کرد که این عمل به وظیفه، همان مقدار قرب الهی بر انسان ایجاد می‌کند که اگر انسان در این اجتماعات نیز حضور می‌داشت همان ثواب و بهره را می‌برد.

تأثیر رضایت قلبی در شرکت در ثواب اعمال

ب: نکته دیگری که لازم است در اینجا به آن اشاره شود این است که اگر شخصی رضایت به عملی داشته باشد در ثواب و عقاب آن شریک است و در این زمینه حتی عمل خارجی نیز تأثیر ندارد، بلکه آنچه از اهمیت برخوردار است، نیت فرد است، آن چنان که مولای متقیان امام علی(ع) در پاسخ فردی که از عدم حضور برادرش در جنگ و عدم بهره‌مندی از ثواب آن شِکوه می‌کرد، این گونه فرمودند: «پس او هم در اين معركه با ما بوده است. [نه تنها او بلكه‏] آنان كه در صلب پدران و رحم مادران با ما هم عقيده وهماهنگ هستند نيز در اين جنگ با ما شريک‌اند. بزودى گذشت زمان آنها را به دنيا خواهد آورد و دين و ايمان به وسيله آنان نيرو خواهد گرفت.»[3]

به همین خاطر اگر فردی سال‌های قبل در این مراسم شرکت می‌کرد یا نه اصلاً به خاطر مشکلاتی هیچ گاه شرکت نکرده است، ولی اکنون افسوس چنین مراسمی را می‌خورد، این فرد حتماً در ثواب این مراسم شریک است.

همزمانی در عبادت مؤمنان

ج: نکته سومی که باید به آن توجه داشت این است که گرچه کرونا مانع از برگزاری این مراسم در مکان واحد می‌شود، ولی می‌توان این مراسم را به گونه‌ای دیگر برگزار کرد و آن اینکه تمام مؤمنین در یک ساعت خاص به اقامه دعا و نیایش بپردازند و از امکانات فضای مجازی برای ارتباط با یکدیگر بهره ‌ببرند، آنچنان که مقام معظم رهبری نیز هیچ کدام از مراسمماه رمضان خویش را تعطیل نکرده و بر طبق سنوات سال گذشته به برگزاری این مراسم پرداخته‌اند، که در این صورت همان پیوند اجتماعی و اقامه شعائر الهی نیز در جامعه تحقق پیدا خواهد کرد گرچه شاید به اندازه حضور در یک مکان خاص تأثیرگذار نباشد، ولی به طور قطع تأثیرگذار را در جامعه به همراه خواهد داشت.

نویسنده: محمدعلی کمالی‌نسب
ــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت
[1]. الكافي،ثقه السلام کلینی، دار الكتب الإسلامية، 1407 ق‏، ج ‏2، ص 487.
[2]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، دار إحياء التراث العربي‏، 1403 ق‏، ج ‏2، ص 262.
[3]. نهج‌البلاغة، سیدرضی، هجرت، 1414 ق‏، ص 55