فرهنگ‌آفرینی توحیدی و عدالت‌محور؛ راهکار قرآن برای تحول در جوامع

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین علوی‌مهر، عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص)، در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه فرهنگ به تعبیر بنده عام و شامل همه مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و صرف فرهنگی می‌شود، گفت: یکی از ویژگی‌های قرآن کریم تحولی است که در جامعه صدر اسلام و یا بعداً به پیروی از جامعه صدر اسلام ایجاد کرد و امروز هم می‌تواند ایجاد شود.

وی با بیان اینکه قرآن فرهنگ‌آفرینی جدیدی در حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ... ایجاد کرد، افزود: قرآن برای تحول فرهنگی، ابتدا فرهنگ جاهلیت و غلط را  نقد، معرفی و سرزنش کرد و آن را باطل دانست؛ فرهنگ دوره عرب جاهلی مقولاتی مانند شرک، کفر، زنده به گور کردن دختران و ... را داشتند، دخترانگاری برای خدا هم از دیگر گرفتاری‌های اعتقادی و فرهنگی آنان بود.

استاد جامعةالمصطفی(ص) اظهار کرد: مسیحیان هم با عقایدی مانند تثلیث مسیح را پسر خدا می‌دانستند و یهودیان طبق گزارش قرآن، عزیر را پسر خدا می‌دانستند؛ همچنین گزارشاتی وجود دارد که یهودیان معتقد بودند دوستان خدا هستند و 40 روز بیشتر عذاب نمی‌شوند و امثال این موارد. قدرت‌های قبیلگی، جنگ و کشمکش سیاسی میان این قبائل، عدم وجود حکومت مرکزی، نبود قوانین حکومتی هم از دیگر مقولاتی بود که جامعه عرب جاهلی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کرد. همچنین ظلم، تجاوز، ناامنی، خرافات، برده‌داری و انحرافات جنسی، تکبر، زنا، شرابخواری، رباخواری، قماربازی و ... در این جامعه رایج بود.

وی درباره سنت‌های غلط جامعه جاهلی اظهار کرد: تقلید کورکورانه، جهل و عقب‌ماندگی و بی‌سوادی که شاید 21 نفر بیشتر سواد نداشتند، قماربازی، بی‌اعتنایی به زنان، رشوه، رباخواری، ازدواج‌های غلط مانند نکاح بدل و نکاح مقت، نکاح پنهانی، عدم تسلط زن بر مهریه، تعدد بدون حد زوجات و نوع خواستگاری‌هایی که داشتند، بر بدی‌های جامعه جاهلی افزوده بود.

علوی‌مهر با بیان اینکه قرآن کریم توحید را جایگزین کفر و شرک کرد، افزود: علامه طباطبایی فرموده است که همه بحث‌های سیاسی، اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی در قرآن، حوزه رفتاری و ... برگشت به توحید دارد؛ لذا پیامبر(ص) تثلیث، کفر، شرک و قائل شدن فرزند برای خدا و اینکه خودشان را دوست خدا می‌دانستند و بیش از 40 روز عذاب نمی‌شدند، را رد و با آن مبارزه کرد تا توحید در میان مردم رواج یابد.

توحیدمحوری؛ عامل تحول در جوامع

علوی‌مهر با اشاره به سوره توحید، اظهار کرد: این سوره شناسنامه خدا معرفی شده است که به توحید می‌پردازد، همچنین تعبیر «لا اله الا الله» در آیات مختلف مورد اشاره قرار گرفته است؛ در آیه 30 سوره توبه هم تفکرات یهود به شدت رد شده است؛ در سوره جمعه آیات 6 تا 8 هم تفکر یهود مبنی بر دوست خدا بودن رد شده و خداوند با آنان تحدی کرده که اگر دوست خدا هستید آرزوی مرگ کنید و می‌فرماید هرگز آرزوی مرگ نمی‌کنند.

وی افزود: قرآن رهبر واحد و وحدت کلمه میان مردم را در دستور کار اجتماع قرار داد، قدرت سیاسی جامعه را متمرکز کرد و با این شیوهِ قرآن و اجرای پیامبر(ص)، حکومتی مقتدر در مدینه ایجاد شد؛ جنگ‌های قبیله‌ای برطرف شد و کار به جایی رسید که قدرت‌های آن دوره مانند روم و ایران هم در برابر قدرت اسلام فروماندند.

اهداف اجتماعی بعثت پیامبران

عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمیة بیان کرد: از اهداف پیامبر اسلام(ص) و همه پیامبران، تزکیه، آزادی انسان از غل و زنجیرها، همچنین برپایی عدالت در جامعه است که در سوره مبارکه حدید، آیه 25 «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» و در آیه 157 اعراف «الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» اشاره فرموده است؛ بحث امنیت در جزیرةالعرب و محکومیت آدم‌ربایی از دیگر کارهایی بود که در حکومت اسلامی عصر اسلام صورت گرفت.

وی افزود: قرآن همچنین دعوت به استفاده از سلاح‌های روز، قدرت نظامی، اقتصادی و ... کرد و باعث تقویت جامعه اسلامی شد؛ همچنین تزکیه به صورت جدی در سوره جمعه و سوره‌های دیگر مطرح شد؛ بحث کرامت انسانی که در سوره اسرا و حجرات و بحث خلافت و جانشینی انسان در سوره بقره مطرح شد. بحث‌هایی مانند قمار، شرابخواری و تضییع حقوق زنان، زنده به گور کردن دختران و ... هم مورد نکوهش و سرزنش قرار گرفت. انحرافات زشت جنسی هم در آیات متعددی مورد سرزنش قرار گرفت، لذا قرآن اخلاق والا و پسندیده را جایگزین اخلاق‌های زشت کرد و کسانی مانند ابوذر، مقداد و سلمان و ... که تأسی به این اخلاق داشتند تربیت شدند تا الگوی جهان اسلام باشند.

اهمیت علم در اسلام

استاد حوزه علمیه اضافه کرد: قرآن بیش از 750 بار واژه‌های مرتبط با علم را به کاربرد و بر آن تأکید کرد و در سیره اهل بیت(ع) و پیامبر(ص) هم علم‌آموزی به عنوان الگو وجود داشت و همین سبب شد تا کمتر از دو قرن، اسلام به عنوان تمدن و جامعه جدید و پیشرو در علوم مطرح شود و شخصیت‌هایی مانند زکریا، فارابی، ابن سینا و ... تربیت شدند و رشته‎های مختلف مانند کیهان‌شناسی و علم پزشکی و ... رشد زیادی یافت.

علوی‌مهر افزود: علومی مانند کلام، فقه، ادبیات، اصول، تاریخ و ...در پرتو اسلام ایجاد و یا تقویت شدند؛ قرآن در منطق فلسفه ریاضیات، پزشکی، کیهان‌شناسی و ... تاثیرگذار بود و کشورهای اسلامی جزء برترین کشورهای جهان شدند. در عرصه اقتصادی هم قرآن به شدت با رباخواری مبارزه کرد و آن را جنگ با خدا نامید؛ اقتصاد بدون ربا و تجارت با رضایت طرفینی و عدالت اقتصادی را مطرح فرمود. همچنین رونق کشاورزی را مورد تأکید قرار داد، از بین بردن فقر، پرداخت زکات و خمس و ... را ترویج داد، بنابراین بحث عدالت اقتصادی، محور فعالیت اقتصادی اسلام قرار گرفت.

راهکار قرآن برای ایجاد تمدن اسلامی

استاد جامعةالمصطفی(ص) بیان کرد: در مباحث خانوادگی هم ضمن تأکید بر مهر و محبت میان اعضای خانواده قواعد فقهی و حقوقی مانند ارث و مهریه و ... را مطرح فرمود؛ همچنین ازدواج صحیح و رابطه عادلانه میان زن و مرد مانند نفقه، ارث و ... و کنترل تعدد زوجات را مورد تأکید قرار داد؛ مثلاً در زمان جاهلیت تعدد زوجات بی‌نهایت بود، ولی اسلام آن را به 4 همسر تبدیل و برای آن هم شرایط خاصی وضع کرد. همچنین با طلاق‌های نابجا و غیرمنصفانه برخورد کرد و آن را باطل فرمود و طلاق صحیح را تعریف کرد.

وی با بیان اینکه اسلام گرایش به ایمان، معاد و خدا را مطرح فرمود، تأکید کرد: عدالت حاکم و رهبر و مردم و مسئولان، وحدت و ... نمونه‌هایی برای ایجاد تمدن، جامعه و امت وسط و به عنوان جامعه الگو و پیشرفته است و امروز هم اگر می‌خواهیم تمدن اسلامی داشته باشیم باید به این مسائل پایبند باشیم.