نوافل تا حدی که به فرائض زیان نرسانند، قابل انجام هستند

به گزارش ایکنا؛ درس اخلاق آیت‌الله محمدباقر تحریری،‌ تولیت مدرسه مروی و از اساتید اخلاق، روز گذشته، دهم مردادماه با موضوع ویژگی‌های شیعیان در بیان امام صادق(ع) برگزار شد که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید؛

بحث در مورد فرمایشات امام صادق(ع) نسبت به ویژگی‌های شیعیانشان است که در این فرمایش حضرت(ع) برخی از امور مستحبه و صفات مطلوب و دور بودن از برخی صفات نامطلوب را از معرف‌های شیعه خودشان بیان فرموده‌اند. اولین صفت که ابعادش را بیان کردیم، مسئله سخاوت و رسیدگی به برادران دینی است که در جنبه‌های مادی و جنبه‌های دیگر است که سخاوت بیشتر در جنبه‌های مادی مورد توجه است. حضرت(ع) فرمود یکی دیگر از مشخصات شیعیانشان که جنبه کمال ارتباطی با اهل بیت(ع) را نشان می‌دهد، این است که به پنجاه رکعت نماز واجب و مستحب شبانه‌روز پایبند باشند.

اصل پایبندی به نماز از مشخصات اولیه و اصلی انسان مومن و شیعه اهل بیت(ع) است که از جهت عبودی، اساسی‌ترین عملی که رابطه عبودی با خدا را برقرار می‌کند، همین است و این اولیا(ع) نیز به آن اهتمام خاص داشتند که فرمود «الصلاه عمود الدین». اول، صحت نماز از حیث فقهی که انسان سعی کند واجبات نماز را در هرکجا و زمانی که هست، فرا بگیرد و آن را برپا بدارد و دوم التزام به مستحبات عمومی نماز که شبانه روز به مسئله اول وقت بسیار توجه شده است و سپس به نوافل نماز که برخی از نوافل به جهت اهمیت زیادش، بسیار سفارش شده است.

نافله شب و جایگاه مهم آن در مستحبات

از جمله در رأس آنها نافله شب است که برخی از آیات قرآن و روایات به فضائل نماز شب بسیار ترغیب کرده‌اند. برای نمونه فرمود «فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزاءً بِما كانُوا يَعْمَلُونَ». امام صادق(ع) فرمود هیچ عمل نیکی نیست که در قرآن ثوابش آمده است، مگر نماز شب که ثوابش به دلیل بزرگی آن در قرآن نیامده است و به طور کنایه ذکر شده و کسی نمی‌داند برای ایشان چه پاداشی از نور چشمی در نماز قرار داده شده است. قبل از آن، خصوصیت مومن را ذکر می‌کند که «تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ»، مومن پهلو تهی می‌دارد از خواب و با خداوند از روی خوف و طمع مناجات می‌کند.

فضائل زیادی برای نماز شب در روایات آمده و آثار دنیوی و اخروی آن برشمرده شده است. در یک فرمایشی می‌فرماید نماز شب چهره را نورانی و بوی انسان را خوش می‌گرداند و موجب جلب رزق می‌شود. آن قدر به نماز شب سفارش شده است که نبی اکرم(ص) می‌فرماید همواره جبرئیل به من نسبت به نماز شب وصیت کرد تا اینکه گمان کردم که خوبان امت من هیچ‌گاه نمی‌خوابند. باز در یک روایتی می‌فرماید که اگر کسی با نیت نماز شب بخوابد و موفق به نماز نشود، خواب او نتیجه صدقه را دارد و به آن نیتی که کرده است، می‌رسد. البته برای کسی است که به صورت جدی بخواهد از خواب بلند شود.

ائمه(ع) در سختی‌ها نیز نوافل را ترک نکردند

امام صادق(ع) فرمود از ویژگی‌های شیعیان ما این است که به انجام فرائض و نوافل مخصوصاً به نماز شب اهتمام دارند و اولیا حتی در سختی‌های جنگ آن را ترک نکردند. علی(ع) در یک فرمایشی می‌فرماید که من از وقتی شنیدم نبی اکرم(ص) فرمود نماز شب نور است، آن را ترک نکردم. یکی از خوارج اعتراض‌های گوناگونی داشت و می‌خواست به ذهن خودش آن حضرت(ع) را رسوا کند که سوال می‌کند حتی در شب هریر که بسیار شب سختی بود نیز نماز شب را رها نکردید؟ حضرت(ع) فرمودند خیر.

انجام نماز مستحبی چون مورد تأکید است، تقید ندارد که حتماً انسان رو به قبله و در سجاده باشد. اگر نتوانست به صورت عادی نماز نافله را بخواند، می‌تواند با مشغولیت کارهای دیگر در راه رفتن نیز آن را بخواند. لذا علی(ع) این توجه را داشتند. این اولیا اگر به این امور توجه نداشته باشند، فرقشان با ما چیست؟ آنها به قدری در عبودیت خدا فانی شده‌اند که هیچ امری را در برابر امر خدای متعال غلبه نمی‌دهند. لذا از امیرالمومنین(ع) است که اگر بین دو امر به ایشان تخییر داده می‌شد که انجام دهند، آن عمل سخت‌تر را انجام می‌دادند. فرمودند بافضلیت‌ترین اعمال سخت‌ترین آن است. نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود و اگر انسان بخواهد به کمالات بالای معنوی برسد، باید یک مقداری کارهایش را منظم کند و بهانه‌جویی‌های نفسش را کم کند.

نفس انسان به صورت طبیعی راحت‌طلب و بهانه‌جو است و مترصد فرصتی است که از زیر بار مسئولیت شانه خالی کند. ائمه(ع) فرمودند آنچه را که در مرحله اول برای انسان مومن مهم است، اهتمام به واجبات و ترک محرمات است، لذا فرمودند وقتی نوافل به واجبات ضرر می‌زند، موجب قرب انسان نمی‌شود و واجبات تکلیف اولیه است، لذا گاهی در مقایسه با واجبات، نفس انسانی شاید مشتاق است که به شاخ و برگ‌ها بیشتر بپردازد. از این حیث فرمودند که نباید به این توجه کرد و فرمایش علی(ع) است که وقتی که نوافل به فرائض ضرر می‌زند، باید ابتدا فرائض را مقدم کرد. اگر می‌بینیم مراسم عزاداری شب باشد و خسته می‌شویم و به نماز صبح نمی‌رسیم، باید به واجبات برسیم. روز عاشورا امام حسین(ع) با اینکه به عمل مقدس جهاد مشغول بودند، اما وقت نماز ظهر، نماز اول وقت را مقدم داشتند.

امام صادق(ع) فرمود شیعیان ما به التزام به پنجاه رکعت نماز شناخته می‌شوند. نه اینکه هیچ‌گاه شیعه ایشان نوافل را ترک نکند، مقصود این است که یک ارتباطی با پنجاه رکعت نماز داشته باشند. همانطور که امام حسن عسکری(ع) فرمود که پنج شاخصه را برای شیعیان مطرح کردند که یکی از آنها نیز انجام پنجاه رکعت نماز است.