صراط مستقیمی که با نماز آن را مسئلت می‌کنیم / هماهنگی دین با فطرت در مبانی معرفتی

به گزارش ایکنا؛ نشست رونمایی از کتاب «راز سر به مهر موفقیت» امروز یکشنبه، 11 خرداد با حضوری جمعی از اندیشمندان و علاقه‌مندان در سالن کنفرانس ایکنا برگزار شد.

در ابتدای این نشست، حامد فتوت احمدی، یکی از نویسندگان این کتاب به ارائه توضیحاتی در باب ویژگی‌های کتاب پرداخت و گفت: این کتاب حاصل زحمات یک تیم از دوستان دغدغه‌مند است که برای بحث نماز وقت گذاشتند. در ابتدا باید در مورد اسم کتاب توضیح دهم. اگر توضیح دهم که چرا این نام برای کتاب انتخاب شده است، به نوعی هدف تألیف کتاب هم تبیین می‌شود. یک مجموعه شش جلدی توسط دانشگاه ادیان و مذاهب چاپ شده که در آن 30 رساله از بزرگان شیعه و سنی و از قرن چهارم به بعد در آن گردآوری شده و با عناوینی مانند سرالصلاه و مصباح الشریعه هستند و اسامی نزدیک به اسرار الصلاه دارند که نام این مجموعه هم اسراراصلاه است.

وی افزود: جالب است که بزرگانی که این رسائل را نوشتند، بزرگان مشهوری بین شیعه و سنی هستند، از ابن سینا، ابوحامد غزالی و شهید ثانی گرفته تا دیگر علمای معاصر مانند امام خمینی(ره) که هر کدام اسرارالصلاه را بنا به چیزی که می‌دانستند نوشتند. اینها باهم تطابق زیادی هم ندارند و تکراری نیستند و همه این رسائل به نوعی اسم «سِر» را دارند و ما نیز به این بزرگان تأسی کردیم که اولین کلمه عنوان کتاب را «راز» گذاشتیم.

احمدی گفت: اما چرا همه معتقد بودند که یک رازی در نماز است؟ افراد با تجربه‌ها می‌گویند هر کاری که نکردید ایرادی ندارد اما نمازتان را بخوانید. اما این چه سری است؟ برای این است که موفق شوید. ما هر توصیه‌ای می‌کنیم برای این است که فرد به موفقیت دست یابد و به هدفش برسد و در نماز سِری است که انسان را به هدف و موفقیت نزدیک می‌کند. لذا این کلمه «راز» از آنجا آمده است.

وی بیان کرد: اما در مورد عبارت «سر به مهر» باید بگویم که دو معنا دارد؛ یکی مربوط به نامه‌هایی می‌شود که قبلا برای کسی می‌فرستادند و برای اینکه محتوای آن معلوم نشود، مهری بر آن می‌زدند و مهر و موم می‌کردند و اعتقاد داریم علی‌رغم 30 رساله که در کتاب جمع شده است، هنوز هم رموزی در نماز است که مشکوف نشده و باید آن‌ها را کشف کرد. یک معنای دیگر نیز سر بر مهر گذاشتن است.

احمدی تصریح کرد: در هر رکعت نماز، دو حرکت را دو بار انجام می‌دهیم، یکی سجدتین است و یکی هم قیام که دو بار قیام می‌کنیم. یکی قیام متصل به رکوع و یکی هم قیام اول. این یعنی در مسیر زندگی اگر دو کار را انجام دهیم، موفق می‌شویم. یکی قیام یعنی استقامت داشتن و برخاستن برای انجام کار و یکی هم سجده است که نشان دهنده خشوع است و خشوع یکی از کارهایی است که اگر در نماز درست انجام دهیم مراتب کمال را طی می‌کنیم. وقتی نماز می‌خوانید، یکی از معانی صلاه، در عربی و قرآن رویکرد است. در آیات «فَلَا صَدَّقَ وَلَا صَلَّى و َلَكِنْ كَذَّبَ وَتَوَلَّى» می‌بینید که «کذب» در مقابل «صدق» و «تولی» در برابر «صلی» است. لذا اگر در قیام رویکرد درستی داشته باشیم، به مقصد می‌رسیم.

خشوع رمز موفقیت

وی افزود: اگر این دو موضوع، یعنی رویکرد درست در زندگی و خشوع را داشته باشید، موفق هستید. یکی از معانی خشوع هم این است که نسبت به قوانین توحیدی عالم، سر فرود می‌آوریم. کسانی که به سنن الهی سر فرود آوردند و این خشوع همراه با رویکرد درست بود، در زندگی به هدف می‌رسند. بخشی از این قوانین که خداوند مقرر کرده، قوانین موفقیت است و خدا برای رسیدن انسان به اهدافش قوانینی را گذاشته است.

انسان همانند دستگاهی است که راهنمای آن قرآن است

در بخش دیگری از این نشست مهدی نوری‌افشان، یکی دیگر از نویسندگان کتاب به ایراد سخن پرداخت و گفت: یکی از دغدغه‌های ما، تقابل بین کتب موفقیت و بحث‌های موفقیت در غرب و ممالک اسلامی و موفقیت‌های واقعی که در قرآن است، بود. از طرفی آن‌ها از شیوه‌هایی استفاده می‌کنند و قوانینی را به کار می‌گیرند که به سادگی نمی‌توان از آن‌ها عبور کرد. بنابراین ما در کتاب آوردیم که انسان مانند یک دستگاه است. برای اینکه بفهمیم چه کارهایی از دستش برمی‌آید و به چه نحوی می‌تواند به اهدافش برسد، باید تجربیاتی را مدنظر قرار دهیم و به آگاهی‌هایی توجه کنیم.

وی افزود: در مورد ماشین‌آلات مکانیکی اینطور است که اگر دکمه‌ای اشتباه زده شود ممکن است دستگاه به کلی نابود شود و از این حیث سازنده دستگاه برای آن بروشوری تهیه می‌کند و به همراه دستگاه یک راهنما نیز می‌فرستد. دین ما نیز اینطور است که قرآن به عنوان یک بروشور و پیامبر(ص) و ائمه(ع) نیز به عنوان راهنما هستند. در این کتاب می‌خواستیم ضمن حفظ ارزشمندی این شیوه‌هایی که غربی‌ها از آن استفاده می‌کنند که نمی‌خواهیم آن‌ها را رد کنیم و تجربه کردن پیوند بزنیم. اما نقطه ضعف غربی‌ها در این است که به تلفیق بین نسخه راهنما و وجود راهنما دقت نمی‌شود.

این نویسنده بیان کرد: همچنین یک نکته دیگر که باید مورد توجه قرار گیرد این است که نباید تقابلی بین دنیا و آخرت ایجاد کرد که اگر کسی به یک مورد پرداخت از دیگری بازمی‌ماند. ما می‌خواستیم بگوییم که اینطور نیست و راه موفقیت آخرت، از دنیا می‌گذرد. البته در اینجا تعریف موفقیت نیز مهم می‌شود و دسترسی به هر امکانی موفقیت نیست. در حقیقت صراط مستقیمی که ما هر روز در نماز بارها آن را مسئلت می‌کنیم که ما را هدایت کند، از این دنیا شروع می‌شود. عملاً مدعی آنیم که انسان با تعریف درست موفقیت در دنیا و آخرت موفق است.

ضمانت موفقیت در گرو رو کردن به خدا است

سپس نوبت به محسن میرباقری،‌ استاد دانشگاه و قرآن‌پژوه رسید. وی بیان کرد:  در سوره روم آیه 30، قرآن کریم می‌فرماید که «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ». در یک آیه شش مبحث را مطرح می‌کند که البته بسیاری از آیات قرآن اینچنین است. ابتدا بحث می‌شود، بعد دلیل می‌آورد، سپس پاسخ بر اشکال در آیه می‌آید. قسمت اول آیه یک دعوت است که فرمود «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا» که «حنیف» به معنای معتدل و غیرمنحرف است. یعنی روی خود را مقابل دین خدا برقرار کنید. به تعبیر دیگر توجه شما به روی خدا باشد و هر موفقیتی که دارید، ضامن آن، دین خدا است.

وی افزود: اینجا ممکن است سؤال شود چرا در مورد دین این همه حرف است و چرا می‌گوید در برابر دین، خود را قرار بدهید و به راست و چپ گرایش پیدا نکنید؟ چون این دین را خدا تنظیم کرده و چیزی که خدا تنظیم کرده، آفرینش او است و چون تنظیم او است، کافی‌ترین دلیل است که بگوییم بهترین است. آنچه در کلام خدا است حق است. البته هیچ مکتبی نیست که حرف حق نداشته باشد. مارکسیست‌ها یکسری از حرف‌هایشان حق است، اما مبانی آن‌ها ظلمت و شرک است که همه را به فرجام نابسامانی می‌رساند. مهم اینکه همه غذایی که انسان می‌خواهد تناول کند، باید مواد سالم باشد و اگر در یک غذا 10 گرم آلودگی باشد، کسی نباید آن را بخورد.

میرباقری گفت: در ادامه فرمود «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا»، خدا این دین را آنطور تنظیم کرد که ساختار وجودی انسان را پردازش کرد و گویی معنا این است که خدا به شما نگاه کرد و دینش را تنظیم نمود و دین نمادی از وجود انسان است. این دین، منطبق با ساختار وجودی انسان است. یک دستگاه درست می‌کنند و بروشور می‌دهند و می‌گویند طبق این عمل کنید تا عمر مفید دستگاه کم نشود. در مورد انسان نیز مسئله از این قرار است.

این استاد دانشگاه بیان کرد: در ادامه به یک اشکال جواب می‌دهد. برخی می‌گویند که این دین منطبق با ساختار مردم هزار و چهارصد سال قبل بوده است، اما در پاسخ باید بگوییم که ساختار انسان تغییر نمی‌کند. در حقیقت روبناها تغییر می‌کنند، اما زیربناها تغییر نمی‌کند. نکته بعدی هم این است که این دین پابرجا می‌ماند. چرا؟ چون مبتنی بر ساختار وجودی انسان است و انسان در همه زمان‌ها می‌بیند این دین حرف دلش را می‌زند و اگر اشکالاتی به وجود می‌آید، ناشی از تبلیغات سو است و در آخر فرمود بیشتر مردم نمی‌دانند که دین و قانون و احکام و معارف باید با ساختار فطری انسان هماهنگ باشند.

وی افزود: الآن هم بشر نمی‌داند که باید دینش را از خدا بگیرد. او فطرت ما را مشخص کرده و قانون حرکت فطری را مشخص می‌کند. این هماهنگی دین با فطرت در مبانی معرفتی است. مانند مسائل معاد و نبوت که همه مرتبط با فطرت انسان است. بحث از قیامت با فطرت انسان همخوان است و بقیه معارف نیز اینطور هستند. در احکام نیز همین‌طور است و منطبق با فطرت ما تنظیم شده‌اند. در بین همه این هماهنگی‌ها با فطرت، یک موضوع یعنی نماز انتخاب شده است و نویسندگان کتاب نشان دادند که نماز منطبق با فطرت انسان است و بسیار مهم است، اما با اصطلاحات امروز که می‌تواند برای همه قابل قبول باشد و در سطح بین‌الملل این حرف‌ها جای گفتن دارد.

میرباقری بیان کرد: در باب نماز، فطرت ما این است که به خدا توجه کنیم. در اینجا باید توجه کنیم که فطرت تمام موجودات تسلیم خدا بودن است. در سوره اسراء فرمود «تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ»، آسمان‌های هفت‌گانه خدا را تسبیح می‌کنند و همه موجوداتی که در آسمان و زمین هستند هم به همین صورت. بعد می‌گوید «وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا»، هیچ موجودی نیست مگر اینکه خدا را حمد و تسبیح می‌کند، اما شما نمی‌فهمید.

وی افزود: از این آیه اینطور استنباط می‌کنم که تسبیح و حمد برای همه موجودات است. سجده به معنای نهایت خشوع است و قرآن از موجودات زیادی نام می‌برد و می‌گوید اینها خدا را تسبیح می‌کنند و سجده می‌کنند. البته به مردم که می‌رسید می‌گوید «کثیر من الناس». چون قدرت انتخاب دارد. این موجودات دارند خدا را سجده می‌کنند و در فطرت همه، بندگی خدا وجود دارد و او را تسبیح و تقدیس می‌کنند. ما اگر در شبانه‌روز هفده رکعت نماز واجب داریم، موجودات، بسیار در تسبیح خدا هستند و همه عالم رو به سوی خدا دارند و اگر خلاف جهت برویم، استخوان‌هایمان خُرد می‌شود.

تقریری بر مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب «راز سر به مهر موفقیت»

مهدی نوید ادهم، دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش نیز آخرین سخنران این نشست بود که بیان کرد: یکی از ویژگی‌های خوب کتاب، نگاه نوآورانه به بحث نماز بود. دوم، قلم روانی بود که در کتاب، ساری و جاری است و سوم نگاه میان‌رشته‌ای داشتن است که از زوایای مختلف به ویژه از منظر علوم روانشناسی جدید به این بحث پرداخته شده است و بحث مهمی برای نسل جوان است و می‌تواند بسیار مفید و مؤثر باشد.

وی افزود: تصورم این است که فرایض دینی، عبادات و احکام، هم موضوعیت و هم طریقیت دارند و هم خود مهم هستند و باید به آن‌ها پرداخته شود و هم قرار است که ما را به یک مقصدی برسانند. لذا دو نوع نگاه در مورد این نوع عبادات باید داشت. یک نگاه فریضه‌ای و عبادی و شاید فقهی است که نماز را داریم که آداب و رسوم خاصی دارد و اگر با رعایت آن اصول نماز خواندیم، خیالمان راحت است که وظیفه را انجام داده‌ایم. مثلاً ماه رمضان است که 30 روز با شرایط خاصی روزه بگیریم و تکلیف الهی را انجام دهیم و وقتی تکلیف را انجام دادیم، عید و جشنی بگیریم و خدا را سپاسگزاری کنیم که این یک نوع نگاه است.

نوید ادهم گفت: نگاه دوم، نگاه تربیتی و طریقتی است که نماز و روزه و حج و جهاد، قرار است ما را به مقصدی برسانند و اگر آن مقصد حاصل شد، آن عبادت انجام شده است و اگر به هدف نرسیدیم، هرچند از نورانیت برخوردار می‌شویم، اما قدم‌های اولی است که برداشته‌ایم. اگر بخواهیم ماه رمضان و روزه را مبنایی برای انسان شدن و تربیت قرار دهیم، پیام‌های زیادی را می‌توانیم استفاده کنیم.

وی تصریح کرد: اینکه شما در ماه رمضان، 30 روز پیاپی مکلف شدید که سر یک ساعت مشخصی سحری خوردن را قطع کنید و سر یک ساعت مشخص شروع کنید به افطار و یک دقیقه عقب و جلو شدن را دین برنمی‌تابد و یک دقیقه و ثانیه‌اش نیز مهم است، این یعنی قدر زمان را دانستن و مدیریت زمان که امروزه مطرح است. بنابراین، این یکی از درس‌هایی است که از رمضان می‌شود گرفت.

نوید ادهم گفت: حال با همین نگاه وقتی به نماز می‌نگرید، ده‌ها نکته می‌توان از آن استنباط کرد که در این کتاب، چهل نکته استنباط شده است که هر نکته، لطافتی برای تربیت شدن و موفقیت دارد. لذا از این منظر به موضوع نگاه شده است. به چرایی‌های پرداخته و سعی کرده از لابه‌لای رموز سر به مهر نماز، ویژگی‌هایی را استنباط کند که برای کسب موفقیت هستند.

وی افزود: نکته دیگر که قابل تأمل است، اینکه هدف را کسب موفقیت گذاشته‌اند و موفقیت را نیز با فلاح مترادف دانسته‌اند که این تفسیر قابل تأمل است و شاید فلاح گسترده‌تر از موفقیت باشد. از این منظر نیز مباحث خوبی مطرح شده و روانشناسی و مدیریت از دانش‌های مهم است که مطرح شده و همه به دنبال این موفقیت هستند که چطور آن را کسب کنند. در قرآن و روایات نیز خیلی دقیق، لطیف و ظریف به این بحث اشاره شده است.

دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش تصریح کرد: مثلاً در سوره مؤمنون، 10  آیه اول که ویژگی‌های مؤمن را برمی‌شمارد، به اقامه نماز اشاره می‌کند و ظاهراً مفروض می‌گیرد، اما کدام مؤمن به فلاح و موفقیت می‌رسد؟ آنان که اهل خشوع باشند که از رموز جدی موفقیت است. مؤمنان متکبر و یا مدیران مستبد، اصلاً مدیران موفقی نیستند و اینجا نیز بحث موفقیت است و انسان مؤمنی که اهل خشوع نباشد، به موفقیت نمی‌رسد.

وی بیان کرد: شرط دومی هم مطرح می‌شود و آن اینکه فرمود کسانی که محافظت می‌کنند بر این نماز. یعنی نماز می‌خوانند، اهل خشوع هستند و بعد از اقامه، آن را حفظ می‌کنند. توجه کنید که انجام یک عمل با صیانت از یک عمل، متفاوت است. خیلی‌ها دستاورد خوبی دارند، اما چون از آن صیانت نمی‌کنند از دستش می‌دهند. لذا هم باید نماز خواند و هم باید موفقیت را حفظ کرد.

نوید ادهم گفت: نکته سوم که جالب بود اینکه به درون انسان پرداخته است و روانشناسی نیز به درون می‌پردازد و روانشناسی امروز، بیشتر این سعی را داشته است که راه یابد و واکاوی کند و برای تقویت این درون انسان کار کند. چیزی که از آن غافل بوده‌ایم. هرچند در آیات و روایات این نگاه موج می‌زند. لذا نماز نیز درون انسان را بزرگ می‌کند.  البته غرب هم به این رسیده است و اگر فیلم «راز» را ببینید معلوم است که این حرف را زده است، اما با این تفاوت که فیلم می‌گوید، همه‌چیز دست خودت است، اما ما می‌گوییم، دست خودت است، اما باید توکل هم داشته باشید.

وی در انتها بیان کرد: بنابراین، این کتاب، قابل قبول و متفاوت از دیگر کتب است و پیشنهاد می‌کنم اگر قرار شد تکمیل شود، به چند نکته دیگر نیز توجه شود. از جمله اینکه علاوه بر نگاه روانشناسی، نگاه جامعه‌شناسانه نیز به نماز داشته باشید و دیگر اینکه، بحث موانع رسیدن به نماز هم مطرح شود.