جایگاه مساجد در قوانین برنامه توسعه کشور

به گزارش ایکنا، به پیشنهاد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و با تصویب وزیران امور خارجه کشور‌های اسلامی در اجلاس تهران، 31 مردادماه برابر با 21 اوت، همزمان با سالگرد آتش زدن مسجدالاقصی از سوی رژیم صهیونیستی اسرائیل، روز جهانی مسجد نام‌گذاری شد. در این اجلاس از کشور‌های عضو خواسته شد با هدف ارج نهادن به نقش مساجد و صیانت از آن ها به عنوان مکان‌‌های مقدس، در گرامیداشت این روز تلاش کنند.

هدف از این نام‌گذاری، ارائه الگوی مناسب برای بزرگداشت روز مسجد، تبیین مطالبات و نیاز‌های مسجد، مرور وضعیت گذشته و حال مساجد، بررسی نقش مساجد در تعامل بین دین و دولت و نیز معرفی و قدردانی از ائمه جماعات موفق بوده است. همچنین در این روز، تبیین قداست و عظمت مسجد، تکریم نیرو‌های فعال در مساجد، توجه به آبادانی معنوی و فیزیکی مساجد، تلاش برای بهبود محتوای فرهنگی مساجد و ایجاد هماهنگی بین متولیان دینی مکان‌‌های شریف نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

سیدجواد هاشمی فشارکی، پژوهشگر و مؤلف کتاب مسجد و نمازخانه در آئینه قوانین و مقررات، در یادداشتی که در اختیار ایکنا، قرار داده است به بررسی اجمالی جایگاه مساجد و نمازخانه‌ها در قوانین برنامه توسعه کشور پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.

(انقلاب اسلامی) عیار معنویت و اخلاق را در فضای عمومی جامعه به گونه‌ای چشمگیر افزایش داد. ....رویکرد دینی و اخلاقی در جمهوری اسلامی، دل‌‌های مستعد و نورانی به ویژه جوانان را مجذوب کرد و فضا به سود دین و اخلاق دگرگون شد. مساجد و فضا‌های دینی رونقی بی‌سابقه گرفت. صف نوبت برای اعتکاف از هزاران جوان و استاد و دانشجو و زن و مرد و صف نوبت برای اردو‌های جهادی و جهادسازندگی و بسیج سازندگی از هزاران جوان داوطلب و فداکار آکنده شد. نماز و حج و روزه‌داری و پیاده‌روی زیارت و مراسم گوناگون دینی و انفاقات و صدقات واجب و مستحب در همه جا بویژه میان جوانان رونق یافت و تا امروز، روز به روز بیشتر و با کیفیت‌تر شده است. (بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی).

برنامه‌‌های پنج ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران که از سوی مجلس مصوب و به تأیید شورای نگهبان می‌رسد، مبنای برنامه‌ریزی دولت و سازمان‌‌های مختلف در پنج سال بعد قرار می‌گیرد. در برنامه‌‌های دوم الی ششم مجلس شورای اسلامی نیز در خصوص مساجد مصوباتی داشته و دارد که چکیده آن در زیر معرفی می‌شود.

قوانین برنامه 5 ساله پیشین 

در چهار قانون برنامه 5 ساله که بعد از جنگ تحمیلی که به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است، تکالیف قانونی بسیار مهمی را بر عهده دولت قرار داده است.

1- در ماده 163 قانون برنامه دوم مذکور مصوب 1374، در تمامی شهرک‌‌های جدیدالاحداث اراضی مناسبی را برای احداث مسجد و پایگاه‌‌های‌ مقاومت بسیج پیش‌بینی کردن از سوی وزارت مسكن و شهرسازی و شهرداری‌ها.

2- در ماده 163 قانون برنامه سوم مصوب 17/1/1379، طراحی و اجرای طرح‌‌های جامع، تفصیلی و هادی شهری و روستایی موظفند طرح‌‌های مذكور را با محوریت مساجد تهیه و اجرا توسط وزارت مسكن و شهرسازی، شهرداری‌ها و سایر سازمان‌های مسئول و نیز به احداث مسجد و یا نمازخانه و همچنین نگهداری و مدیریت مساجد و نمازخانه‌‌های موجود و جدید الاحداث، در پایانه‌‌های مسافری و پمپ بنزین‌‌های بین شهری از سوی وزارتخانه‌‌های راه و ترابری و نفت و همچنین ایجاد مسجد یا نمازخانه در پارک‌ها توسط شهرداری‌ها و سازمان جنگل‌ها و مراتع كشور و تأمین هزینه ساخت 50 درصد مساجد روستایی توسط دولت.

3- درماده 106 قانون برنامه چهارم مذکور مصوب 6/11/1383، تعمیق ارزش‌ها، باورها، فرهنگ معنویت و نیز حفظ هویت اسلامی - ایرانی، اعتلای معرفت دینی و توسعه فرهنگ قرآنی و نیز تهیه طرح جامع گسترش فضا‌های مذهبی و مساجد، توسط سازمان‌‌های تبلیغات اسلامی و اوقاف و امور خیریه با همكاری سازمان میراث فرهنگی.

4- درماده 6 درقانون برنامه پنجم مصوب 15/10/1389، تثبیت جایگاه مسجد به عنوان اصلی‌ترین پایگاه عبادی و تربیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، همچنین طراحی و اجرای طرح ‌های جامع تفصیلی شهری و هادی روستایی و شهرک‌ها و شهر‌های جدید الاحداث، اراضی مناسبی را برای احداث مسجد و خانه عالم پیش‌بینی توسط وزارت مسكن و شهرسازی، بنیاد مسكن انقلاب اسلامی و شهرداری‌ها و همچنین احداث نمازخانه در اماكن تجاری، اداری و خدماتی جدید الاحداث، احداث مسجد یا نمازخانه در پارک‌های ملی و بوستان ‌های شهری از سوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری كشور و شهرداری‌ها و نیز احداث مسجد یا نمازخانه در مراكز آموزشی، بیمارستان‌ها و مراكز درمانی، مجموعه ‌های ورزشی، مجتمع ‌های رفاهی، تفریحی و مجتمع‌های تجاری اعم از دولتی یا غیردولتی و همچنین احداث مسجد و نمازخانه در پایانه‌های مسافری و جایگاه‌های عرضه سوخت بین شهری توسط وزارتخانه‌های راه و ترابری و نفت.

قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی

درماده ۹۵ قانون مذکور مصوب 14/12/1395 مجلس شورای اسلامی چنین آمده است:
به منظور توسعه فضا‌های مذهبی فرهنگی و بهره‌گیری بهینه از اماکن مذهبی و تثبیت جایگاه مسجد به عنوان اصلی‌ترین پایگاه عبادی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، اقدامات زیر انجام می‌شود:

الف: وزارت راه و شهرسازی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و شهرداری‌ها موظفند در طراحی واجرای طرح‌های جامع تفصیلی شهری و هادی روستایی و شهرک‌ها و شهر‌های جدیدالاحداث، اراضی مناسب برای احداث مساجد و خانه عالم در جوار مساجد جهت استفاده امام جماعت همان مسجد پیش‌بینی کنند و پس از آماده‌سازی بدون دریافت هزینه و با حفظ مالکیت عمومی در اختیار متقاضیان احداث مساجد قرار دهند.

ب: مالکان مجتمع ‌های تجاری، اداری و خدماتی جدیدالاحداث موظفند نمازخانه مناسبی را در اماکن مذکور احداث کنند. دستورالعمل این بند شامل تعداد واحد‌های این مجتمع‌ها و مکان احداث در چهارچوب نقشه ‌های مصوب به تصویب شورای‌عالی شهرسازی و معماری می‌رسد.

پ: سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و شهرداری‌ها موظفند نسبت به احداث یا اختصاص فضای کافی و مناسب برای مسجد یا نمازخانه در بوستان‌های ملی و بوستان‌های شهری اقدام کنند.

ت: تمامی دستگاه‌های اجرایی، مراکز آموزشی، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، مجموعه‌های ورزشی، مجتمع‌های رفاهی، تفریحی و تجاری اعم از دولتی یا غیردولتی، موظفند نسبت به احداث یا اختصاص و نگهداری فضای کافی و مناسب برای مسجد یا نمازخانه اقدام کنند.

ث: وزارتخانه‌های راه و شهرسازی و نفت موظفند تمهیدات و اقدامات لازم را جهت احداث مسجد و نمازخانه در پایانه ‌های مسافربری و جایگاه‌های عرضه سوخت بین شهری و همچنین نگهداری و مدیریت مساجد و نمازخانه ‌های مذکور از طریق بخش غیردولتی به عمل آورند.

مصوبات دیگر مجلس

1- احکام دائمی توسعه کشور

در ماده ۳۷ قانون مذکور مصوب 10/11/1395 مجلس شورای اسلامی چنین آمده است: به‌منظور زنده و نمایان نگهداشتن مبانی اسلام ناب محمدی(ص) و اندیشه دینی، سیاسی و فرهنگی و سیره عملی حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) و برجسته کردن نقش ایشان به‌عنوان یک معیار اساسی در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ها و تسری آن به مجموعه ارکان نظام و نیز انتقال آن به نسل‌های آینده، دولت مکلف است با بهره‌گیری از ظرفیت همه دستگاه‌های مربوط به‌ویژه آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و مراکز علمی و جهاددانشگاهی، مراکز فرهنگی و هنری، حوزه‌‌های علمیه، صدا و سیما، شهرداری‌ها و مؤسسات مردم‌نهاد و بسیج اقدامات زیر را( تثبیت جایگاه مسجد به‌عنوان اصلی‌ترین پایگاه عبادی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و ساخت مسجد و نمازخانه و...) انجام دهد.

2- قانون حمایت از احداث، تجهیز، نوسازی و مدیریت مساجد کشور

براساس مصوبه 13 اسفند 1393، «معاونت امور مساجد کشور» در سازمان «اوقاف، مساجد و امور خیریه» تأسیس شود و سازمان اوقاف، مساجد و امور خیریه مکلف است با همکاری دستگاه‌‌های اجرایی ذیربط و دانشگاه‌ها با پژوهش مستمر و پس از تعیین شاخصه‌‌های جمعیتی مربوط و براساس پراکندگی جمعیت شهرها و روستا‌های کشور مساجد و نمازخانه‌‌های مورد نیاز و مساحت آنها را تعیین کند و اصول و ضوابط آمایش مساجد کشور، جانمایی و احداث آنها را پیگیری کند. وکلای ملت مقرر کردند که این سازمان مسئولیت حمایت از مدیریت مساجد، اقدامات و امور مربوط به نگهداری، احداث، تجهیز، نوسازی و پیگیری امور نمازخانه‌ها را به ترتیبی که در این قانون می‌آید، بر عهده دارد و این مسئولیت به سایر وظایف سازمان مذکور اضافه می‌شود.

3- تأسیس معاونت امور مساجد کشور

نمایندگان مجلس در جلسه علنی چهارشنبه 13 اسفند 1393 با بررسی ماده 3 (حمایت از احداث، تجهیز، نوسازی و مدیریت مساجد کشور و پیگیری امور نمازخانه‌ها) ، مصوب کردند «معاونت امور مساجد کشور» در سازمان «اوقاف، مساجد و امور خیریه» تأسیس شود.همچنین مجلس در ماده 4 طرح مذکور مقرر کرد که اختیارات، نمودار سازمانی و نحوه فعالیت «معاونت امور مساجد کشور» حداکثر تا 3 ماه پس از تصویب این قانون، از سوی سازمان «اوقاف، مساجد و امور خیریه» تدوین می‌شود و از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.

4- شرایط تغییر کاربری برای احداث مساجد

نمایندگان مجلس شورای اسلامی در ادامه بررسی جزئیات طرح حمایت از مدیریت، احداث، تجهیز و نوسازی مساجد و نمازخانه‌‌های کشور درمصوبه چهارشنبه 13 اسفند 1393، ماده 5 این طرح را مورد بررسی قرار دادند و شرایط تغییر کاربری برای احداث مساجد را تعیین کردند. براساس این مصوبه، سازمان اوقاف، مساجد و امور خیریه مکلف است با همکاری دستگاه‌‌های اجرایی ذیربط و دانشگاه‌ها با پژوهش مستمر و پس از تعیین شاخصه‌‌های جمعیتی مربوط و براساس پراکندگی جمعیت شهرها و روستا‌های کشور مساجد و نمازخانه‌‌های مورد نیاز و مساحت آنها را تعیین کند و اصول و ضوابط آمایش مساجد کشور، جانمایی و احداث آنها را پیگیری کند.

5- الزام احداث مسجد درمجموعه مسکونی بیش از هزار واحد

براساس بند(ف) تبصره 3 لایحه بودجه 94 کل کشور؛ کارفرمایان بخش‌های خصوصی و تعاونی مکلفند در مجموعه‌‌های بیش از هزار واحد مسکونی که در سال 1394 نسبت به عقد قرارداد ساخت آنها اقدام می‌کنند، براساس برآورد اداره اوقاف و امور خیریه هزینه‌‌های احداث مسجد و خانه عالم را تأمین و یا رأساً نسبت به احداث آن اقدام کنند.همچنین در فراز الحاقی این تبصره آمده است؛ دولت موظف است در مجموعه‌‌های بیش از هزار واحد مسکونی، واحد‌های آموزشی، فرهنگی، پاسگاه و کلانتری، مدرسه و پایگاه بسیج احداث کند.

سخن پایانی

پس از انقلاب اسلامی رویکرد بسیار ارزش‌مداری به احداث مسجد و نمازخانه و منشأ تحولی در سراسر کشور شده است ولی کافی نبوده و هنوز شایسته کشور اسلامی و انقلابی نیست. قوانین فوق از غنای خوب و پرمحتوایی برخوردار است و تکالیفی برای یک سری از نهادها مقرر کرده است، لیکن ضعف‌هایی نیز وجود دارد که بسیاری از نهاد‌های مسئول یا مجری از زیر بار مسئولیت یا شانه خالی می‌کنند و یا با کندی و کاستی آن را اجرا می‌کنند؛ همچنین ابهاماتی در مرجع تأمین مالی احداث وجود دارد و با توجه به سایر مقررات می‌توان دریافت که این وظیفه را بر عهده مردم و خیرین وانهاده است.

یکی دیگر از اشکالات این است که وظیفه مالکان مجتمع‌های تجاری، اداری و خدماتی جدیدالاحداث در احداث نمازخانه مناسب در اماکن مذکور موکول به تصویب دستورالعملی از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری شامل تعداد واحد‌های این مجتمع‌ها و مکان احداث در چهارچوب نقشه ‌های مصوب می‌باشد که این امر نیز محقق نشده است. لذا باید در تدوین قوانین جدید و یا بازنگری آن به ابهامات فوق توجه شود و همچنین نهاد‌های مسئول به عنوان یک رسالت دینی به آن عنایت داشته و در جهت گسترش کمی و کیفی، توجه و اقدامات لازم را به عمل آورند و همچنین خیرین مسجدساز، از ظرفیت‌های قانونی فوق برای کم شدن هزینه‌های مترتب، بهره جویند و نیز لازم است که نهضت مسجدسازی، آن هم با رویکرد چندعملکردی(چند منظوره) و تبدیل شدن به اصلی‌ترین پایگاه عبادی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی محلات و جامعه به یک مطالبه عمومی درآمده و اهتمام مضاعفی صورت گیرد.