ترجمه قرآنی که بر مخاطب تأثیر نگذارد شکست خورده است
«محمد عبدالحلیم»، استاد دانشگاه لندن و مترجم قرآن به زبان انگلیسی، معتقد است: نکته مهم در مورد متن قرآن این است که کلام الهی برای عرب‌زبان‌ها جذابیت بسیاری دارد و بر آنها تأثیر شدیدی می‌گذارد. لذا هر ترجمه‌ای که نتواند بر مخاطب اثر گذارد، کاملاً در رسالت خود شکست خورده است.
یکی از موضوعاتی که برای ترویج اسلام و تعالیم قرآنی در بین مسلمانان و غیرمسلمانان اهمیت بسیاری دارد، ترجمه قرآن به زبان‌های مختلف است که باعث شده زبان‌شناسان و مترجمان بسیاری قرآن را در طول سال‌های مختلف به سایر زبان‌ها ترجمه کنند. با این همه یکی از مشکلاتی که در این راه مانند سایر ترجمه‌ها وجود دارد، دشواری‌های ترجمه این متن وحیانی به زبان‌های دیگر با حفظ معانی، رعایت زیبایی و اصالت متن است.
محمد عبدالحلیم (Muhammad Abdel Haleem) از جمله افرادی است که تلاش کرده مفاهیم قرآن را به انگلیسی‌زبان‌ها به بهترین شکل ممکن انتقال دهد. وی که به گواهی بسیاری از علمای عرب یکی از بهترین مترجمان قرآن کریم به زبان انگلیسی است، در سال 1930 در قاهره به دنیا آمد. عبدالحلیم در حال حاضر مدیر مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه لندن است و در گفتوگو با ایکنا در مورد ترجمه قرآن به زبان انگلیسی و انگیزه‌های خود از این کار صحبت کرده است.
ایکنا ـ خود را معرفی کنید و از انگیزه‌تان برای کار قرآنی بگویید.
محمد عبدالحلیم، متولد قاهره مصر و استاد مطالعات اسلامی در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن هستم و چندین دهه است که در دانشگاه‌های بریتانیا تدریس می‌کنم. در خانواده‌ای متولد شدم که پدر و پدربزرگم دانش‌آموخته مرکز اسلامی الازهر بودند و اولین شرط برای این امر حفظ قرآن است. به همین دلیل با متون اسلامی و قرآنی آشنا شدم.
ایکنا ـ چه چیزی شما را وارد وادی ترجمه قرآن به زبان انگلیسی کرد؟
درباره ترجمه‌های مختلف انگلیسی قرآن مطالعات و خوانش‌هایی داشتم، دریافتم که ترجمه‌های موجود قانع‌کننده نبوده و اشکالات مهمی دارند. از دانشجویانم در دانشگاه لندن پرسیدم که کدام ترجمه را می‌پسندند؟ گفتند که هیچ ترجمه‌ای را نخوانده‌اند زیرا به زبانی که در مدرسه یا دانشگاه از آنها استفاده می‌شود، نوشته نشده است.
ترجمه‌ها خیلی تحت‌اللفظی و غیرقابل فهم بودند. من یک صفحه را ترجمه می‌کردم و از دانشجویانم می‌خواستم آن را مطالعه کنند. بارها و بارها متن ترجمه می‌شد تا زمانی که برای آنها قابل فهم، خواندنی و اثربخش شود. متن قرآن برای عرب‌زبان‌ها جذابیت بسیار دارد و بر آنها تأثیر فراوانی می‌گذارد. لذا هر ترجمه‌ای که نتواند بر مخاطب اثر گذارد، کاملاً در رسالت خود شکست خورده است.
ایکنا ـ بزرگترین چالش شما در این راه چه بود؟
بزرگترین چالش من یافتن واژه‌های معادل در انگلیسی مدرن و تأثیر ترجمه قرآن بود.
ایکنا ـ درباره ترجمه خود توضیح دهید و ویژگی ممتاز ترجمه شما از قرآن چیست؟
این ترجمه از سال 1997 (1376) آغاز شد و در سال 2004 (1383) به پایان رسید. انتشارات دانشگاه آکسفورد ناشر این اثر و این بسیار مهم است زیرا بسیاری از ترجمه‌های پیشین که توسط ناشران ناشناخته مسلمان منتشر شده، فقط برای مصرف دانشگاهی کاربرد دارند که دسترسی به آنها را محدود می‌کند. برخی از آنها فقط در مساجد وجود دارند. می‌خواستم این ترجمه را غیرمسلمانان بخوانند، زیرا مسلمانان به اندازه کافی قرآن را به زبان عربی، فارسی و غیره در دسترس دارند.
براساس واکنش‌ها و ایمیل‌های بسیاری از مسلمانان، یهودیان، مسیحیان، هندوها و افراد خداناباور که این ترجمه را خوانده‌اند، این اولین ترجمه‌ای است که باعث شده آنها قرآن را بفهمند. اکنون نیز راحت‌ترین روش دسترسی به این ترجمه از طریق فروشگاه اینترنتی آمازون است که چاپ‌های متفاوت آن را می‌توان پیدا کرد.
ایکنا ـ به عنوان یک محقق مسلمان در انگلستان، آموزه‌های قرآن در جهان امروز و همچنین برای جامعه مسلمانان در بریتانیا چقدر قابل استفاده است؟
بستگی به نحوه ارائه آنها دارد. اکنون جهان بیش از هر زمان دیگری به آموزه‌های اسلامی احتیاج دارد. برای مثال، صداقت داشتن در مورد قراردادها، معاهدات و تعهدات شخصی.
قرآن صراحتاً گفته که نباید آنها را فقط به این دلیل که یک گروه از نظر ثروت، قدرت و غیره بر طرف دیگر قوی‌تر است بر هم زد. در سوره نحل می‌خوانیم: «وَأَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذَا عَاهَدْتُمْ وَلَا تَنْقُضُوا الْأَيْمَانَ بَعْدَ تَوْكِيدِهَا وَقَدْ جَعَلْتُمُ اللَّهَ عَلَيْكُمْ كَفِيلًا إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ ﴿۹۱﴾؛ و چون با خدا پيمان بستيد به پيمان خود وفا كنيد و سوگندهاى [خود را] پس از استوار كردن آنها مشكنيد با اينكه خدا را بر خود ضامن [و گواه] قرار دادهايد زيرا خدا آنچه را انجام می‌دهيد، مىداند. «وَلَا تَكُونُوا كَالَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكَاثًا تَتَّخِذُونَ أَيْمَانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُمْ أَنْ تَكُونَ أُمَّةٌ هِيَ أَرْبَى مِنْ أُمَّةٍ إِنَّمَا يَبْلُوكُمُ اللَّهُ بِهِ وَلَيُبَيِّنَنَّ لَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ ﴿۹۲﴾؛ و مانند آن [زنى] كه رشته خود را پس از محكم بافتن [يكى يكى] از هم مىگسست مباشيد كه سوگندهاى خود را ميان خويش وسيله [فريب و] تقلب سازيد [به خيال اين] كه گروهى از گروه ديگر [در داشتن امكانات] افزون‌ترند جز اين نيست كه خدا شما را بدين وسيله مى آزمايد و روز قيامت در آنچه اختلاف می‌کرديد قطعاً براى شما توضيح خواهد داد.»
حتی در موارد بهداشتی به شستشوی مرتب دست‌ها، بینی و دهان در قرآن اشاره شده که اکنون برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا لازم است. خداوند متعال در سوره مائده، آیه 6 می‌فرماید:.. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ...؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد چون به [عزم] نماز برخيزيد صورت و دستهايتان را تا آرنج بشوييد و سر و پاهاى خودتان را تا برآمدگى پيشين [هر دو پا] مسح كنيد.»
بدون قرآن مسلمانان بریتانیا هویت خود را از دست می‌دهند و دیگر مسلمان نیستند. قرآن اساسی‌ترین عنصری است که باید هویت مسلمانان را تعریف کند.
ایکنا ـ به نظر شما جوانان نسل دوم و سوم مهاجران مسلمان در غرب چگونه می‌توانند به قرآن و آموزه‌های آن علاقه‌مند شوند؟
این امر باید به روش و زبانی که توجه آنها را جلب کند، ارائه شود که بتوانند آن را درک کرده و به آن علاقه‌مند شوند. بخش اعظم آموزه‌های دینی، که در مساجد موعظه می‌شود، فاقد جذابیت است.
ایکنا ـ در پایان توصیه شما در زمینه تقویت اشتراکات بین پیروان مذاهب اسلامی چیست؟
مسلمانان باید بیدار باشند و این واقعیت را بپذیرند که برخی مردم جهان در برابر آنها بوده و با دین آنها مخالف هستند. هر یک از مذاهب اسلامی که در نظر بگیریم قطعاً از بیگانگان و غیرمسلمانان، به مبانی، هویت و آموزه‌های دین اسلام واقف‌ترند. آنها باید اختلافات تاریخی، نژادی و سیاسی را فراموش کنند و آنچه را که برای آنها و سایر مردم جهان(غیرمسلمانان) مفید است تبلیغ کنند.
مسلمان بودن اعم از سنی، شیعه یا هر مذهب دیگری فقط ادعا نیست، بلکه ارزش آن باید با انجام کارهایی که برای جامعه مسلمانان و کل جهان مفید است اثبات شود. برخی غیرمسلمانان حتی از مسلمانانِ معتقد، به نظرات و ارزش‌های اسلام نزدیکتر هستند. قرآن كريم مسلمان واقعی را كسی می‌داند كه ايمان آورده و كارهای نیک انجام دهد؛ این ویژگی اساسی و ماندگار اسلام است. مسلمانی فقط به معنای دعا کردن و دادن صدقه و زکات نیست بلکه انجام کار خوب به معنای کامل کلمه است. از جمله اصول اسلامی ماندگار دیگر که می‌توان نام برد، تلاش برای شناخت افراد از اقوام دیگر است: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ؛ اى مردم ما شما را از مرد و زنى آفريديم و شما را ملت ملت و قبيله قبيله گردانيديم تا با يكديگر شناسايى متقابل حاصل كنيد در حقيقت ارجمندترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست بىترديد خداوند داناى آگاه است.»(آیه 13، حجرات)؛ اینها نمونه‌های خوبی برای این اصول و قوی‌ترین استدلال برای حقانیت اسلام هستند.
گفتوگو از محمد‌حسن گودرزی
انتهای پیام
